Γράφει ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας (*)
Ο Μάριος Μιχαηλίδης στην ποιητική του σύνθεση με τίτλο “Των ενυπνίων”, όπως και στην προηγούμενη ποιητική του συλλογή “Τέφρα ονείρων”, ακολουθεί την κρυπτική μέθοδο , προκαλώντας το ενδιαφέρον του αναγνώστη να σκάψει όλο και πιο βαθιά στις λέξεις του, για να φτάσει στην πηγή του καθάριου νερού. Μέσα στο κάθε ποίημα υπάρχει η σκληρή πέτρα αλλά και το καλλιεργημένο έδαφος για να κάνει τη ρωγμή που θα του επιτρέψει να γευτεί από το νερό της αλήθειας. Ενώ στην “Τέφρα ονείρων” χρησιμοποιεί το μύθο ως οδηγό ξενάγησης του αναγνώστη στο ποιητικό τοπίο που καλλιεργεί, σ’ αυτή την ποιητική συλλογή, χρησιμοποιεί το όνειρο. Ένα περιβάλλον που του επιτρέπει να κινηθεί με ευχέρεια κατά την ποιητική λειτουργία, αφού τα όρια του ονείρου είναι απεριόριστα, επιτρέποντας να χωρέσουν μέσα προσδοκίες και πόθοι , φόβοι και ανησυχίες αλλά και να ξεδιπλωθούν οι πολύπλοκες διαδικασίες της ανθρώπινης σκέψης, μέσα από τις οποίες μπορούν να αποκαλυφθούν τα αίτια των γεγονότων.
Τα ποιήματα” Των ενυπνίων” διαπερνούν όλα τα καίρια θέματα με τα οποία έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο στη ζωή του ο άνθρωπος και για τα οποία καλείται να πάρει αποφάσεις, που τελικά καθορίζουν την ευτυχία σε ατομικό ή κοινωνικό επίπεδο. Ο έρωτας, η ζωή και ο θάνατος, η ελευθερία , οι αγώνες για τη διασφάλιση της, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, οι αρνητικές συμπεριφορές ανθρώπων , οι ολέθριες συνέπειες του πολέμου, και τα φαινόμενα παρακμής που όλο και πληθαίνουν, αποτελούν σημαντικές ψηφίδες στο ψηφιδωτό “Των ενυπνίων”. Η μετάβαση από το ένα ενύπνιο στο άλλο γίνεται ομαλά, παρά τις συγκρουσιακές καταστάσεις που επικρατούν σε κάποιο ενύπνιο ή τις συνθήκες τέλειας γαλήνης σε άλλο, όπως στο ενύπνιο ι’
Όλα τότε θα είναι μια Κυριακή
Και τα ρολόγια του κόσμου
Θα έχουν σιγήσει
Γυμνά τα χέρια μου από δείχτες
Θα χλευάζουν το χρόνο και
Όλα θα είναι γαλήνια και καρτερικά
Ξαπλωμένος στο θόλο μου
Διάτρητος από αστέρια
Θα αδιαφορώ καθώς
Θα ρυτιδώνει
Το πρόσωπό μου
Θα αδιαφορώ για σένα που
Δεν έστερξες τον καημό μιας αγάπης
Παρά το υπερρεαλιστικό στοιχείο που υπάρχει στα ενύπνια , τα ιστορικά γεγονότα και οι κοινωνικές συνθήκες, που αποτελούν φόντο των ποιημάτων, οδηγούν σε αλληλουχίες συνειρμών και κορύφωση συναισθημάτων , επιτυγχάνοντας μια προσομοίωση της διαχρονικής πραγματικότητας. Η παντελής έλλειψη σημείων στίξης στην ποιητική συλλογή επιτρέπει στον αναγνώστη να κάνει τις παύσεις όπου εκείνος επιθυμεί , αυξάνοντας ταυτόχρονα και τη συνοχή της ποιητικής σύνθεσης.
