Ημέρα της γυναίκας 3 : … εναντίον της πατριαρχίας (της Ελένης Γεωργοστάθη)

0
383

 

της Ελένης Γεωργοστάθη

Πολλά βιβλία έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια τα οποία βάζουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντός τους σημαντικές γυναίκες που με τη διαδρομή τους στις τέχνες, στα γράμματα, στις επιστήμες, στην πολιτική, στους κοινωνικούς αγώνες κατόρθωσαν να ανατρέψουν στερεότυπα και να διεκδικήσουν ισοτιμία σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Μολονότι η συμβολή τέτοιων βιβλίων είναι πολύτιμη στην καλλιέργεια μιας διαφορετικής αντίληψης σε αγόρια και κορίτσια και στην αποτίναξη προκαταλήψεων και στερεοτύπων, είναι δύσκολο –ίσως και έξω από τις προθέσεις τους– να προσφέρουν στους νεαρούς αναγνώστες μια γενική θεώρηση του γυναικείου ζητήματος, της κοπιώδους διαδρομής που χρειάστηκε να διανύσουν οι γυναίκες ως τις μέρες μας και των αγώνων που έπρεπε να δώσουν ώστε να κατακτήσουν δικαιώματα που σήμερα φαντάζουν αυτονόητα.

Αυτό ακριβώς το κενό έρχονται να καλύψουν τα γκράφικ νόβελς των Marta Breen και Jenny Jordhal Γυναίκες στη μάχη – 150 χρόνια αγώνων για ελευθερία, ισότητα, γυναικεία αλληλεγγύη και Η πτώση της πατριαρχίας – Η ιστορία του σεξισμού και η αντίσταση των γυναικών.

Στο πρώτο από τα δύο βιβλία, η συγγραφέας και δημοσιογράφος Breen και η εικονογράφος, κομίστρια και συγγραφέας Jordahl επιχειρούν μια χαρτογράφηση του γυναικείου κινήματος από τις απαρχές του, τον 19ο αιώνα, ως τις μέρες μας. Εστιάζουν αρχικά στις απόπειρες εμβληματικών γυναικών να απαλλαγούν από τη στερημένη από κάθε είδους δικαιώματα ζωή τους, μια ζωή απολύτως εξαρτημένη από τις διαθέσεις και τις αποφάσεις των αντρών – πατεράδων ή συζύγων– μέσα από τη συμμετοχή τους σε ευρύτερα κινήματα, όπως αυτό για την κατάργηση της δουλείας ή η Γαλλική Επανάσταση. Κατόπιν, κάνουν μια διεξοδική αναδρομή στα πεπραγμένα του κινήματος των σουφραζετών, στην κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου, στη συμπόρευση του γυναικείου κινήματος με τα σοσιαλιστικά ιδεώδη, στον αγώνα για τη σωματική αυτοδιάθεση και στο δικαίωμα στην έκτρωση, όπως και σε αυτόν για τα δικαιώματα ομοφυλόφιλων και λεσβιών. Φυσικά, δε θα μπορούσε να λείπει η εκτενής αναφορά στη Μαλάλα Γιουσαφζάι και στους αγώνες της για μόρφωση.

Μέσα σε κάτι περισσότερο από εκατό σελίδες, οι νεαροί αναγνώστες έχουν μια πανοραμική και διαφωτιστική εικόνα των όσων επιτεύχθηκαν τους τελευταίους δυόμισι περίπου αιώνες με αγώνες και θυσίες, αλλά και με διαψεύσεις, λάθη, υπερβολές. Οι δημιουργοί του βιβλίου είναι αιχμηρές απέναντι τόσο στο αντρικό όσο και στο θρησκευτικό κατεστημένο, ενώ δεν παραλείπουν να τονίσουν ότι αρκετές φορές κινήματα και επαναστάσεις βασίστηκαν στη δράση των γυναικών για να αρνηθούν στη συνέχεια να τους αναγνωρίσουν τα δικαιώματα που αυτές διεκδικούσαν. Ωστόσο το βιβλίο δεν περιστρέφεται αποκλειστικά και μόνο γύρω από όσα συνέβησαν σε Ευρώπη και Αμερική. Πέρα από τη Μαλάλα, κάνει εκτενή αναφορά στην Ιρανή ποιήτρια Αντ Ταχιρίχ, που πλήρωσε με τη ζωή της τους αγώνες της για ελευθερία και ισότητα.

