Ι.Καρυστιάνη:Το κόστος του μυστικού

Συνέντευξη στον Γιάννη Ν. Μπασκόζο.

Πόσο δυνατές είναι οι οικογενειακές σχέσεις, πόσα μυστικά μπορούν αντέξουν τα επτά αδέλφια χωρίς να τα φανερώσουν; Τι είναι αυτό που ενώνει τις τόσο διαφορετικές ζωές μιας πολυάνθρωπης οικογένειας σε καθεστώς παρατεταμένης προσωπικής και κοινωνικής κρίσης; Μπορεί ένα μυστικό να σου αλλάξει τη ζωή; Η Ιωάννα Καρυστιάνη σε ένα ταξίδι στη βαθιά ψυχή των ηρώων της ανατέμνει τα σημερινά υπαρξιακά και κοινωνικά αδιέξοδα.

Κυρία Καρυστιάνη το «Φαράγγι» είναι από τα λίγα πολυπρόσωπα έργα σας. Ποια ήταν η αφορμή για να το γράψετε;

Το εμπνεύστηκα από την οικογένεια μου. Στην υπόθεση έχω για κεντρικούς ήρωες 7 αδέλφια και κάποιους από τον περίγυρο.  Είχα πει με τα αδέλφια μου –  κι εμείς επτά εν ζωή – να κάνουμε μια βόλτα μια μέρα σε ένα φαράγγι, μόνοι μας, χωρίς τα υπόλοιπα μέλη των οικογενειών μας. Δεν έγινε ποτέ, για διάφορους λόγους. Ήθελα, λοιπόν, να είναι μόνα τους τα αδέλφια στο σιωπηλό φυσικό τοπίο ενώπιος ενωπίω.

Είναι ένα βιβλίο υπαρξιακό ή κοινωνικό με αφορμή την κρίση;

Σε όλα τα βιβλία μου υπάρχει ένα κοινωνικό πλαίσιο. Η  βόλτα στο φαράγγι γίνεται 11 Μαρτίου 2014, παραμονές των αυτοδιοικητικών και ευρωπαϊκών εκλογών, σε μια τόσο εκκωφαντική πραγματικότητα, μετά την κατάρρευση των βεβαιοτήτων, όταν όλοι αισθάνονται ότι είναι σε ένα χαντάκι, ότι δεν πατούν στέρεο έδαφος, πράγμα που επηρεάζει την πολύ προσωπική και εσωτερική ζωή κάθε ήρωά μου. Η ζωή τους βεβαίως δεν έχει μόνον τα οικονομικά ή ψυχολογικά αδιέξοδα της εποχής αλλά είναι εμπλουτισμένη με ιστορίες που σέρνει από παλιά ο καθένας.

 Ο καθένας μάλλον κουβαλάει μια βόμβα μέσα του..

…ή ένα γκαζάκι, δεν έχουν όλοι τεράστια μυστικά. Ήθελα να  ασχοληθώ με τη σημασία, την ανάγκη ή το κόστος της αποσιώπησης ενός μυστικού, καθώς υπάρχουν συνέπειες και στη μία και στην άλλη περίπτωση. Μπορείς να λυτρωθείς ή να σε πνίξουν τα απόνερα. Καταλαβαίνω κι αυτούς που ανοίγονται κι αυτούς που σιωπούν στη ζωή τους. Στο μυθιστόρημά μου δύο από τα επτά αδέλφια κρύβουν μεγάλα μυστικά. Η Ευδοκία πηγαίνει αποφασισμένη να το φανερώσει αλλά δειλιάζει τελευταία στιγμή και ο Αργύρης, αντίθετα, φοβάται μήπως παρασυρθεί και το αποκαλύψει.