Όλα τα όνειρα που ξεδιπλώνονται στις σελίδες των ενυπνίων, είτε ως επιθυμίες, ως προσδοκίες, ή ως ένας χαμένος παράδεισος, με όποιο τρόπο κι αν εκφράζονται, έχουν μια αδιαμφισβήτητη οικουμενικότητα και διαχρονικότητα, αφού αφορούν τον κόσμο του σήμερα του χθες και του αύριο. Και σε όλη την ποιητική συλλογή διακρίνει κανείς τη διαρκή πάλη μεταξύ του καλού και του κακού.
Η ίδια η ποίηση και η ποιητική λειτουργία στα ενύπνια του ΜΜ παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο, άλλοτε με την ποίηση προσωποποιημένη κι άλλοτε με αναφορές σε σημαντικά ποιήματα, με ό,τι αυτά κομίζουν και σηματοδοτούν, όπως ο ” Ύμνος εις την Ελευθερίαν” και “Η Φαρμακωμένη” του Διονυσίου Σολωμού (ις’,) το “Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων ” του Κώστα Καρυωτάκη( λα’) κ.α.
Και αλλού η ποίηση καλείται να προφητέψει για την έκβαση των γεγονότων και την τύχη της πατρίδας, μέσα που εμπεριέχεται και η τύχη του έργου του ποιητή (θ’).
Άκου τη φωνή
Τη φέρνει ο άνεμος στο κατώφλι μας
Τώρα που έρχεσαι κοντά μας
Χαϊδεμένη από τον πόθο
Και την αγάπη που σε θρέψαμε
Εσύ ξέρεις πιο καλά
Άκου τη φωνή
Κι αν είσαι η ομοιοκαταληξία του έρωτα
Δείξε μας το σημάδι στον κόρφο σου
Να δούμε αν η καταγωγή σου
Συμφωνεί με τις προβλέψεις μας
Τώρα που στροβιλίζουν
Οι παράξενοι άνεμοι
στις στέγες των καταφυγίων
Συλλογίζομαι τον προορισμό των σκιών
Όταν δύει ο ήλιος
Άκου τη φωνή
Πως διασχίζει το διάφραγμα
Προς τη πρώτη Ανατολή.
Με το ενύπνιο ια΄ ο ποιητής περνά στα φαινόμενα της πνευματικής παρακμής που ολοένα πληθαίνουν και διαστέλλονται οι διαστάσεις τους, αποδίδοντας την αφετηρία τους σε έλλειμμα ψυχικού υποβάθρου. Χρησιμοποιώντας συμβολισμούς και μεταφορικές εικόνες , όπως “τα καμπύλα βουνά”, που είναι αποτέλεσμα της αποσάθρωσης και “τις αφίσες με τα ωραία λιμάνια”, σύμβολα στασιμότητας, συμπεραίνει σκωπτικά ότι αυτά είναι η μόνη ελπίδα που έχει απομείνει. Για να επισημάνει παρακάτω το επείγον του πράγματος για κάθαρση. Γι’ αυτό όμως, θα πει ότι χρειάζεται καλό ζύγιασμα με πλάστιγγα ακριβείας, για να μας θυμίσει το ποίημα του νομπελίστα ποιητή Σέιμους Χίνι “Η βαρύτητα”. Σ’ αυτό ο Σέιμους Χίνι παίρνει θέση υπέρ μιας συμμετοχικής διαδικασίας στην ανάληψη ευθυνών, με τη χρήση όμως μιας πλάστιγγας κατά τη λήψη των αποφάσεων που προϋποθέτει και τον ακριβή χειρισμό της, έτσι ώστε τελικά να επιτυγχάνεται οπωσδήποτε ισορροπία. Γιατί “Τα καλά αντέχουν μονάχα όσο αντέχει ή ισορροπία”,
Βαρίδι των 56 λιβρών. Συμπαγής σιδερένια/Μονάδα άρνησης. Χυτό και σφραγισμένο/Με μια ένθετη τραβέρσα πάχους δύο εκατοστών/Για λαβή.
