Βαγγέλης Χατζηβασιλείου.
Καμία βιβλιοθήκη δεν διαβάζεται και δεν έχει διαβαστεί εξ ολοκλήρου ή έστω και κατά το ήμισυ. Υπάρχουν, όμως, βιβλιοθήκες, που ακόμα και με τους αδιάβαστους τόμους τους μας δίνουν επαρκή στοιχεία για την ταυτότητα (τα γενικά ενδιαφέροντα, αλλά και τους ειδικούς προσανατολισμούς) του κατόχου τους. Μια τέτοια βιβλιοθήκη είναι η βιβλιοθήκη του βιβλιοσυλλέκτη, ο οποίος μπορεί, όπως λέει ο Βάλτερ Μπένγιαμιν, να μην έχει διαβάσει και να μη διαβάσει ποτέ ούτε ένα από τα αποκτήματά της, αλλά προσδιορίζεται με σαφήνεια από το είδος και τις χρονολογίες των εκδόσεων που συγκαταλέγονται στο υλικό της: η ιστορία της βιβλιοθήκης τού βιβλιοσυλλέκτη είναι μια μεγαλύτερη ή μικρότερη ιστορία του προϊόντος του βιβλίου (με ό,τι αυτό περιλαμβάνει) σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Μια άλλη, ισχυρότερη ενδεχομένως, βιβλιοθήκη είναι η βιβλιοθήκη του συγγραφέα, που είναι σε θέση να αποκαλύψει, έστω και μόνο μετά από μια πολύ βιαστική επιθεώρηση, την καλλιτεχνική προσωπικότητα και τον διανοητικό εξοπλισμό του: τις λογοτεχνικές πηγές οι οποίες τον έχουν επηρεάσει, τις ιστορικές, τις φιλοσοφικές και τις θεωρητικές αναφορές του, τις προτιμήσεις του για τις ποιητικές και τις πεζογραφικές επιδόσεις των συγχρόνων του (ντόπιων και ξένων), τις αναζητήσεις του σε άλλες τέχνες. Μια ακόμα πιο ισχυρή βιβλιοθήκη θα περιμέναμε να είναι η βιβλιοθήκη του λογοτεχνικού κριτικού: μια βιβλιοθήκη με ευρεία, όπως επιτάσσει η ιδιότητά του, εποπτεία τόσο σε λογοτεχνικά όσο και σε πάσης φύσεως λόγια έργα (από θεωρία λογοτεχνίας, λογοτεχνικό δοκίμιο και κοινωνικές επιστήμες μέχρι γραμματολογίες, λεξικά και βιβλιογραφίες), ικανά να σκιαγραφήσουν με λαχταριστές λεπτομέρειες όχι μόνο την υποδομή και τα εργαλεία του, αλλά και τις κεντρικές κατευθύνσεις ή τα θεμελιώδη κριτήριά του, που συνιστούν και το εκ των ων ουκ άνευ ζητούμενο στην περίπτωσή του.
Βιάζομαι να πω ότι η εικόνα μιας βιβλιοθήκης θα παραμείνει επ’ άπειρον ασαφής αν σκοπός μας είναι να αποπειραθούμε μιαν ερμηνεία των βιβλίων που έχει τακτοποιήσει στα ράφια της ο επαγγελματίας λογοτεχνικός κριτικός: όχι ο κριτικός που συνεργάζεται κατά καιρούς με λογοτεχνικά περιοδικά και επιθεωρήσεις του βιβλίου, καλύπτοντας χαλαρά ένα κομμάτι της εκδοτικής επικαιρότητας, αλλά ο κριτικός που διατηρεί τακτική (κατά κανόνα εβδομαδιαία) στήλη κριτικής στον ημερήσιο ή τον κυριακάτικο Τύπο και λαμβάνει στο γραφείο ή στο σπίτι του ένα εκτενές μέρος της τρέχουσας βιβλιοπαραγωγής. Το να δοκιμάσουμε να βγάλουμε συμπεράσματα από τη βιβλιοθήκη ενός παρόμοιου κριτικού θα ήταν μια εξαιρετικά ατυχής, αλλά και παντελώς ανυποψίαστη ενέργεια, που θα ψάρευε αίφνης ανήμπορη σε θολά νερά, χωρίς την παραμικρή προοπτική κάποιας διαφωτιστικής εξόδου. Αλλά γι αυτά θα έχω την ευκαιρία να πω περισσότερα την επόμενη φορά.
