της Όλγας Σελλά
Τον περασμένο Μάιο, στη συνέντευξη Τύπου που διοργάνωσε το Φεστιβάλ Αθηνών, ο Φρανκ Κάστορφ μας είχε γοητεύσει ως προσωπικότητα. Μας είχε εντυπωσιάσει ο τρόπος σκέψης του, οι σχολιασμοί του, η ακροβασία του ανάμεσα στα κείμενα που έμοιαζε να τα ξέρει όλα απ’ έξω, το χιούμορ του. Ασφαλώς μια γοητευτική προσωπικότητα δεν είναι επαρκής για μια επιτυχημένη παράσταση. Ή, τι στοιχεία από την προσωπικότητά του είδαμε στην παράσταση της περασμένης Παρασκευής στην Επίδαυρο; Πόσο Φρανκ Κάστορφ ήταν αυτή η «Μήδεια», που σίγουρα δεν ήταν μόνο του Ευριπίδη, αλλά ήταν και του Χάινερ Μύλλερ, και του Αρθρούρου Ρεμπώ, και διαφόρων άλλων αποσπασμάτων από μαρτυρίες ή σχολιασμών του σύγχρονου κόσμου; Ήταν οπωσδήποτε η «Μήδεια» του Κάστορφ, παρουσιάστηκε στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου στις 21 και 22 Ιουλίου, σε παγκόσμια πρεμιέρα, και την παρακολούθησαν 16.500 θεατές. Και πράγματι ήταν όπως ο ίδιος μας είχε συστηθεί τον περασμένο Μάιο: ήταν πληθωρική, ευφυής, διακειμενική, σχολιαστική, ετοιμόλογη, με χιούμορ, με πάθος, με έντονο πολιτικό σχολιασμό. Αλλά ας πάμε στην παράσταση.
**
Το σκηνικό που είδαμε μπαίνοντας στο χώρο του αρχαίου θεάτρου ήταν επιβλητικό και με σαφή πολιτικό υπαινιγμό: μια τεράστια κατασκευή, σαν πινακίδα διαφημιστική στις εθνικές οδούς, απ’ όπου κρεμόταν ετοιμόρροπη μια πινακίδα της Coca Cola. Και στο χώρο της ορχήστρας υπήρχαν αντίσκηνα (προσφύγων ή προσωρινών κατοίκων), άδεια πλαστικά μπουκάλια νερού, σάκοι συμπιεσμένων ανακυκλώσιμων υλικών. Ένας χώρος που ίσως μπορούμε να δούμε σε πολλά σημεία και της χώρας και του πλανήτη. Είναι τα σκουπίδια που αφήνουμε στο διάβα μας αδιαφορώντας, τα σκουπίδια των πληθυσμών των μεγαλουπόλεων, όψεις και σημεία των οποίων, αρχίζουν να περνούν από τη μεγάλη οθόνη, στην οποία μετατράπηκε η διαφημιστική πινακίδα. Πόλεις άδειες, καλοφτιαγμένες αλλά άψυχες, παραιτημένες, άσχημες, κτίρια κατοικιών ή βιομηχανικά κτίρια, παρατημένα ή ενεργά. Όψεις της πόλης που μοιάζουν κωμικές ή άσχημες. Κι όμως τις έχουμε συνηθίσει. Οι οκτώ Έλληνες ηθοποιοί της παράστασης μπαίνουν στην ορχήστρα κι αρχίζουν να κλωτσάνε δώθε κείθε τα μπουκάλια στο διάβα τους. Οι πέντε Μήδειες της παράστασης φορούν ίδιο κοστούμι, που παραπέμπει στην αρχαία Αίγυπτο. Ο Νίκος Ψαρράς τεντώνει λίγο το εσωτερικό του πουκάμισο του και γίνεται Τροφός. «Εμένα δε με επιθυμεί κανείς εδώ…», λέει η Μήδεια. Κι είναι αυτή η Μήδεια η προδομένη, η πληγωμένη, η προσβεβλημένη, η ξένη, η ρημαγμένη, η ουσιαστικά άστεγη. Η Μήδεια η θυμωμένη, η απειλητική. «Ομιλία μου είναι η σιωπή, τραγούδι μου η κραυγή». Κι από εκείνο το σημείο αρχίζει ο Φρανκ Κάστορφ ένα διακειμενικό γαϊτανάκι, πλέκοντας δεξιοτεχνικά τον Ευριπίδη με τον Μύλλερ, τον Μύλλερ με τον Ρεμπώ και δίνοντας, μέσω της κάθε ηθοποιού που ενσαρκώνει τη Μήδεια τη διαχρονία της γυναικείας διαδρομής, της γυναικείας υποταγής και προσβολής, της γυναικείας αντίδρασης. Στον πλανήτη και στην ιστορία. Γιατί τον αφορά ιδιαίτερα η ιστορία τον Φρανκ Κάστορφ. Και μοιάζει, σαν τη Μήδεια, να θέλει μέσα από τις παραστάσεις του, να «σπάσει στα δύο την ανθρωπότητα».
