In The Light of What We Know – O Rahman και ο νέος άπατρις

Βασίλης Δρόλιας.

Συνηθίζεται να ακούγεται για το πρώτο βιβλίο ενός συγγραφέα, πως αν δεν είναι ακριβώς αυτοβιογραφικό, τότε σίγουρα περιέχει σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικά στοιχεία. Η άποψη αυτή δεν οφείλεται, κατά κανόνα, στο ότι ο νέος συγγραφέας δεν έχει την απαραίτητη φαντασία για να γράψει κάτι άλλο εκτός από τον εαυτό του, μα περισσότερο στην ανάγκη που τον ωθεί στην συγγραφή – σε συνδυασμό πάντα και με την ευκολία του να γράψει για ένα όσο το δυνατόν πιο προσφιλές θέμα σ’ αυτήν την πρώτη προσπάθεια.

Ο κύριος ήρωας του βιβλίου In the Light of What we Know του Zia Ηaider Raman, ο Zafar, είναι γεννημένος στις αρχές της δεκαετίας του 70 στο Μπανγκλαντές, εγκαθίσταται οικογενειακώς στην Αγγλία σε πολύ μικρή ηλικία, και αφού σπουδάσει μαθηματικά στην Οξφόρδη και εργαστεί (ως rocket scientist όπως είναι ο τυπικός (τίτλος) σε Επενδυτικές Τράπεζες (Investment Banks) στην Wall Street, καταλήγει να στραφεί προς την δικηγορία και εργάζεται τελικά σαν δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Το βασικό αυτό βιογραφικό σημείωμα του ήρωα ταυτίζεται μέχρι κεραίας με το πραγματικό σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα, αυτό τουλάχιστον που εμφανίζεται στο ‘αυτί’ του In the Light of What we Know.

Γιατί όμως ένας μαθηματικός – ‘τραπεζίτης’/rocket scientist – δικηγόρος, αποφασίζει στα 40 του να γράψει ένα βιβλίο;

Ίσως το πιο χαρακτηριστικό και ουσιαστικό κομμάτι του βιβλίου είναι η αναζήτηση. Ο ήρωας βρίσκεται σε μια  διαρκή αναζήτηση σε όλες  τις φάσεις της ζωής του και της αφήγησης:  αναζήτηση πατρίδας,  ταυτότητας, αλήθειας,  έρωτα, δικαιοσύνης. Το ίδιο  όμως ισχύει και για τον  αφηγητή, ένα πρόσωπο που  μπορεί να εμφανίζεται  θεωρητικά μονάχα για να  προσφέρει στον αναγνώστη  την ιστορία του Zafar , αλλά  πρακτικά αναδύεται σαν  ένα άτομο σε έντονη κρίση  με τον εαυτό του και τον  κόσμο γύρω του, και το  οποίο, μέσα από τις  αφηγήσεις και τις  σημειώσεις του, αναζητεί,  πέρα από την δικιά του  κάθαρση και την κρυμμένη  ιστορία του φίλου του. Η αναζήτηση αυτή όμως, σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις δεν οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσμα που θα μπορούσε να ικανοποιήσει το πνεύμα και των δύο και γι’ αυτό δεν απομένει σ’ αυτούς παρά μόνο μια κατάσταση μόνιμης παράνοιας και μόνιμης συντριβής.

Στο βιβλίο, ξανά και ξανά, αναφέρεται και ερμηνεύεται το περίφημο Θεώρημα της μη Πληρότητας του Godel, σύμφωνα με το οποίο, ακόμη και στο αυστηρό πλαίσιο ενός κλειστού μαθηματικού συστήματος, υπάρχουν προτάσεις οι οποίες είναι αληθείς αλλά δεν μπορούν να αποδειχτούν. Αυτή η κατάσταση ‘limbo’ των αληθινών αλλά μη αποδείξιμων προτάσεων, αν και δεν αντιμετωπίζονται συχνά έτσι, φτάνουν να είναι οι πραγματικοί εφιάλτες του ψυχαναγκαστικού μαθηματικού, του απόλυτου λογικιστή που ξεκινά την ζωή του πιστεύοντας πως μπορεί να ερμηνεύσει ολόκληρη την επιστήμη του, αλλά και την ζωή του με βάση τους αυστηρούς κανόνες της μαθηματικής λογικής.