Στα οικογενειακά δράματα των συγγραφέων του αμερικάνικου νότου ή των βόρειο – ευρωπαϊκών χωρών στο τέλος υπάρχει μια έκρηξη, κάτι που εσείς αποφεύγετε…

Οι ήρωες μου επιλέγουν να μην επιβαρύνει ο ένας τον άλλον. Είναι σε μια ηλικία που πέρα από τα προσωπικά τους προβλήματα κουβαλάνε τη γενικότερη κατάσταση που από μόνη της είναι ένα ασήκωτο βάρος. Εξάλλου κανένα μυθιστόρημα δεν τελειώνει με τη λέξη τέλος. Εμείς οι συγγραφείς λέμε ότι δεν είναι οι απαντήσεις  αλλά τα ερωτήματα που εμπλουτίζουν τον προβληματισμό που απορρέει όταν έχεις τελειώσει το διάβασμα ενός μυθιστορήματος. Προσωπικά αν πάρω απαντήσεις ξεχνάω πιο γρήγορα το βιβλίο. Εδώ ήθελα τις απαντήσεις να τις δώσει ο αναγνώστης. Αφού πάρει τα κλειδιά, μάθει τί κουβαλά ο καθένας από τους ήρωες μου να μπορεί να προβληματιστεί για το τί θα έκανε στη θέση τους.

Γιατί επιλέξατε να «υποσκάψετε» μια οικογένεια;

Η οικογένεια είναι μια μινιατούρα της κοινωνίας αλλά τα τελευταία χρόνια στην πεζογραφία αλλά και στον κινηματογράφο  υπερτονίστηκε  η οικογένεια σα σφηκοφωλιά όπου οι εντάσεις οδηγούν σε παράξενες εκρήξεις, με δολοφονίες, αιμομιξίες κλπ σα να μην υπάρχει κάτι άλλο ισχυρό. Μπορεί να είναι κι άλλου είδους τα μυστικά μιας οικογένειας, ίσως πιο μικρά, πιο θαμπά αλλά για μένα ουσιαστικά. Στράφηκα θεματολογικά στην οικογένεια ίσως και από την ανάγκη μου να αντέξω αυτό που συμβαίνει  γύρω μου, κάπου να απαγκιάσω.

Υπάρχουν διαφορές με τα παλιότερα βιβλία σας;

Νομίζω το «Φαράγγι» είναι πιο «μαλακό». Φταίει πιθανόν η ηλικία μου που είναι στο στάδιο συσσώρευσης εμπειρίας και κάποιας συνθηκολόγησης. Νιώθω περισσότερο έλεος για τους ανθρώπους. Δεν μπορώ πια να είμαι άκαμπτη, αυστηρή. Εξάλλου έχω την τάση να επινοώ, μέχρι και παρατραβηγμένα, ελαφρυντικά για όλους, τόσο στα μυθιστορήματά μου όσο και στην πολιτική ζωή, στις σχέσεις μου με τους άλλους. Δεν μ΄  αρέσει να καταδικάζω εύκολα. Είχα ανάγκη να βγάλω αυτή την αγάπη προς τους άλλους.

Κατανοούν όλοι ποια είναι η κατάσταση σήμερα;

Πιστεύω ότι η σημερινή κατάσταση εδώ και 5- 6 χρόνια  είναι πολύ σκληρή, ένας ολόκληρος λαός είναι σε μια διαρκή αγωνία. Τη βγάζω – δεν τη βγάζω, τι θα πουν οι ξένοι, ποιοι οι νέοι φόροι κ.τ.λ. Είναι ένα οικονομικό και ψυχολογικό αδιέξοδο. Ορισμένοι μπορεί να υποδύονται μια κανονικότητα, όμως στο βάθος τούς κατατρέχει η δεινή κατάσταση ακόμα κι όταν βγαίνουν μια βόλτα στη φύση για να ηρεμήσουν. Ένα προσωπικό παράδειγμα: Πάντα είχα μια αγωνία να μαθαίνω γύρω από τη γλώσσα, ασχολιόμουν ώρες με τα λεξικά, παλιές γραφές, γραμματικές …. Τώρα πιάνω τον εαυτό μου να αναλώνω χρόνο στο να επιλέξω ποιους από τους  δέκα λογαριασμούς στο τραπέζι μου μπορώ και με τι συνδυασμούς να πληρώσω. Δεν είναι φυσιολογικό αυτό. Έτσι και κάποιοι ήρωες μου, έρχεται η πραγματικότητα να τους μουτζουρώσει μια ελαφράδα, ένα ευχάριστο διάλλειμα ζωής.