Να σημειωθεί ότι, παρά τη μεγάλη πυκνότητα των γεγονότων και την πληθώρα ονομάτων (Λουκρήσια Μοτ, Χάριετ Τσάπμαν, Ελίζαμπεθ Στάντον, Σότζερνερ Τρουθ, Ολυμπία ντε Γκουζ, Μέρι Γουόλστονκραφτ, Μίλισεντ Φόσετ, Έμελιν Πάνκχερστ, Κλάρα Ζέτκιν, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Μάργκαρετ Σάνγκερ κ.ά.) που παρελαύνουν από τις σελίδες του, η ανάγνωση του γκράφικ νόβελ είναι ιδιαίτερα ευχάριστη. Η λιτότητα, η ακρίβεια κι η τόλμη του κειμένου έχουν παίξει τον ρόλο τους σε αυτό. Το ίδιο και η νευρώδης, ζωντανή, γεμάτη χιουμοριστικές λεπτομέρειες εικονογράφηση, όπως και το σπάσιμο σε κεφάλαια, σε καθένα από τα οποία κυριαρχεί κι ένα διαφορετικό χρώμα – πολύχρωμο είναι μόνο το κεφάλαιο για την Ελεύθερη αγάπη.

Πώς όμως προέκυψαν οι κραυγαλέες ανισότητες μεταξύ αντρών και γυναικών; Η Marta και η Jenny στην Πτώση της πατριαρχίας βάζουν πλώρη να αναζητήσουν τη ρίζα του κακού, που δεν είναι άλλη από την πατριαρχία. Το ταξίδι εδώ είναι πολύ πιο μεγάλο απ’ ό,τι στις Γυναίκες στη μάχη, αφού οι δυο γυναίκες αποφασίζουν να ξεκινήσουν από την αρχαία Ελλάδα. Εκεί που η διαφωνία του δασκάλου Πλάτωνα, ο οποίος θεωρούσε γυναίκες και άντρες πολύ παρόμοιους, και του μαθητή Αριστοτέλη, που δεν εκτιμούσε καθόλου και θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, θα βρει νικητή τον δεύτερο. Στους αιώνες που ακολούθησαν, μεγάλες μορφές του πνεύματος (από τον Πυθαγόρα ως τον Ρουσό κι από τον Χέγκελ ως τον Νίτσε), αλλά και της επιστήμης (Γαληνός, Φρόιντ, Δαρβίνος κ.ά.), της θρησκείας (Απόστολος Παύλος, Θωμάς Ακινάτης, Αυγουστίνος, Λούθηρος κ.ά.), της τέχνης (Ρενουάρ, Μποντλέρ, Στρίντμπεργκ κ.ά.) θα μιλήσουν με άκρως περιφρονητικό και υποτιμητικό τρόπο για τις γυναίκες.

Η πληθώρα των ονομάτων αλλά και η δριμύτητα των απόψεών τους σοκάρει, πολλώ δε μάλλον αν αναλογιστεί κανείς ότι ορισμένοι από όσους αναφέρονται είναι ταυτισμένοι στη συνείδησή μας με προοδευτικές ιδέες και ρηξικέλευθες επιστημονικές και καλλιτεχνικές θέσεις. Αρκούν όμως για να αντιληφθεί ο νεαρός αναγνώστης πόσο αυτονόητος ήταν για πολλούς αιώνες ο παραγκωνισμός των γυναικών από οτιδήποτε δεν αφορούσε τις οικιακές εργασίες και το μεγάλωμα των παιδιών. Όπως και πόσο παράταιρη φάνταζε για το «αντρικό βλέμμα» (όρος που καθιερώθηκε από τη θεωρητικό του κινηματογράφου Λόρα Μάλβεϊ) κάθε γυναικεία συμπεριφορά που ξέφευγε από τις προδιαγραφές που εκείνο είχε θέσει, οδηγώντας σε συμπεράσματα για την ψυχική, διανοητική και σωματική υγεία των «αποκλινουσών» γυναικών που σήμερα χαρίζουν γέλιο με την αφέλεια και τη σαθρότητά τους. Κι όμως, είναι αυτό το «αντρικό βλέμμα» που επέβαλε τη διαφορετική αντιμετώπιση του αντρικού και του γυναικείου σώματος, που παγίωσε στερεοτυπικούς ρόλους στην τέχνη, που οδήγησε σε κυνήγι μαγισσών και σε γελοιοποίηση κάθε συμπεριφοράς που αμφισβητούσε τη μεζούρα της «κανονικότητας». Η μαντάμ ντε Σταλ, η Έμιλι Ντίκινσον, η φαραώ Χατσεπσούτ, η βασίλισσα Χριστίνα της Σουηδίας, η Σαρλότ Κορντέ, η Μέρι Γουόλστονκραφτ, η Αλεξάνδρα Κολοντάι είναι μερικές μόνο από τις γυναίκες που, αν και διαπρεπείς, πλήρωσαν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο την τόλμη, την ευφυΐα, το ταλέντο και την πρωτοποριακή τους σκέψη .

