της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη
Οι Los Angeles Times έγραψαν για τον Πολωνό του Κουτσί πως παραδίδει ένα masterclass, σ’ αυτό που επηρεασμένη από μία φράση του Αντόρνο η κριτική ονομάζει late style, θέλοντας να περιγράψει την ωριμότητα των όψιμων έργων ενός συγγραφέα. Η ιδέα είναι ότι καθώς οι καλλιτέχνες μεγαλώνουν, τους συμβαίνει μια αισθητική αλλαγή. Η αιτία αυτή της νέας όψιμης συνθήκης βρίσκεται στο πόσο κοντά μοιάζει να είναι πια ο θάνατος.
Ο Νοτιοαφρικάνος Τζον Μάξγουελ Κουτσί, ο οποίος πέρα από δύο βραβεία Booker το 1983 και το 1999, τιμήθηκε το 2003 με το Νόμπελ Λογοτεχνίας, αναγνωριζόμενος από την Σουηδική Ακαδημία ως «εργώδης αμφισβητίας» είναι σήμερα 84 ετών.
Ξεκίνησε την καριέρα του το 1974 εν μέσω του απαρτχάιντ και από την δεκαετία του ΄80 κι έπειτα άρχισε να χαράσσει μία αξιοσημείωτη πορεία με επιτυχημένα (καφκικής διάθεσής) μυθιστορήματα όπως το Περιμένοντας του Βαρβάρους (1980) και το Ο βίος και η πολιτεία του Μάικλ Κ. (1983). Ακολούθησαν σημαντικά βιβλία, μεταξύ αυτών για πολλούς τα καλύτερα του, Η Ατίμωση, Το θέρος και Elizabeth Costello.
Σ’ αυτό το HerStory θα συζητήσουμε τη νουβέλα Ο Πολωνός (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου) που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Διόπτρα. Η πλοκή είναι απλή και το πρώτο συγγραφικό τρικ του Κουτσί είναι ότι ο ακμαίος εβδομηντάρης Πολωνός πιανίστας του τίτλου φυσικά και δεν είναι ο κεντρικός χαρακτήρας της ιστορίας.
Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι εκείνη. Η Ισπανίδα Μπεατρίθ, μία γοητευτική, εκλεπτυσμένη και παντρεμένη γυναίκα (σύζυγος τραπεζίτη) που στα πενήντα της χρόνια ασχολείται με τη φιλανθρωπία και την προώθηση των τεχνών στην Βαρκελώνη. Κρατάμε εδώ πως ο Κουτσί δεξιοτεχνικά έχει τη διάθεσή να αναλύσει πολύ περισσότερο από τους ανδρικούς, ακόμη και τους δεύτερους στη σειρά γυναικείους χαρακτήρες του (όπως τη φίλη της Μπεατρίθ και την οικονόμο της, την κόρη του Πολωνού και τη γειτόνισσά του), τη στιγμή που για παράδειγμα δεν μαθαίνουμε ούτε το όνομα του συζύγου της Μπεατρίθ.
Επιστρέφοντας στην πλοκή, ο πολιτιστικός κύκλος στον οποίον δραστηριοποιείται η Μπεατρίθ διοργανώνει κονσέρτα και προσκαλεί διάσημους μουσικούς. Έτσι, ο Πολωνός πιανίστας Βίτολντ Βαλτσικιέβιτς επισκέπτεται τη Βαρκελώνη για να ερμηνεύσει έργα του Σοπέν και εκεί γνωρίζει την Μπεατρίθ στο δείπνο που ακολουθεί. Μετά από εκείνο το βράδυ, ξετυλίγεται ένα πολύμηνο και επίμονο φλερτ του εβδομηντάρη Πολωνού προς την Μπεατρίθ που δείχνει αρχικά όχι απλώς να μην την ιντριγκάρει η πολιορκία του, αλλά ακόμη και να την απωθεί.
Η ιστορία εξελίσσεται απρόσμενα. Όχι από την πλευρά του Πολωνού. Εκεί η επιθυμία και τα αισθήματα είναι εξ αρχής γνωστά. Το ενδιαφέρον, ο κινητήρας της ιστορίας, είναι οι εναλλασσόμενες σκέψεις της Μπεατρίθ, τις οποίες ο Κουτσί γράφει σε τρίτο πρόσωπο. Σκέψεις που ενώ εκκινούν από τον Πολωνό, πολύ γρήγορα μετατρέπονται σε σκέψεις για τον ίδιο της τον εαυτό και την πορεία της ζωής της.
Μας πείθει αυτό; Για τους χαρακτήρες του Κουτσί έχει γραφτεί πως αν μιλούσαμε με εικαστικούς όρους, οι φιγούρες του είναι το λογοτεχνικό ανάλογο ενός Μοντιλιάνι. Λιτές γραμμές, συγκεκριμένα περιγράμματα. Θα μπορούσε να ειπωθεί πως η Μπεατρίθ είναι ένα από τα πορτρέτα μίας μοντιλιανικής Ζαν;
Η Μπεατρίθ, ναι είναι λεπταίσθητη, διακριτική. Σύντομα και παραδομένη σε μία ενδοσκόπηση που δεν είχε προγραμματίσει. Είναι, όμως, για τον Πολωνό περισσότερο μία δαντική Βεατρίκη, εμπνευσμένη από τη Vita Nuova. Κι αυτό είναι μόνο ένα από τα εξωφρενικά και παράλογα πράγματα που της εξομολογείται ο επίδοξος εραστής της, Βίτολντ.
Η σπουδή του Κουτσί πάνω σ’ αυτό το πρότυπο γυναίκας – καλλιεργημένη, ακόμη ελκυστική, μετρημένη, ευκατάστατη, σύζυγος και μητέρα – δεν βουτά στα βαθιά. Συμπαρασύρει, όμως, με την γλώσσα του την ηρωίδα σε απρόσμενες διαδρομές, σε γη άγνωστη. Η ίδια η γλώσσα, γίνεται μάλιστα, το δεύτερο επίπεδο μίας φαινομενικά αποκλειστικά ερωτικής ιστορίας.
Η Μπεατρίθ και ο Πολωνός πιανίστας προσπαθούν να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον σε μία γλώσσα ξένη και για τους δύο, μιλούν μεταξύ τους στα αγγλικά. Όταν ο Βίτολντ αποφασίζει να της γράψει ποιήματα, τα ποιήματα για την Βεατρίκη του είναι γραμμένα στα πολωνικά. Η Μπεατρίθ μπλέκει σε μία απίθανη περιπέτεια μετάφρασης και ερμηνείας τους.
Ο ερωτικός λόγος, όμως, και η ίδια η ποίηση δεν είναι πάντα μία μετα-ερμηνεία; Ο Πολωνός είναι, σαφώς, μία ιστορία για το μετά. Ο Κουτσί έχει βαδίσει και στο παρελθόν, άλλωστε, σ’ αυτό το μονοπάτι στο προσωπικά αγαπημένο Θέρος.
Το HerStory κλείνει με λίγα λόγια της Μπεατρίθ: “Γιατί υπάκουσες τόσο πειθήνια όταν σου είπα να φύγεις και να επιστρέψεις στη Βαλντεμόσα; Γιατί δεν με βομβάρδισες με ικεσίες;”
Τ.Μ. Κουτσί, Ο Πολωνός, μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου, Διόπτρα