Σε τι διαφέρει αυτή η κρίση από παλιότερες;

Η παρούσα κρίση ξημέρωσε πολύ απότομα μετά από μια μακρά νιρβάνα, όπου ο κόσμος είχε πιστέψει ότι ήταν κεκτημένος ένας πιο ασφαλής τρόπος ζωής. Η κατάρρευση ήρθε απότομα και με γδούπο. Νομίζω και οι καλλιτεχνικές εν βρασμώ δημιουργίες αξίζουν όσο και αυτές που απαιτούν χρόνο ωρίμανσης. Πιστεύω ότι το «Φαράγγι» είναι ένας συνδυασμός, η κρίση υπάρχει αλλά δεν υπερκαλύπτει τις ζωές των ανθρώπων.

Πόσο σχετίζεστε με τους ήρωες σας;

Κάνω μια προσπάθεια να μην ταμπελώνω τους ήρωες μου. Έχω μια απέραντη τρυφερότητα για τους ναυτικούς , όπως τον Αργύρη , αλλά συμπαθώ και την Ινώ που την έχουν για χαζή στην οικογένεια, η οποία όμως είναι αυτή που τους προσγειώνει όλους. Πολλά στοιχεία είναι πρώτη ύλη από τον εαυτό μου, ενοχές, προσδοκίες, πίστη….Κι έτσι όλους τους αγαπώ , τον καθένα με τον τρόπο μου. Δίνω βάρος στις ανθρώπινες σχέσεις. Ο Χομπσμπάουμ  λέει κάπου ότι η ιστορία των εξεγέρσεων και των μεγάλων αλλαγών διαγράφονται στην εξέλιξη των ανθρωπίνων σχέσεων. Εκεί φωτίζεται κάθε μεγάλη αλλαγή και περιπέτεια.

Πηγαίνετε συχνά σε σχολεία και μιλάτε. Ένας νέος τι θα πει γι αυτό το βιβλίο;

Τα νέα παιδιά δεν έχουν την προθυμία να φανταστούν πώς θα είναι η ζωή τους ως ηλικιωμένοι. Πιστεύω όμως ότι όλες οι γενιές εμπλέκονται, αλληλοεπηρεάζονται και αλληλοεξαρτώνται από μια κατάσταση. Κάτι θα έχουν καταλάβει από τον περίγυρο τους. Από την άλλη γιατί να μη διαβάσουν Τσέχωφ ή Τζόις, βιβλία που σε πρώτη ανάγνωση θα τους παραξενέψουν στην αρχή αλλά σύντομα μπορεί να γίνουν οικεία. Βέβαια η ευσυνειδησία των εκπαιδευτικών είναι το κρίσιμο στοιχείο. Το κλειδί σήμερα είναι  στην εκπαίδευση. Για να υπάρξουν  παιδιά συγκροτημένα ως υπάρξεις και ως πολίτες. Για να γνωρίζουν το έδαφος που πατάνε πρέπει να γνωρίζουν ποιοι ήταν πριν από αυτούς και τι μας άφησαν. Η πνευματική καλλιέργεια δημιουργεί τα ερωτήματα και τις απαντήσεις.

Ναι αλλά η τηλεόραση δεν καθορίζει σήμερα αυτή την καλλιέργεια;

Σκέψου έναν άνθρωπο σιωπηλό πίσω από ένα τζάμι που  κοιτάζει την κίνηση στον δρόμο και στοχάζεται. Πόσες φορές αυτή η εικόνα σε ένα μυθιστόρημα ή μια ταινία δεν μας έχει υποβάλλει  δεκάδες σκέψεις. Σήμερα η λέξη «παράθυρο» θυμίζει τα τηλεοπτικά παράθυρα, δυστυχώς.

(Ένα τμήμα της συνέντευξης δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Επένδυση, 18 Οκτωβρίου 2015.)