του Φίλιππου Φιλίππου
Τον Λεονάρδο Παδούρα (Αβάνα, 1955), δημοσιογράφο και κριτικό, τον γνωρίσαμε από τα εξαιρετικά αστυνομικά του μυθιστορήματα, όπως τα Αντιός, Χέμινγουει, Ο άνθρωπος που αγαπούσε τα σκυλιά, Η διαφάνεια του χρόνου. Ως συγγραφέας έγινε παγκοσμίως γνωστός με την αστυνομική τετραλογία του «Οι τέσσερις εποχές», όπου πρωταγωνιστεί ο αστυνομικός Μάριο Κόντε. Τώρα βλέπουμε και μια άλλη λογοτεχνική πλευρά του, εκείνη του Κουβανού που αντιμετωπίζει την πατρίδα του και τους εξόριστους συμπατριώτες του με περίσκεψη και πίκρα, προσπαθώντας να δείξει στους αναγνώστες του τα πάθη της προσφυγιάς. Ως γνωστόν, το κουβανικό καθεστώς και η οικονομική, κυρίως, πολιτική του αναγκάζει τους Κουβανούς να ξενιτεύονται και να αναζητούν σε άλλες χώρες μια καλύτερη ζωή.
Το Σαν σκόνη στον άνεμο (εκδ. Καστανιώτη) που κυκλοφόρησε εφέτος (η φράση είναι διάσπαρτη σε όλο το βιβλίο και προέρχεται από το τραγούδι Dust in the wind του αμερικανικού ροκ συγκροτήματος Κάνσας) αρχίζει με την νεαρή Αδέλα που ζει στη Νέα Υόρκη με τον φίλο της τον Μάρκος, και τη μητέρα της, τη Λορέτα. Οι δύο τελευταίοι γεννήθηκαν στην Κούβα απ’ όπου έφυγαν για τις Ηνωμένες Πολιτείες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η Αδέλα που είναι κτηνίατρος έφυγε από την πατρίδα της το 1989 για ένα συνέδριο και δεν επέστρεψε. Γνώρισε έναν Αργεντίνο ψυχαναλυτή, τον Μπρούνο, έμεινε στη Νέα Υόρκη, όπου γεννήθηκε η Αδέλα και αργότερα το ζευγάρι χώρισε.
Από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου, μέσα από τους διαλόγους, μαθαίνουμε πως οι Κουβανοί που πήγαν στην Αμερική το έκαναν για να έχουν ένα σπίτι και ένα αυτοκίνητο. Αυτό ισχυρίζονται οι ίδιοι. Για τους περισσότερους δεν ήταν καθόλου εύκολο, διότι αν έφευγαν με σκάφος για το Μαϊάμι, κινδύνευαν είτε να πνιγούν στην ταραγμένη θάλασσα ή να τους γυρίσει πίσω η αμερικανική ακτοφυλακή. Η Αδέλα προβληματίζεται για τους λόγους που οι Κουβανοί εγκαταλείπουν τη χώρα, όπου γεννήθηκαν, και ξέρει πως κανένας δεν φεύγει από τον τόπο στον οποίο ζει ευτυχισμένος για να γίνει εξόριστος.
Στους ίδιους διαλόγους μαθαίνουμε πως στην Κούβα άλλοι βγάζουν πολλά λεφτά κι άλλοι απλώς επιβιώνουν, οι νέοι μεγαλώνουν χωρίς να πιστεύουν σε τίποτα, ενώ οι μεγαλύτεροι ούτε που θυμούνται πως κάποτε υπήρχε το Τείχος του Βερολίνου και πως οι Σοβιετικοί ήταν αδέλφια τους. Κανένας δεν ενδιαφέρεται για την πολιτική μια κανένας δεν τρώει τα παραμύθια των πολιτικών για ένα καλύτερο μέλλον.
Στην Αμερική τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά, οι νέοι, όπως η Αδέλα, έχουν οράματα, ενώ καθημερινά βρίσκονται κολλημένοι στον υπολογιστή τους και μπαίνουν στο φέισμπουκ. Αντιθέτως, στην Κούβα το διαδίκτυο είναι ελεγχόμενο και οι κάτοικοί της δεν έχουν κινητά ούτε υπολογιστές –γίνεται λαθρεμπόριο υπολογιστών, υπάρχει μαύρη αγορά.
Ο Μάρκος διηγείται στην Αδέλα ιστορίες από την παιδική του ηλικία, όταν ζούσε προστατευμένος μέσα σε μια ομάδα φίλων των γονιών του που είχε αυτοαποκληθεί Συμμορία. Κάποια στιγμή, της δείχνει μια φωτογραφία που τραβήχτηκε πριν από είκοσι πέντε χρόνια, πρόκειται για μια σημαδιακή εικόνα, καθώς ήταν η τελευταία φορά που τα μέλη της ομάδας βρέθηκαν όλα μαζί. Τότε, η κοπέλα ανακαλύπτει ανάμεσα στα πρόσωπα της Συμμορίας τη μητέρα της και νιώθει μια ταραχή παρόμοια μ’ εκείνη που ένιωσε στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 με την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, όταν ζούσε στο Χάρλεμ.
Τα επόμενα κεφάλαια αναφέρονται στη ζωή της Συμμορίας στην Κούβα. Η Κλάρα, η Ελίσα, ο Δαρίο, ο Μπερνάντο, ο Οράσιο, η Γκέστι, ζουν στην Αβάνα, ο καθένας με τα καθημερινά του προβλήματα που όμως τα μοιράζονται με τους άλλους. Στις σελίδες που ακολουθούν ο Παδούρα κάνει μια αναδρομή στη σύγχρονη ιστορία της Κούβας, στον θρίαμβο της επανάστασης το 1959, στην γενική απασχόληση του κουβανικού λαού στην αποτυχημένη συλλογική κοπή του ζαχαροκάλαμου το 1971, στον Γκορμπατσόφ, στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, στην κρίση του 1994 με τα κύματα φυγής από τη χώρα. Κάποια στιγμή, η Συμμορία αρχίζει να διαλύεται. Οι θάνατοι, οι αυτοκτονίες, οι μεταναστεύσεις στη Βαρκελώνη, τη Μαδρίτη, το Πουέρτο Ρίκο, το Μπουένος Άιρες και βεβαίως στις ΗΠΑ, είναι οι αιτίες που οδηγούν στη διάλυσή της.
Ο Παδούρα επιχειρεί να ερμηνεύσει αυτό το οδυνηρό φαινόμενο, να δώσει εξηγήσεις που η ομάδα με την πάροδο του χρόνου έγινε σκόνη στον άνεμο. Συμπερασματικά, πρόκειται για ένα σχεδόν σπαρακτικό μυθιστόρημα για την κουβανική διασπορά, ένα βαθύ τραύμα στο σώμα της χώρας, αλλά παράλληλα ένας ύμνος στη φιλία και στις ανθρώπινες σχέσεις –και τις ερωτικές.
Όπως πάντα, η μετάφραση του Κώστα Αθανασίου, ο οποίος έχει μεταφράσει στην ελληνική γλώσσα όλα τα βιβλία του συγγραφέα, είναι υποδειγματική και οι σημειώσεις του κατατοπιστικές. Σημειώνουμε πως στις Ευχαριστίες του τέλους, ο Λεονάρδο Παδούρα συμπεριλαμβάνει τον Έλληνα μεταφραστή του σ’ εκείνους που έπαιξαν μικρό ή μεγάλο ρόλο στην επεξεργασία του κειμένου και την έκδοση του βιβλίου.