Τετραγωνισμένο και στην όψη ακίνδυνο/Εκτός κι αν πάς να το σηκώσεις, οπότε σε ξεμασχαλιάζει,/ Μια δύναμη ικανή να υποβιβάσει τη ζωή την ίδια —/Μαύρο κουτί βαρύτητας, ασήκωτη/ Σφραγίδα πλακουτσή και ρίζα νεκρού βάρους./ Όμως ζύγιασέ το
Με αντίβαρο πάνω σε μια γεφυροπλάστιγγα —
Μια καλοσυντηρημένη, γρασαρισμένη πλάστιγγα —
Και ο δείκτης τρεμοπαίζει, ρέει με το πάρε-δώσε.
Τα καλά αντέχουν μονάχα όσο αντέχει ή ισορροπία,
Το ίδιο θα πει και ο Μάριος Μιχαηλίδης (ιβ’)
Α! Εδώ χρειάζεται πλάστιγγα ακριβείας
Τα ετεροβαρή είναι τωόντι επικίνδυνα όταν
Συνωθούνται στον έσω μικροχώρο και
Διαρκώς συστρέφονται με
Πολεμοχαρείς αναδιπλώσεις
Με το ενύπνιο κα΄ ο ποιητής στην ουσία επαναθέτει προς συζήτηση το θέμα της επίδρασης της αρχαίας ελληνικής σκέψης στην εξελικτική πορεία των πολιτισμών, αλλά και της προσαρμογής της δράσης του Χριστιανισμού μέσα στον σύγχρονο τεχνολογικό πολιτισμό. Με αφετηρία το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη “Μύρης Αλεξάνδρεια του 340μ.Χ.” προτείνει ένα νέο διάλογο μεταξύ της αρχαίας ελληνικής σκέψης και των αρχών του Χριστιανισμού προς όφελος του καλού.
Πρώτα να συστηθώ θέλω. Είμαι εκείνος
Ο Σύρος σπουδαστής στην Αλεξάνδρεια
-Επι Κώνσταντος και Κωνσταντίου- ο τότε
Έκδοτος στις ηδονές
Εν μέρει εθνικός και εν μέρει χριστιανίζων
Μυρτίας το όνομά μου
Τώρα κυνηγημένος
Από Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες
Βρέθηκα στα λημέρια του Αιγαία
Όμως Έλληνα αδελφέ μου
Εσύ που αιώνες τώρα ξέρεις
Από άλγους δοκιμές Στέρξε εμέ τον Σύρο τον πολύπαθο
Κι έλα πάλι μαζί να νιώσουμε
Μες στην ένθεη φιλανθρωπία
Του Πλάτωνος και του Ιησού
Την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών
Τα θλιβερά γεγονότα της 9ης Ιουλίου 1821 στην Κύπρο, με τον απαγχονισμό του Αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού και τη σφαγή των προεστών από τους Τούρκους, που εξιστορεί ο Βασίλης Μιχαηλίδης στο ποίημά του «Η 9η Ιουλίου του 1821 εν Λευκωσία Κύπρου» , συμπυκνώνονται με θαυμαστό ποιητικό τρόπο στο ενύπνιο κγ’.
Ο διάκονος Ανδρόνικος είδε καθ΄ ύπνους
Μάχαιρα πνιγμένη στο αίμα και
Σπουργίτια με σφαγμένους λαιμούς
Να γυροφέρνουν στα στενά της Λευκωσίας
Μα το ‘πε κι ο λοξίας γέροντας Θεόδουλος
Δραγάτης ο ύπνος και τα σεντόνια μια θηλιά στο
Ικρίωμα του ονείρου
Γρηγορείτε ότι ολοφύρεται η νύχτα και
Στεναγμός βρυχιέται ανείπωτος
Τον παρηγορούσε όμως που ο παπα- Γεώργιος
έλεγε πως όπου να ναι θα φανεί ένα
Τρικάταρτο που το λαλούν Ελλάδα
Και συνεχίζει ο ΜΜ με ένα ενύπνιο που επινοεί, διατυπώνοντας το με περίτεχνο τρόπο στην κυπριακή διάλεκτο, όπου αφηγείται την ιστορικά θεμελιωμένη άφιξη του Κανάρη στη Κύπρο, τη θερμή υποδοχή που του έγινε, τον ανεφοδιασμό του με τρόφιμα, καθώς και το γεγονός ότι τον ακλούθησαν φεύγοντας Έλληνες Κύπριοι που πολέμησαν στην επανάσταση του 1821.
