Κατερίνα Γούλα.
Κάποιος που έχει είκοσι ή και δέκα ακόμη χρόνια να επισκεφθεί το τμήμα κοινωνικών ή ανθρωπιστικών επιστημών ενός βιβλιοπωλείου στη Γαλλία, δεν θα πιστεύει στα μάτια του αν επιχειρήσει να κάνει μια βόλτα από εκεί στις μέρες μας. Η θεματολογία και τα συγγραφικά ύφη μοιάζουν προσαρμοσμένα στα ήδη διεφθαρμένα αιτήματα ενός κουρασμένου κοινού με αποτέλεσμα να τα υποβιβάζουν ακόμη περισσότερο. Οι πάγκοι είναι γεμάτοι με βιβλία όπου στο εξώφυλλο κυριαρχεί η φωτογραφία του πάντα μοδάτου συγγραφέα που γνέφει με νόημα στο κοινό του υποσχόμενος ένα μαγικό ταξίδι στον κόσμο της σοφίας ενώ στις σελίδες τους αναπτύσσονται θέματα όπως η κατάκτηση της ευτυχίας με οριοθετημένα πάντα βήματα, οι περιπέτειες της γαλλικής ταυτότητας, η εκλαϊκευμένη ιστορία του έθνους, η πνευματικότητα, η βελτίωση της αυτοεικόνας, η εσωτερική ψυχική ισορροπία, οι κρίσεις στην οικογένεια και στις σχέσεις, τα προβλήματα του ζευγαριού, η διατροφή…
Η φιγούρα του βασανισμένου στοχαστή, του ατημέλητου, αποσυρμένου από τα εγκόσμια φιλοσόφου, του ανιδιοτελή μαχητή των ιδεών μοιάζει με καρικατούρα μπροστά στους κομψευόμενους τηλεοπτικούς αστέρες που κατέχουν τα ηνία της σημερινής γαλλικής διανόησης. Υπάρχουν σήμερα στοχαστές που κερδίζουν εκατομμύρια: Luc Ferry, Michel Onfray, Alain Finkielkraut, Erik Orsenna, Frédéric Lenoir, André Compte-Sponville, Vincent Cespedes, Christophe André, Pierre Rabhi, Alexandre Jollien, Mathieu Ricard, Jacques Attali, Michel Serres είναι από τα ονόματα των σταρ της σύγχρονης σκέψης και του νέου προφίλ του διανοητή που συναντά κανείς στα ευπώλητα, με σαρωτικές επιτυχίες που πουλάνε από 50.000 μέχρι 300.000 αντίτυπα τον χρόνο και δεν προλαβαίνουν να δίνουν τα φώτα τους σε εφημερίδες, ραδιόφωνα και κανάλια όταν δεν βρίσκονται στις επιχειρήσεις και στις μεγαλοβιομηχανίες, στα συμβούλια των οποίων μερικοί κατέχουν μόνιμη θέση.
Σε άρθρο του Nouvel Observateur αναφέρονται μερικά περιστατικά τα οποία είναι αν μη τι άλλο διασκεδαστικά. Για παράδειγμα, το 2006, ο Gilles Boëtsch δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από το τμήμα επικοινωνίας του γερμανικού ομίλου Beiersdorf, δεύτερη παγκόσμια δύναμη στον χώρο των καλλυντικών, ιδιοκτήτη μεταξύ άλλων της εταιρείας Nivea. Πρώην διευθυντής του επιστημονικού συμβουλίου του CNRS, ο Boëtsch είναι ανθρωποβιολόγος, ειδικευμένος στις αναπαραστάσεις του σώματος και στους δεσμούς που υπάρχουν μεταξύ πολιτισμού και βιολογίας. Οι άνθρωποι της Nivea ήθελαν να στήσουν «ένα παρατηρητήριο πάνω στην αλλαγή της συμπεριφοράς των Γάλλων σε σχέση με το σώμα», είπε. Ο Boëtsch οργάνωσε λοιπόν μια ομάδα, για την επάνδρωση της οποίας χρειάστηκε και ιστορικό (Georges Vigarello), και φιλόσοφο (Bernard Andrieu), και κοινωνιολόγο (David Le Breton).