Και οι σύγχρονες Μήδειες απομονώνονται στο κοντέινερ που υπάρχει έξω από την ορχήστρα (χαρακτηριστικό του θεάτρου του Φρανκ Κάστορφ) και μετατρέπεται σε φτηνό μπαρ συνώνυμο με τους χώρους του trafficking, γίνονται οι γυναίκες του σήμερα που εκτοπίζονται, που κακοποιούνται, που εκδίδονται, που ταπεινώνονται. Και μια κάμερα παρακολουθεί κάθε σύσπαση του προσώπου τους, κάθε πετάρισμα του βλεφάρου τους, κάθε γραμμή του απόκοσμου μακιγιάζ (που γινόταν ζωντανά λίγο πριν την κάθε σκηνή). Απελπισμένες γυναίκες, μανιασμένες, παραιτημένες, εξοργισμένες, έτοιμες για εκδίκηση. «Ήμουν γελάδα για άρμεγμα, τώρα υποπόδιο…» λέει η Αγγελική Παπούλια σ’ έναν απίστευτο μονόλογο, με τη δική της Μήδεια θαρρείς να προσπαθεί να διαφύγει από κάπου. Και καθώς παραπατά και πέφτει και ξανασηκώνεται, τρίβει τα γόνατά της και ακούγεται το τραγούδι των Doors «Break on Through to the other side». Ήταν η πρώτη από τις δύο φορές που υπήρξε ενδιάμεσο χειροκρότημα για ηθοποιό.
Και τα πρόσωπα της Μήδειας του Ευριπίδη συνεχίζουν να εμφανίζονται μπροστά μας, όπως και οι στίχοι του, όπως και η συνέχεια της ιστορίας. Απεικονίζει τα παιδιά της βγάζοντας ένα παιδικό καρότσι στη σκηνή, στο οποίο κρύβει ένα μαχαίρι. Οι τρεις άντρες ηθοποιοί (Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας, Νίκος Ψαρράς) γίνονται όλα τα ανδρικά πρόσωπα διαδοχικά, φέροντας τη συμπεριφορά και τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης αρρενωπότητας. Γοητεύονται από τον πόλεμο σα να είναι παιχνίδι, παίζουν χοντροκομμένο ποδόσφαιρο, γίνονται χυδαίοι στο μπαρ που οι σύγχρονες ξένες προσφέρουν τις ερωτικές τους υπηρεσίες, ντύνονται με κοστούμια επιτηδευμένης και φτηνής λάμψης, είναι ο φτηνός και αλαζόνας Ιάσων, είναι ο γενναιόδωρος και εύπιστος Αιγέας, ο σκληρός Κρέων, είναι η παρηγορητική τροφός… Χαράζουν σύνορα στο χώμα, μιλούν για υπερδυνάμεις. Και κάποια στιγμή μια Μήδεια (Στεφανία Γουλιώτη), κραυγάζει την απόγνωση του Ρεμπώ από το «Μια εποχή στην κόλαση» (μετ. Στρατής Πασχάλης) στα γαλλικά: «Το πρωί το βλέμμα μου ήταν τόσο χαμένο και η έκφρασή μου τόσο νεκρή, που όσοι με συνάντησαν ίσως να μη με είδαν. Μέσα στις πόλεις ξαφνικά η λάσπη μου φαινότανε κόκκινη και μαύρη, σαν καθρέφτης όταν η λάμπα κυκλοφορεί στο διπλανό δωμάτιο, σαν θησαυρός μέσα στο δάσος! Καλή τύχη κραύγαζα, κι έβλεπα μια θάλασσα από φλόγες και καπνό πάνω από τον ουρανό. Κι από δεξιά κι αριστερά, όλα τα πλούτη λαμπαδιασμένα σαν χίλιους κεραυνούς». Ήταν μια από τις δυνατές σκηνές της παράστασης και η δεύτερη φορά που υπήρξε ενδιάμεσο χειροκρότημα από το κοινό.