Σήμερον εν έτει 1821 και μηνί Ιουνίω , εγώ ό ελάχιστος Γεώργιος, ιερέας εις τον Άγιον Ευλάλιον Λαπήθου, ανέβλεψα φωτί μεγάλω, γιατί πάλαι ήρτασιν απού την Ελλάδαν ο Κανάρης τζαι οι εδικοί του αράξοντας κάτω εις του Γιαλού την Πέτραν.
Ότι την αρμάταν των Τούρκων την εβάλασιν ομπρός τζαι ύστερις που το φευγιόν της είπασιν να πάρουν μιτά τους σιτάρκα τζαι ζα. Επέμψαν δκυο νομάτους, μα το χωρκόν αντίρρησεν εις την πλερωμήν τζαι κατεβήκαν στον γιαλόν ούλλοι οι χωρκανοί με ρίφκια σιτάρκα τζαι κάμποσα που τους κήπους. Εγώ εκράτουν το Ευαγγέλιον τζαι με τους ψαλτάες εψάλλαμεν Τη Υπερμάχω. Οι γεναίκες εστέκουνταν μαζίν με τα παιθκιά τους τζαι εκλαίασιν οπού είμαστον στην σκλαβκιάν χρόνους πολλούς τζαι η Ελλάδα ήτουν πολλά μακρυά μας. Εφκήκεν έξω ο Κανάρης τζαι μιτά του άλλοι ναύτες κλαίοντα με τα που θωρούσαν. Τότες επήαν οι χωρκανοί τζαι εμπήκασιν στο πλοίον με τα πράματα που εκουβαλούσαν τζαι εγένηκεν σαν να ‘τουν παναίριν.
Ήρτεν η ώρα τους να φύουσιν τζαι εμείς εστεκούμαστον περίλυποι εν ταις καρδίαις ημών. Ετραβήσασιν την άγκυραν , εσηκώσαν τα πανιά τζαι φευγόντα, έναν κομμάτιν της καρκιάς τζαι του μυαλού έφεφκεν μιτά τους. Τέσσερις δικοί μας, ο Κωστής του Σάββα, ο Στυλλής του Αντρέα, ο Νίκος του Παυλή τζι ο Βαρνάβας του Αδάμου , είπαν το τζι εκάμαν το. Εχωστήκαν μες στ’ αμπάριν τζ’ επηαίναν να πολεμήσουν τον Τούρκο στην Ελλάδαν.
Άκουγε ο διάκονος Ανδρόνικος κι ένιωθε στα
Σπλάχνα του ελευθεριάς λαλήματα
Μα σαν έριχνε η νύχτα βαρύ ένα πέπλο
Ένιωθε πάλι που μια μαύρη σπάθα ορθωνόταν.
Ξημερώματα του μηνός Ιουλίου ημέρα ενάτη τζαι πριχού να φκεί ο ήλιος, έστειλεν ο τρισκατάρατος Κουτσιούκ Πασάς τζαι επκιάσασιν τον Αρχιεπίσκοπον τζαι ούλλους τους Δεσποτάες που τάχατες εξεσηκώνασιν τον κόσμον τζαι εδκιούσαν τους όπλα να κάμουν επανάστασιν.Λόγια τούτα του Κουτσιούκ που εφουσκώναν τα μυαλά της Πόρτας.Τζαι εφέραν τους στην Χώραν στο Σαράιν τζι’εσφάξαν τους οι άπιστοι. Τότες ήτουν που εμαύρισεν ο ουρανός τζαι σ’ ούλλην την Κύπρον εγένηκεν χαλασμός Κυρίου που τα αστραπόβροντα τζαι την ανεμοζάλην.