Η ομάδα αυτή συγκεντρωνόταν λοιπόν κάθε τρεις μήνες επί πολλά χρόνια, σε ένα χρυσοποίκιλτο σαλόνι στο κέντρο του Παρισιού, υπό το έκθαμβο βλέμμα των ανθρώπων της Nivea. Ο απολογισμός της εμπειρίας από την υπεύθυνη της περισπούδαστης ομάδας εργασίας μοιάζει ειρωνικός, αλλά μάλλον χαίρει κάθε σοβαρότητας εκ μέρους της! Έρχονταν, μας λέει, με βαλίτσες ολόκληρες γεμάτες βιβλία. Διάβαζαν ένα βιβλίο τη μέρα, ήταν σοφοί άνθρωποι. Μιλούσαν για τη σημασία του φαίνεσθαι σε άλλες κουλτούρες, για τα αρώματα και την περιποίηση στην αρχαιότητα, η ματιά τους ήταν τόσο αμόλυντη από το εμπόριο και τις επιχειρήσεις! Η Nivea πλήρωσε τους διανοούμενους αλλά χρηματοδότησε και διδακτορικά στις κοινωνικές επιστήμες για να χρησιμοποιήσει τα ευρήματά τους. Δυστυχώς, το σχέδιο έλαβε κάποια στιγμή τέλος διότι ο γερμανικός κολοσσός έκρινε ότι τόση διανόηση καταντούσε το εμπορικό εγχείρημά τους αχρείαστα πολύπλοκο και δύσπεπτο!
Ομοίως, η L’Oréal συνεργάζεται με τον Charles Pépin ή τον κοινωνιολόγο Gilles Lipovetsky, σε μικρές μαγνητοσκοπημένες συνεντεύξεις που φέρουν τον τίτλο «Beauty Talks». Ο ίδιος ο Lipovetsky, ο συγγραφέας της «Εποχής του κενού», παροτρύνει τις γυναίκες στις αισθητικές πρακτικές γιατί είναι ένας τρόπος να ανακτήσουν ξανά την κυριαρχία του εαυτού τους. Βλέπουμε τον Luc Ferry και τον Erik Orsenna να εξαντλούν τα διανοητικά ταλέντα τους γύρω από την έννοια της τροφής για λογαριασμό του ομίλου Nestlé. Ο Ferry αναλύει «την ιδέα του μαγειρέματος των τροφών» στην εποποιία του Γκιλγκαμές και στον Όμηρο. Ο Orsenna διερευνά τον δεσμό ανάμεσα σε περιοχές και εδέσματα ενώπιον των διευθύνοντων συμβούλων του ομίλου. Παρακολουθούμε άραγε εδώ κάποια σύζευξη σκέψης και επιστήμης ή η διανόηση έγινε στις μέρες μας κι αυτή ένα επάγγελμα, εργαλειοποιημένο και κατευθυνόμενο από τις επιταγές της οικονομίας; Ο κόσμος δεν ασχολείται πια με τη φιλοσοφία και οι διανοητές δεν μπορούν να ζήσουν από τα βιβλία τους ή το lifestyle που απαιτούν δεν μπορεί πλέον να αρκεστεί στα έσοδα των βιβλίων και των διαλέξεών τους; Η σκέψη δεν αναπτύσσεται ποτέ εν κενώ, αυτό το ξέραμε, αλλά από εκεί μέχρι την πειθήνια υποταγή της στην παντοδυναμία και στη βλακώδη σοβαροφάνεια του μάρκετινγκ, θα θέλαμε ο δρόμος να είναι λίγο μακρύτερος. Ο Gilles Boëtsch δεν βλέπει πάντως τίποτε κακό στο γεγονός ότι η βιομηχανία των καλλυντικών αναζητά μια σοφιστικέ επίφαση για τα προϊόντα της. Άλλωστε, μετά τη Nivea, δραστηριοποιείται τώρα σε άλλα πεδία: δίνει διαλέξεις για το φαρμακευτικό εργαστήριο MSD, πάνω στην «πολιτισμική διάσταση του διαβήτη» αλλά και για την Klorane, πάνω στη χρήση του ελαίου βαλανίτη από τις γυναίκες της Αφρικής, στο πλαίσιο της προώθησης ενός νέου σαμπουάν με «χουρμαδιά της ερήμου»…