Σ’ αυτό το σημείο δε θα μπορούσε κάποιος να μην σκεφτεί σαν αντίστοιχη περίπτωση τον Roger Mexico, τον στατιστικολόγο από το Gravity’s Rainbow του Thomas Pynchon (αλλά και αρκετούς άλλους ήρωες /επιστήμονες από το ίδιο βιβλίο) ο οποίος με αντίστοιχο τρόπο προσπαθεί να ορίσει το χάος της προσωπικής του ζωής με βάση την επιστημονική μέθοδο, και όταν αποτυγχάνει – γιατί φυσικά τίποτε δεν είναι ντετερμινιστικό ή στηριγμένο στην αιτιότητα στην ανθρώπινη ζωή – το αποτέλεσμα είναι απλά καταστροφικό.

Η μάταιη αυτή αναζήτηση στο πλαίσιο της επιστημονικής μεθόδου, η αναπτυσσόμενη παράνοια στο κάθε στάδιο της αναζήτησης καθώς και η τελική συντριβή, η προσπάθεια ερμηνείας αλλά και το τελικό κενό στην έλλειψή της, η σύγχυση της αλήθειας με την πραγματικότητα, φαίνεται να είναι τα κύρια ψυχολογικά θέματα πίσω από τον ήρωα του Hamar, που όμως ορίζουν με κάποια μορφή προβολής και την ίδια την ψυχολογική κατάσταση του συγγραφέα.

Το βιβλίο είναι γεμάτο πληροφορίες. Ο πολυμαθής Raman τοποθετεί σε κάθε γωνιά, σε κάθε σελίδα του βιβλίου πραγματολογικά στοιχεία τα οποία συνθέτουν ένα μωσαϊκό, έναν πίνακα του Πολοκ  που λειτουργεί οργανικά στην ανάπτυξη της αφήγησης και της αναζήτησης των ηρώων. Όμως, όπως όλοι ξέρουμε απ΄την εμπειρία μας στον θόρυβο του διαδικτύου και των σόσιαλ μήντια, άλλο πληροφορία και άλλο γνώση. Ο διαχωρισμός αυτός είναι επίσης έντονος μέσα στο In the Light of What we Know και αποτελεί με την σειρά του μια ακόμη κατάρρευση της αναζήτησης μέσα στο χάος των στοιχείων που έχουν στα χέρια τους οι ήρωες. Η υπερ-πληρότητα της πληροφορίας, το χάος των στοιχείων, με έναν (επιφανειακά) παράδοξο τρόπο, δεν οδηγούν σε σαφήνεια αλλά μέσα από ένα ασυνείδητο τεστ Ρορσάκ στην παράνοια και την συνωμοσία.

Σε πρώτη εικόνα το In the Light of What we Know θυμίζει έντονα τα πρώτα – και καλά! – βιβλία του Salman Rushdie, κυρίως γιατί η θεματολογία του Ασιάτη (Πακιστανού / Ινδού / Μπανγκλαντεσιανού) που βρίσκεται ουσιαστικά άπατρις μέσα στον δυτικό κόσμο και αναζητά την ταυτότητα μα και την ιδιαίτερη προσωπικότητά του μέσα απ’ αυτήν την έλλειψη βάσης εμφανίζεται σαν τμήμα του βιβλίου. Όμως το In the Light of What we Know είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό το περιορισμένο – και πλέον χιλιοειπωμένο – κλισέ. Ο Hamar έρχεται μια γενιά μετά τον Rushdie να ορίσει εντελώς διαφορετικά την έλλειψη της ταυτότητας σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο και ταυτόχρονα  μέσω της αντιστικτικής  μεθόδου και της σύγκρισης  με το βιβλίο του, να  αποδείξει την αποτυχία  του ίδιου του Rushdie σε όλα τα έργα του μετά τους Satanic Verses. Το In the Light of What We Know είναι ένα βιβλίο που ο Rushdie θα ‘σκότωνε’ για να είχε γράψει, αλλά φοβάμαι πως ο εγωισμός και η ματαιοδοξία του δε θα του επέτρεπαν να εκτιμήσει.  Πέρα από αυτή την ομοιότητα οτιδήποτε άλλο έχει σχέση με τον Rusdhie είναι απλά συμπτωματικό.