Αξίζει να σταθεί κανείς και στο ενύπνιο λς’, όπου ο ποιητής, σε ένα πυκνογραμμένο κείμενο, αποτυπώνει το κυρίαρχο αίτιο της πνευματικής παρακμής , που έχει τα αίτια της στην κενή φιλοδοξία ατόμων για την γρήγορη ανέλιξη σε υψηλά αξιώματα , με τη χρησιμοποίηση αθέμιτων μεθόδων, καταπατώντας τα δικαιώματα των συνανθρώπων τους και εκποιώντας πολύτιμες αρχές και αξίες εν ονόματι μιας εμφανούς αρχομανίας τους. Βλέπει ο ποιητής που όλο και πιο πολλοί ντύνονται “της αμαρτίας το ντύμα” κι ολοένα πληθαίνουν οι διεκδικητές της κενής δόξας.
(…) Το αναβατόριο έφτασε στα υπερώα και εναπόθεσε φερώνυμες σκιές στις αίθουσες όπου ακινητούσαν σώματα με διάστικτα πανωφόρια με διάστικτες πληγές. Και ενώ η μνήμη πάσχιζε να διασώσει ελλειπτικούς ήχους κυμβάλων που διέσυραν όσα κατόρθωνε η φήμη, τα σώματα διαρκώς σωρεύονταν και τα υπερώα ασφυκτιούσαν. Οπότε το αναβατόριο άρχισε να στενάζει και οι στενάζοντες να ερίζουν για τα διαδήματα τις υπέροχες πόρπες και τις στολές με τα χρυσά σιρίτια.
Αποκωδικοποιώντας την ποίηση του ΜΜ δεν μπορεί να μη διακρίνει κανείς την αιχμηρότητα των στίχων του. Χωρίς να χάνουν την ποιητικότητα τους, αναμοχλεύουν συμπεριφορές ατόμων , όπου με μαεστρία παραπλανώντας δια των δήθεν καλών τρόπων και προθέσεων και του δήθεν ενδιαφέροντος τους για την επικράτηση του καλού, οδηγούν τα πράγματα στην πλήρη παρακμή, με θλιβερές συνέπειες για τον καθένα ξεχωριστά και το κοινωνικό σύνολο.
(…) Τότε μια δυσθυμία πνιγηρή άρχισε να περισφίγγει τα αναβατόρια που αιώνες τώρα προσφέρουν σκιώδη αναθήματα σε πεσόντες, αυτοκτόνους και άλλους πλάνητες νεκρούς, όλα μα όλα προς δόξαν των αδηφάγων εκείνων τεράτων , με τα πλανερά προσωπεία, τις αγνές προθέσεις και προ πάντων τις υποσχέσεις, για μια δήθεν επερχόμενη ευκρασία των καιρών.
Οι ψηφίδες που συνθέτουν το μωσαϊκό των ενυπνίων έχουν πέτρα από όλο το ποιητικό σύμπαν , εκφράζοντας τις διαχρονικές και οικουμενικές ανησυχίες των ποιητών. Περνώντας ο αναγνώστης διαδοχικά από τα δωμάτια των ενυπνίων νιώθει στην πορεία ότι καταργούνται οι μεσοτοιχίες, με τα όνειρα να αποτελούν ένα ενιαίο όνειρο. Ο ποιητής κτίζει τα δωμάτια των ενυπνίων με υλικά από διαφορετικές εποχές , επικαλούμενος τη μαρτυρία των ομοτέχνων του.
Με το ενύπνιο λα’ η σκιά του Κώστα Καρυωτάκη περιέρχεται τα ποιήματα των σύγχρονων ποιητών για να διαπιστώσει τους σύγχρονους “εγκλεισμούς και τα αδιέξοδα”.
