Κατερίνα Διακουμοπούλου.
Η «Ψύχωση 4:48» από το +Ινστιτούτο [Πειραματικών Τεχνών] στο θέατρο Black Box της Θεσσαλονίκης άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις
Η Αγγλίδα δραματουργός Σάρα Κέιν (1971-1999) με τα έργα της σημάδεψε τόσο τη δραματουργία όσο και την σκηνική πρακτική, οριοθετώντας μία νέα εποχή για το Ευρωπαϊκό θέατρο. Τα πέντε θεατρικά έργα που έγραψε από το 1993 έως το 1999, την χρονιά της αυτοκτονίας της, πραγματεύονται ζητούμενα όπως την ανελευθερία της ψυχής, την κατάλυση και κατάρρευση της ύπαρξης, το διαχωρισμό σώματος και πνεύματος, τον ανεκπλήρωτο έρωτα, τον ψυχικό και σωματικό πόνο, το φύλο, το θάνατο, την αυτοχειρία, το Θεό, τη θρησκεία, την αγάπη, το σεξ κ.α..
Η εργογραφία της επικρίθηκε με έντονες αποδοκιμασίες, φανατισμό και οργή από μερίδα του βρετανικού ακαδημαϊσμού λόγω της ωμής χρήσης της βίας, των φρικαλεοτήτων και του σεξισμού. Μετά το θάνατό της –όπως μπορείτε να μαντέψετε- έγινε αποδεκτή και σήμερα θεωρείται «κλασική» Αγγλίδα θεατρική συγγραφέας. Σε τεχνικό επίπεδο, με όρους θεατρολογικούς, η Κέιν συνδύαζε στα έργα της στοιχεία νατουραλισμού και εξπρεσιονισμού. Δηλαδή, απ’ την μια η ωμή φρίκη και από την άλλη ο λυρισμός, τα οποία εξισορροπούνται με το μανδύα την ποιητική γλώσσα. Ακόμα και στης βιαιότερες σκηνές η γλώσσα της παραμένει σαρκαστικά ποιητική. Το δεύτερο εντυπωσιακό στοιχείο με τη δραματουργία της Κέιν είναι η ικανότητά της να προσεγγίζει την υπαρξιακή κατάρρευση ως θύλακο της κοινωνικής, πολιτικής, ανθρωπιστικής και οικουμενικής πτώσης.
Η Ψύχωση 4:48
Τα έργα της Κέιν αντιμετωπίζονται συχνά ως νεκρολογίες ή σημειώματα αυτόχειρα. Είναι φυσικό η αυτοκτονίας της να οδηγεί σε τέτοιες προσεγγίσεις. Φαίνεται σχεδόν ανέφικτο οι ειδικοί, τόσο οι δραματολόγοι, όσο και οι σκηνοθέτες να ανιχνεύσουν τα έργα της αποστασιοποιημένοι από την απονενοημένη πράξη και τις αυτοβιογραφικές της αναφορές. Αυτή η διαπίστωση στοιχειώνει κάθε προσέγγιση –ιδίως- του τελευταίου έργου της «Ψύχωση 4:48», το οποίο ολοκληρώθηκε λίγο πριν την αυτοκτονία της.
Η παράσταση
Παρακολουθώντας την «Ψύχωση» από το +Ινστιτούτο [Πειραματικών Τεχνών] στο θέατρο Black Box η προσοχή μου στράφηκε σε ένα ανείπωτο ερώτημα: Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην ντροπή και στην ενοχή; Η απάντηση φαίνεται απλή: η ντροπή είναι μία αρνητική κρίση για τον εαυτό μου, π.χ. είμαι δειλός, ενώ η ενοχή είναι μία αρνητική κρίση για μία ενέργεια μου. Η νεαρή γυναίκα στην «Ψύχωση» αισθάνεται ντροπή και ενοχές όχι τόσο για τον εαυτό της αλλά για τους οικείους της και τους αλλότριους. Η οπτική αυτή του σκηνοθέτη Τάσου Σαγρή είναι εύστοχη. Η ανώνυμη αποκλεισμένη «παθαίνει» ως εικόνα ταυτόσημη με την πάσχουσα ανθρωπότητα, λειτουργεί ως ένα πολύτιμο «σύμβολο», σαν το έσχατο φυλάκιο του ουμανισμού, που αν χαθεί, θα χαθούμε…
Όλα τα σκηνοθετικά ευρήματα συνθέτουν ένα αναλογικό κάτοπτρο που αντανακλά την απελπισία του «τελευταίου» ανθρώπου: η γυμνότητα της υπαρξιακής κρίσης, ανθρώπινο ερείπιο, γεροντική κινησιολογία, εστιασμένες προβολές της πεπερασμένης ευτυχίας, παραμορφωμένη στάση σώματος, απόφανση στο κοινό χωρίς τη χρήση της βλεματικής επαφής, στρεβλές αναμνήσεις, όψη αβάσταχτου πόνου και απελπισίας, σιωπές αλλοτρίωσης αλλά και οργής, η εκφορά του λόγου στο σκοτάδι, ακραίος νατουραλισμός (π.χ. ο ρέων σίελος…) κ.α.
Τα συμπληρωματικά στοιχεία, τα φώτα (Γιώργος Παπανδρικόπουλος), η μουσική (ΒΙΟΜΑSS +Lana Del Rey, The Cure, Joy Division), το video art (Άλκηστις Καφετζή, Void Optical Art Laboratory) και τα σκηνικά (Κenny Mac Lellan) υπηρετούν την παράσταση ως πολλαπλασιασμένη αντανάκλαση της έσχατης απελπισίας. Τέλος, η ηθοποιός Σίσσυ Δουτσίου με τεχνική ωριμότητα και υποκριτικά εφόδια, άρτια διδαγμένη από τον σκηνοθέτη της, εκτελεί έναν υποκριτικό άθλο.