Όμως καθόλου συμπτωματική δεν είναι η σχέση του In the Light of What we Know με το Austerlitz του W.G. Sebald και με το Brideshead Revisited του Evelyn Waugh που φαίνεται να είναι τα δύο βιβλία που ορίζουν τόσο την θεματολογία όσο και την εσωτερική δομή του. Ειδικά το Austerlitz πέρα από το ότι χαρίζει το κύριο ρητό του βιβλίου – όλα τα άλλα ρητά των εσωτερικών κεφαλαίων δεν είναι επιλεγμένα από τον Raman, αλλά από τον αφηγητή που τα συλλέγει από τα σημειωματάρια του Zafar – σχηματίζει το blueprint ολόκληρoυ του στόρι. Ο μυστηριώδης και γεμάτος ερωτηματικά Zafar, και όπως ο Austerlizt, υπό το βλέμμα ενός εντελώς υποκειμενικού αφηγητή αναζητούν το παρελθόν τους, που βρίσκεται χαμένο πίσω απ’ την ομίχλη της Ιστορίας και πίσω από γεγονότα που ούτε το παροδικό και επιφανειακό Ίντερνετ, αλλά ούτε και τα βιβλία δεν αναφέρουν, μια που χάνονται πίσω από το συνολικό τσουβάλιασμα του ‘μέσου όρου’ και της ‘δημόσιας Ιστορίας’. Όμως αυτές οι προσωπικές, χαμένες ιστορίες είναι που οδηγούν τελικά την μικροδομή της Ιστορίας  και ίσως να αποτελούν το αντίστοιχο του Θεωρήματος του Godel, μια που πρόκειται για αληθινές ιστορίες χωρίς πλέον κανένα έρεισμα απόδειξης ή και ανάμνησης.

Εξηγούν όλα τα παραπάνω γιατί ένας πολύπλοκος και πολύπλευρος άνθρωπος όπως ο Raman στρέφεται στην συγγραφή; Προσωπικά φοβάμαι να απαντήσω με βιασύνη θετικά σ’ αυτό το ερώτημα μια που τελικά κάποιος θα μπορούσε να παρασυρθεί  απ΄ την μυθοπλασία και την ψευδοαιτιότητα και να θέσει συνδέσεις με τον συγγραφέα εκεί που δεν υπάρχουν. Ίσως μάλιστα να είναι και μια πλάνη από πλευράς αναγνώστη να αναζητήσει τόσο προσωπικές απαντήσεις πίσω από μια μυθοπλασία, παρόλο που ακόμη και το βιογραφικό του Raman μας φωνάζει να τις ψάξουμε. Όμως είναι πολύ ενδιαφέρουσα η διαδρομή στην οποία ο συγγραφέας τοποθετεί τον αναγνώστη με το In the Light of What we Know βάζοντάς  βόμβες στα θεμέλια όλων όσων πολλές φορές θεωρεί δεδομένα της ανάπτυξης μιας ιστορίας/μυθοπλασίας και όσων αυτή συνεπάγεται. Η αλήθεια είναι πως καθώς μεταφερόμαστε σε μια λογοτεχνία που εκτελείται και εκπορεύεται από πολυσχιδείς και πολύπλοκες προσωπικότητες αντίστοιχα και οι αναγνώστες θα πρέπει να είναι προετοιμασμένοι γι΄ ό,τι  συναντήσουν σ’ αυτά τα βιβλία.