της Άντας Κατσίκη- Γκίβαλου (*)
«Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι
να πούνε.»
«Che fece…il gran rifiuto”, Κ.Π.Καβάφης
Ο Κ.Π. Καβάφης σε ένα από τα φιλοσοφικά του ποιήματα το «Che fece…il gran rifiuto” με πολλή περίσκεψη κάνει λόγο για την σημασία που έχουν οι κρίσιμες στιγμές στη ζωή μας, όταν πρέπει να πάρουμε σοβαρές αποφάσεις, όταν πρέπει να πούμε το «μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι».
Το θέμα της κατάλληλης συμβουλής που θα οδηγήσει και στη σωστή απόφαση είναι ένα από τα κύρια θέματα που απασχολούν τον Μάκη Τσίτα στην παραμυθική ιστορία του Ο σύμβουλος του βασιλιά. Κάτω από τον μανδύα του κλασικού παραμυθιού με το παραδοσιακό μοτίβο της αρχής «Μια φορά κι έναν καιρό …», με την ύπαρξη ενός βασιλιά και του συμβούλου του, εκτυλίσσεται μια εικονογραφημένη μικρή ιστορία που απασχολείται με σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης ζωής, όπως είναι η λήψη σωστών αποφάσεων, η προσοχή στην επιλογή των κατάλληλων συμβούλων και συνεργατών με σύνεση και λογική και όχι με παρορμητισμό, η επικινδυνότητα της μηχανικής σκέψης, η αρνητική επίδραση της άκριτης εμμονής σε μια θέση που δεν καταλήγει πουθενά και η οποία κατ’ επέκταση δεν οδηγεί σε λύσεις.
Όπως επισημαίνει ο Καβάφης, το «Ναι», η κατάφαση σε ένα δίλημμα είναι συχνά πιο εύκολη. Η άρνηση, το «Όχι», είναι αυτή που μας προβληματίζει περισσότερο. Στη φιλοσοφική αυτή μικρή ιστορία του Μάκη Τσίτα το όχι που προτείνει ο νέος και πολλά υποσχόμενος σύμβουλος του βασιλιά, μετά τον θάνατο του ηλικιωμένου συνεργάτη του Αλμεδόρ, είναι πάντα άμεσο. Θαυμάζει κανείς την αντιληπτική ικανότητα, την ετοιμότητα και εντέλει τη σοφία του νέου συμβουλάτορα και, όπως ο καβαφικός ήρωας, θα έλεγε ότι «πέρα/ πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησή του». Είναι όμως έτσι; Όπως φανερώνει η συνέχεια της ιστορίας ,όχι. Η μόνιμα αρνητική απάντηση του νεαρού σοφού μετά τα θετικά και επωφελή για τη χώρα και τον άρχοντά της αποτελέσματα οδηγεί στη συνέχεια σε καταστροφικές επιλογές. Η αρνητική μονολεκτική απάντηση χωρίς καμιά επιχειρηματολογία από την πλευρά του συμβούλου και η άκριτη αποδοχή της από το βασιλιά οδήγησαν τη χώρα, τους κατοίκους της και τον ίδιο τον άρχοντα σε απρόβλεπτα δυσάρεστες καταστάσεις. Το γεγονός αυτό τον ανάγκασε να αναρωτηθεί για την πραγματική αξία του συμβούλου του. Οι εξηγήσεις που ζήτησε είχαν ως απάντηση πάντα ένα μονολεκτικό «όχι». Την αρνητική αυτή απάντηση έδινε ο Σοφός ακόμη και σε ερωτήσεις προσωπικού ενδιαφέροντος, όπως ποιο είναι το όνομά του ή πόσα είναι αυτά; Ήταν σαν άνθρωπος –μηχανή, αυτοματοποιημένος, χωρίς λογική και συναίσθημα. Σαν να μην είχε επαφή με το περιβάλλον. Αυτή η απομόνωση του Σοφού από το περιβάλλον στο οποίο ζει είναι ένα άλλο θέμα της σύγχρονης εποχής.
Ο Μάκης Τσίτας στην αλληγορική, φιλοσοφική και πολιτική, θα έλεγα, μικρή ιστορία «παίζει» με το «όχι». Είναι το όχι αποτέλεσμα οξύνοιας και ευφυΐας του «σοφού» συμβούλου, όπως φαίνεται αρχικά; Είναι η τυχαία απάντηση ανθρώπου με αυτοματοποιημένη γνώση, όπως αποκαλύπτεται στη συνέχεια; Είναι η ιδεολογική εμμονή στην άρνηση, όπως μπορούμε να εικάσουμε συνδυάζοντας προσωπικές και συλλογικές εμπειρίες; Όλα αυτά τα ερωτήματα απασχολούν το μικρό και μεγάλο αναγνώστη του κειμένου αυτού. Όποια και να είναι η απάντηση είναι βέβαιο ότι η ιστορία αυτή ενεργοποιεί τη σκέψη του παιδιού, το προκαλεί να σκεφτεί και πέρα από την προφανή εξήγηση και να δει πολυπρισματικά το κείμενο.
Στην πρόκληση του ενδιαφέροντος οδηγούν τόσο το λεκτικό κείμενο όσο και το εικονιστικό. Με απλότητα και αμεσότητα λόγου ο Μάκης Τσίτας καθιστά πολύσημο το φαινομενικά «εύκολο» παιδικό παραμύθι. Η έλλειψη μακρών περιγραφών και η έμφαση της αφήγησης στα γεγονότα που οδηγούν στην εξέλιξη της πλοκής, η επιλογή της πεζής, καθημερινής έκφρασης λόγου προσανατολίζουν τον μικρό και τον μεγάλο συναναγνώστη στην ουσία των θεμάτων και των καταστάσεων που επιδέξια επιλέγει να ιστορήσει ο συγγραφέας.
Ο Μάκης Τσίτας καταξιωμένος και πολυμεταφρασμένος συγγραφέας, κάτοχος της μυθοπλαστικής τέχνης για την οποία έχει τιμηθεί πολλές φορές, κατορθώνει να απευθύνεται στον ενήλικο αναγνώστη, καθώς και στο παιδί προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας χωρίς εκπτώσεις στη γραφή του. Στη συγκεκριμένη σειρά «Μικρές Καληνύχτες» των εκδόσεων Μεταίχμιο που αποτελείται από σύντομα κείμενα που διαβάζονται πριν τον ύπνο η συνανάγνωση και ο από κοινού σχολιασμός της αφηγημένης ιστορίας επιβάλλονται. Το κατόρθωμα του Μάκη Τσίτα στον Σύμβουλο του βασιλιά, όπως και στο προηγούμενο της ίδιας σειράς Έρχεται ο γίγαντας, είναι ότι ικανοποιεί με απόλυτη επιτυχία τις απαιτήσεις και των δύο αποδεκτών.
Στην απόλαυση του βιβλίου δεν πρέπει να παραβλέψουμε τη σημαντική συμβολή της εικονογράφου Μαιρηλίας Φωτιάδου η οποία με τον πλούτο των χρωμάτων, την έκφραση των προσώπων, την αποτύπωση του παραμυθικού στοιχείου στο αστικό περιβάλλον ενσωματώνει την αναγνώστρια και τον αναγνώστη στο μαγικό κλίμα της ιστορίας.
(*)Η Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου είναι Ομότιμη Καθηγήτρια Ελληνικής Φιλολογίας, ΕΚΠΑ
