της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη
«Κι αν, απόψε, τα μάτια μου είναι δακρυσμένα είναι άραγε γιατί εσείς έχετε πεθάνει ή γιατί εγώ ζω; […] ξέρω ότι δεν είστε πια πουθενά και, ακριβώς, μέσα από ένα λογοτεχνικό τέχνασμα σας μιλώ εδώ». Με τα λόγια αυτά, απευθύνεται η Σιμόν Ντε Μποβουάρ στην αγαπημένη της παιδική φίλη Ελιζαμπέτ Λακουάν, γνωστή και ως Ζαζά στην αυτοβιογραφική νουβέλα της Οι αχώριστες (εκδόσεις Ψυχογιός, μτφρ Ρίτα Κολαΐτη, εισαγωγικά κείμενα: Νίκος Μπακουνάκης, Μαριαλένα Σπυροπούλου).
Χάρη σ’ αυτό το βιβλίο, που πρωτοκυκλοφόρησε διεθνώς το 2020 αλλά γράφτηκε από την Μποβουάρ το 1954 – την ίδια χρονιά με τους Μανδαρίνους της (Βραβείο Goncourt) – , αναδεικνύεται ένα σημαντικό βίωμα για την διαμόρφωση της ηγερίας του γαλλικού φεμινισμού στον 20ο αιώνα. Οι Αχώριστες κάνουν σαφές πως η καθοριστική σχέση των νεανικών χρόνων της Μποβουάρ δεν ήταν η μυθοποιημένη στον δημόσιο χώρο συνάντησή ζωής με τον υπαρξιστή φιλόσοφο Ζαν-Πολ Σαρτρ. Το πρώτο πρόσωπο που λάτρεψε η Γαλλίδα διανοούμενη ήταν η εννιάχρονη Ζαζά, η συμμαθήτρια της στο καθολικό ιδιωτικό σχολείο Αντελίν Ντεζίρ για τις μικρές δεσποινίδες των «καλών οικογενειών».
Η πολύτιμη Ζαζά, θα χάσει την ζωή της αναπάντεχα στα εικοσιένα της χρόνια από ιογενή εγκεφαλίτιδα. Η απώλειά της θα στοιχίσει στην Μποβουάρ και θα την στρέψει (έπειτα κι από άλλες συγγραφικές δοκιμές) στο να γράψει αυτό το έργο, που διαθέτει αδιαμφισβήτητα και μία ηθική, πολιτική σχεδόν διάσταση. Το ιδεώδες μίας άλλης θηλυκότητας, τα όρια της οποίας συνεχώς επανακαθορίζονται μεταξύ «αδελφικής» αγάπης και άγουρης ή κι απωθημένης ερωτικής επιθυμίας, εκφράζεται ατόφιο στις Αχώριστες, όπου η Αντρέ Γκαλάρ είναι η Ζαζά και η Σιλβί Λεπάζ είναι η Σιμόν Ντε Μποβουάρ. Συνέχεια αυτού του δημιουργικού δρόμου για την Μποβουάρ θα είναι και το βιβλίο της Αναμνήσεις μίας καθωσπρέπει κόρης που θα κυκλοφορήσει το 1958 επιστρατεύοντας θραύσματα αυτής της ερωτικής φιλίας.
O Ζακ Ντεριντά στην Πολιτική της Φιλίας, παρατηρεί πως πολλά έργα που μιλούν για τη φιλία, είναι επί της ουσίας σπουδές πάνω στο πένθος. Όταν η Μποβουάρ θα αποχαιρετήσει την Ζαζά/Αντρέ στην νουβέλα της θα γράψει: «Ο τάφος σκεπάστηκε με λευκά άνθη. Με τρόπο ακαθόριστο συνειδητοποίησα πως η Αντρέ πέθανε ασφυκτιώντας από αυτή τη λευκότητα. Προτού πάρω το τρένο της επιστροφής, απόθεσα πάνω στις άσπιλες ανθοδέσμες τρία κόκκινα τριαντάφυλλα».
Στις Αχώριστες, λοιπόν, μπορούμε να πούμε πως συναντάμε την λογοτεχνική υποδοχή, την μυθιστορηματική υπόσταση του νέου τύπου γυναίκας που πρώτα θαύμασε και έπειτα οραματίστηκε η Μποβουάρ για όλες μας. Ο θάνατος της Ζαζά, για εκείνη ήταν ένα «πνευματοκρατικό έγκλημα» του οργανωμένου μισογυνισμού στο αυστηρό περιβάλλον του καθολικισμού και των μεγαλοαστών. Και αυτού του είδους τα «εγκλήματα» κατά της γυναικείας χειραφέτησης θέλησε να καταπολεμήσει η Μποβουάρ.