Σαρωτική, πληθωρική, τολμηρή, διανθισμένη με κατεδαφιστικό χιούμορ, αποφασισμένη να καταρρίψει κάθε στερεότυπο και να γκρεμίσει από βάθρα κάθε λογής αυθεντία, η Πτώση της πατριαρχίας δε διστάζει να αφιερώσει δυο αποκαλυπτικά σαλόνια στον Γούντι Άλεν ως τυπικό δείγμα «αντρικού βλέμματος», να επαναπροσδιορίσει χωρίς πολλά πολλά την ιδιοφυΐα του Γκαίτε, αλλά και να απονείμει βραβείο στον χειρότερο σεξιστή ανά τους αιώνες. Παρότι και εδώ τα πιο τρανταχτά παραδείγματα στα οποία καταφεύγουν οι δημιουργοί του γκράφικ νόβελ αφορούν τη δυτική σκέψη, ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην πολυφυλετική εκπροσώπηση των σημερινών περήφανων φεμινιστριών και στην πληθώρα των αιτημάτων τους, καθώς και στη συμπόρευσή τους με άλλα κινήματα διεκδίκησης δικαιωμάτων.

Η εικονογράφηση, απολαυστικά χιουμοριστική και ανελέητα υπονομευτική απέναντι σε πατριαρχικές φιγούρες και συμπεριφορές, διαφοροποιείται από τις Γυναίκες στη μάχη διαχειριζόμενη πολύ πιο ελεύθερα τα χρώματα και παίζοντας με τολμηρές εναλλαγές ασπρόμαυρων και πολύχρωμων καρέ. Ιδιαίτερη εντύπωση προξενούν εικόνες που απλώνονται σε ολόκληρα σαλόνια φιλοξενώντας μεγάλο αριθμό προσώπων, με πιο συγκλονιστική εκείνη των εξήντα γυναικών που αγνοήθηκαν, λησμονήθηκαν ή χλευάστηκαν. Όπως και το αμέσως επόμενο σαλόνι – ένα απέραντο νεκροταφείο γυναικών που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχασαν τον αγώνα.

Οι δημιουργοί των δυο βιβλίων δεν παύουν να τονίζουν πως, παρότι στις μέρες μας η θέση των γυναικών έχει σημαντικά βελτιωθεί και η πατριαρχία έχει αρχίσει να καταρρέει, είναι πολλά αυτά που πρέπει να γίνουν ακόμη για να φτάσουμε στην πλήρη ισότητα. Βιβλία όπως τα δικά τους είναι σίγουρο πως βάζουν ένα λιθαράκι προς αυτή την κατεύθυνση.

 

INFO

Marta Breen – Jenny Jordal, Γυναίκες στη μάχη – 150 χρόνια αγώνων για ελευθερία, ισότητα, γυναικεία αλληλεγγύη, μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2019

Βρες το εδώ

 

 

Marta Breen – Jenny Jordal, Η πτώση της πατριαρχίας – Η ιστορία του σεξισμού και η αντίσταση των γυναικών, μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2022

Βρες το εδώ

Προηγούμενο άρθροΗμέρα της γυναίκας 2 : H Φαίδρα χθες και σήμερα (της Αλεξάνδρας Σαμοθράκη)
Επόμενο άρθροΗμέρα της γυναίκας 4 : Μπoβουάρ και Μπoβουάρ (της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη)

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