Όλα συνεχίζουν να πλέκονται, όχι χωρίς άξονα, όχι τυχαία, όχι χωρίς άποψη, ακολουθώντας τους τρόπους που ο Φρανκ Κάστορφ καθιέρωσε στο θέατρο, τους οποίους ακολούθησαν ή μιμήθηκαν πολλοί στο μεταξύ. Είναι σίγουρα πληθωρικός και θέλει να σχολιάσει πολλά στα έργα του. Κάποια θα μπορούσαν να λείπουν, όπως και στη «Μήδειά» του, π.χ. οπωσδήποτε η αναφορά στη Μακρόνησο ίσως και ένα δυο σημεία ακόμα. Αλλά και μέσα από την παράστασή του (όπως και στη συνέντευξη Τύπου) έγινε σαφές ότι ο Φρανκ Κάστορφ είναι ένας πολιτικοποιημένος καλλιτέχνης, προέρχεται από μια συγκεκριμένη περιοχή του κόσμου και της ιστορίας (πρώην Ανατολική Γερμανία) και σίγουρα εκεί διαμορφώθηκε ο τρόπος του να βλέπει και να σχολιάζει τον κόσμο μέσα από τα έργα του. Θα μπορούσα να πω ότι είναι διακριτές κάποιες αναγνωρίσιμες ιδεολογικές αναγνώσεις, στις παραστάσεις του, (καπιταλισμός, Δύση, υπερδυνάμεις, πόλεμος, κ.ά.). Όμως, κάνει ένα θέατρο που έχει σε πρώτη θέση το λόγο, έχει πάθος, έχει ευφυΐα, έχει τον δικό του τρόπο να μπολιάζει το αρχικό κείμενο με συναφή πιο σύγχρονα, και να μετουσιώνει την ιστορία του Ευριπίδη σε μια νέα συγκροτημένη αφήγηση και, κυρίως, έχει τον δικό του τρόπο να βγάζει από τους ηθοποιούς του σπουδαίες ερμηνείες. Σαν αυτές που είδαμε στην Επίδαυρο την περασμένη Παρασκευή. Και οι οκτώ ηθοποιοί της παράστασης μετείχαν με αυταπάρνηση σε μια εξαιρετικά δύσκολη σκηνική συνθήκη (για όσους γνωρίζουν και τον τρόπο που δουλεύει ο Φρανκ Κάστορφ). Θα σταθώ λίγο παραπάνω: στη Στεφανία Γουλιώτη, που μάγεψε για μια ακόμη φορά, στη Αγγελική Παπούλια και την Ευδοκία Ρουμελιώτη, -και οι δύο για πρώτη φορά στο αργολικό θέατρο- που καθήλωσαν και συγκίνησαν. Αλλά και στον Νικόλα Χανακούλα και τον Νίκο Ψαρρά, που έδωσαν νέες διαστάσεις στη σκηνική τους παρουσία.