Αν και το έργο της έχει διαχρονικά υποφέρει από τον σχολιασμό της κλειδαρότρυπας, μία ευτυχής εκδοτική συγκυρία έφερε φέτος και στα ελληνικά βιβλιοπωλεία μαζί με τις Αχώριστες και μία νέα – εξαιρετικά ενημερωμένη – βιογραφία της Μποβουάρ από την Αγγλίδα φιλόσοφο και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης Κέιτ Κέρκπατρικ.
Πρόκειται για το «Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ: Μία ολόκληρη ζωή», μία εργασία πεντακοσίων σελίδων που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε μετάφραση της Στέλλας Κάσδαγλη. Η νέα βιογραφία φωτίζει με τρόπο που ενδιαφέρει σήμερα τη δημόσια συζήτηση τις απόψεις της Μποβουάρ πάνω σε μία σειρά θεμάτων. Όπως οι αμβλώσεις, τα αναπαραγωγικά δικαιώματα, η ρευστότητα του φύλου, ο αστικός γάμος, τα γηρατειά, ο πόλεμος κι ο επεκτατισμός.
Αν και λιγότερο θεωρητική βιογραφία – συγκριτικά με την αντίστοιχη σημαντική κατάθεση της Τόριλ Μόι “The Making of an Intellectual Woman” στις εκδόσεις του 1994 και του 2008 – η μελέτη της Κερκπάτρικ έχει μία σταθερή στόχευση. Δεν είναι άλλη από την υπεράσπιση και την επικαιροποίηση του έργου της Μποβουάρ.
Αυτή την αποστολή καλούνται να αποδεχθούν οι αναγνώστες που θέλουν να ανακαλύψουν με το δικό τους προσωπικό πια φίλτρο την Μποβουάρ όχι ως – συχνά αμφισβητούμενη- φεμινίστρια ή την Μποβουάρ ως σκανδαλώδη αμφισεξουαλική σύντροφο του Σαρτρ αλλά την Μποβουάρ ως πνευματικό μέγεθος. Την φιλόσοφο και πολιτική ακτιβίστρια παγκόσμιας ακτινοβολίας.
Η Κερκπάτρικ χαρακτηρίζει στο βιβλίο της την Μποβουάρ «φωνή του φεμινισμού στον 20ου αιώνα» και μας πείθει πως με αφετηρία της το «Δεύτερο Φύλο» και το αποτύπωμά του στη γυναικεία υπόθεση, η Μποβουάρ ως δημόσια διανοούμενη διατηρεί την διαχρονία της, έχοντας προσφέρει ένα έργο που στέκεται αγέραστο και το ίδιο «πολεμικό» απέναντι στην προβληματική του καιρού μας. Την στιγμή που ο Σαρτρ θεωρείται ξεπερασμένος, η δική του «Βαλκυρία του πνεύματος», κατά τον γνωστό χαρακτηρισμό που της απέδωσε, επιβεβαιώνει πως ήταν πάντοτε μία πρωτοπόρος διανοήτρια.
Η βιογραφία μας πληροφορεί σχεδόν για όλα και παρουσιάζει ακόμη κι άγνωστο ως σήμερα υλικό (πχ. τα γράμματα του Λανζμάν, του κατά δεκαοχτώ χρόνια νεότερου συντρόφου της). Όπως έχει πει, όμως, η ίδια η Μποβουάρ «λέμε τα πάντα μόνο όταν δεν υπάρχουν πολλά να πούμε».
Ας σταθούμε, λοιπόν, σε όσα θίγει ειδικά στον επίλογό της η Κερκπάτρικ, όπου διερωτάται «Τι θα απογίνει η Σιμόν Ντε Μποβουάρ» κι ας προχωρήσουμε στην δική μας – ατομική και συλλογική – διαδρομή στο έργο της. Εστιάζοντας στα δημόσια κι όχι στα ιδιωτικά, με συνείδηση της φράσης που δονούσε την κηδεία της το 1986, όταν το συγκεντρωμένο πλήθος φώναζε «Γυναίκες, της χρωστάτε τα πάντα».
Κέιτ Κέρκπατρικ, Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ: Μία ολόκληρη ζωή, μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη, Μεταίχμιο
Βρες το εδω
Σιμόν Ντε Μποβουάρ, Αχώριστες,μτφρ Ρίτα Κολαΐτη, εισαγωγικά κείμενα: Νίκος Μπακουνάκης, Μαριαλένα Σπυροπούλου, Ψυχογιός
Βρες το εδώ