Η σκιά του αυτόχειρος ανασυστάθηκε και δίχως φθόνο ή οδυρμούς, περιέρχεται ψαύοντας τις στενωπούς των λέξεων, στιχουργήματα, αντιστροφές , τα αποτυπώματα των εκπνοών και της εν γένει ποιήσεως μας τα αμαλγάματα . Έπειτα ,σιωπηλός και ερήμην της συγκαιρινής γραφίδος, αφήνει να σταλάξουν στο λευκό χαρτί αιχμέςκαι βουρκωμένοι στίχοι: “Πώς σβήνετε, πικροί ξενιτεμένοι !Μα δεν τον ακουν οι ποιητές καθώς” (…) κι αυτοί περνούν αλύγιστοι και ωχροί/ στην τραγική απάτη τους δοσμένοι/ πως κάπου πέρα η δόξα καρτερεί/παρθένα βαθυστόχαστη ιλαρή”.
Ναι ευθυτενής ανασυστάθηκε της Πρέβεζας ο γιος κι ολοένα υψώνει στίχους καταπέλτες έτοιμους να διασύρουν πανομοιοτύπως άτεχνες στιχοπλοκες για αυταπάτες εγκλεισμούς και αδιέξοδα. Φαντασιώσεις, θα πεις, και ότι περί ποιήσεως ο λόγος. Ναι. Γι’ αυτό και εκείνος δεν άντεξε να στρέψει την κάννη στην τόση μοχθηρία του κόσμου.
Με το ενύπνιο λη’ ο ποιητής επιλέγει να τελειώσει το ταξίδι των ενυπνίων με ένα ύμνο στην άνοιξη. Βλέπει ότι στην πάλη μεταξύ του καλού και του κακού να κερδίζει και πάλι το καλό.
“Ωραία πάλι και πάλι με την άνοιξη “/… σε κάθε κελάηδημα ν΄ ανθίζει και μια ανεμώνα.”
Σύμβολο γονιμότητας και καρποφορίας η άνοιξη , προσβλέπει σ αυτήν με αισιοδοξία. Τότε που τα έντομα μεταφέρουν τη γύρι από λουλούδι σε λουλούδι, εξασφαλίζοντας τη γονιμοποίηση και την καρποφορία. Δηλαδή προσδοκεί σε ένα αληθινό όνειρο, όπου η γονιμοποίηση των σκέψεων θα οδηγεί σε γιορτινή ατμόσφαιρα, αφού οι συνθήκες θα επιτρέπουν την ευδοκίμηση των γραμμάτων, σε ένα κόσμο όπου η πίστη , η αγάπη και το θάρρος θα θωρακίσουν τους επερχόμενους καιρούς. Τότε που και η ποίηση θα προσφέρει τις υπηρεσίες της για την επικράτηση του καλού αφού στο άκουσμα κάθε στίχου θα ανθίζει και μια ανεμώνα.
Ωραία πάλι και πάλι με την άνοιξη
Να τροχοδρομεί στο σύμπαν
Τα εωθινά υφαντά της απλώνοντας
Σε κάθε κελάηδημα ν’ ανθίζει
Και μια ανεμώνα
Ευλογία το γαλάζιο που
Συμπλέκεται με τον αθώο σπουργίτι
Και το δοξαστικό τιτίβισμα
Να φτάνει ίσαμε τ άστρα
Τα ύφαλα του νου οπτασίες γεμίζοντας
Ο δυόσμος το θυμάρι η ρίγανη
Και παραδίπλα των δασκάλων η ψυχή
Ορμηνεύοντας
Τόλμη και γράμματα, πίστη, αγάπη και θάρρος
Για των καιρών τα γυρίσματα
Αναμφίβολα η ανάγνωση “Των ενυπνίων” του Μάριου Μιχαηλίδη οδηγεί σε ωφέλιμους στοχασμούς και γι αυτό συνιστάται ανεπιφύλακτα.
(*) Ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας είναι ποιητής, τ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
Μάριος Μιχαηλίδης, Των ενυπνίων, Νίκας
Βρες το εδώ