Ήταν οπωσδήποτε μια ξεχωριστή Μήδεια, οπωσδήποτε του Φρανκ Κάστορφ. Και στη δική του παράσταση η «Μήδεια», οι Μήδειες, δεν φεύγουν με κανένα άρμα. Είναι εκεί μπροστά μας όλες, γήινες. Και η παράσταση τελειώνει όταν στη γιγαντοοθόνη προβάλλονται φρουτάκια. Όλα είναι τυχαία. Όλα μπορούν να συμβούν σε όλους. Αλλά και όλα μπορούν ν’ αλλάξουν.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση Στρατής Πασχάλης (Μήδεια του Ευριπίδη*), Ελένη Βαροπούλου (Ρημαγμένη όχθη, Μήδειας υλικό, Τοπίο με Aργοναύτες του Χάινερ Μύλλερ**), Σκηνοθεσία Frank Castorf, Σκηνικό Aleksandar Denic, Κοστούμια Adriana Braga-Peretzki, Μουσική William Minke, Φωτισμοί Lothar Baumgarte, Βίντεο Andreas Deinert, Διεύθυνση καλλιτεχνικής παραγωγής Sebastian Klink, Δραματουργία Γρηγόρης Λιακόπουλος, Βοηθοί δραματουργού Γιάννης Βάρσος, Δέσποινα Παυλίδη, Βοηθός σκηνογράφου Άννα Μπίζα, Βοηθός ενδυματολόγου Μαργαρίτα Τζαννέτου, Βοηθοί διεύθυνσης καλλιτεχνικής παραγωγής Έφη Ρευματά, Δανάη Σπηλιώτη, Βοηθός παραγωγής Ζωή Κανελλοπούλου, Boom operator Λυδία Ζέρβα, Video editor Ελένη Κορδά, Make-up artists Βίνα Ευστρατιάδου, Αναστασία Διψάλα, Ενδύτριες Ευδοκία Κακιούζη, Χριστίνα Σωτηροπούλου, Tεχνικός ήχου Ηλίας Φλάμμος, Φωτογραφίες: Alex Kat
Παίζουν (αλφαβητικά) Στεφανία Γουλιώτη, Σοφία Κόκκαλη, Μαρία Ναυπλιώτου, Αγγελική Παπούλια, Ευδοκία Ρουμελιώτη, Αινείας Τσαμάτης, Νικόλας Χανακούλας, Νίκος Ψαρράς
Εκτέλεση παραγωγής BEE DRAMAQUEENS / Ρένα Ανδρεαδάκη, Ζωή Μουσχή
Τα δικαιώματα των έργων Ρημαγμένη όχθη, Μήδειας υλικό, Τοπίο με Αργοναύτες (Verkommenes Ufer, Medeamaterial, Landschaft mit Argonauten) του Χάινερ Μύλλερ χορηγούνται αποκλειστικά στην Ελλάδα από τον εκδοτικό οίκο Ηenschel SCHAUSPIEL Theaterverlag Berlin GmbH.
Ευχαριστίες στον Στρατή Πασχάλη για την άδεια χρήσης αποσπασμάτων από τα έργα Μια εποχή στην κόλαση και Εκλάμψεις του Αρθρούρου Ρεμπώ σε δική του μετάφραση (Κάπα Εκδοτική 2021), καθώς και στον Γρηγόρη Λιακόπουλο για τα αποσπάσματα της Μήδειας που μετέφρασε εκ νέου.
* Κάπα Εκδοτική 2023.
** Εκδόσεις Άγρα 1997
Πολύ σωστή και ακριβής παρουσίαση της παραστασης. Διαφωνώ με την αξιολογηση: ακριβώς για όλα τα χαρακτηριστικά της που περιγράφονται στο κειμενο σας, τη βρήκα ΠΟΛΥ ΚΑΚΗ. Κακο θεατρο: Ποιος σας ειπε οτι η απαγγελια Ρεμπο ειναι θεατρο; Ολα ειδωμενα και βαρετα (ποιος ασχολειται πλεον με τον χαινερ μυλλερ), εκτός από τους εξοχους ηθοποιούς.