του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Δύο βιβλία για την παρακμή της δύσης, δύο δυστυχισμένοι ήρωες που τους χωρίζει πάνω από ένας αιώνας, τους ενώνει όμως η αποστροφή στην παρακμή του δυτικού πολιτισμού. Είναι το βιβλίο του Μισέλ Ουεμπέκ, «Σεροτονίνη» 2019, Εστία) και το βιβλίο του J.-K. Huysmans , Ανάστροφα (1884, Στερέωμα) και οι ήρωες τους Φλοράν και ντεζ Εσσέντ.
Ο Ουελμπέκ, ο πιο μισητός , αντιφατικός, σεξιστής, προβληματικός, προφητικός και καλός συγγραφέας της Γαλλίας με το καινούργιο του μυθιστόρημα βάζει τον αναγνώστη στον χώρο των καταθλιπτικών με φόντο την Δύση που παρακμάζει. Ο ήρωας του, ο Φλοράν, ένας μηχανικός της γεωργίας χωρίζει την γιαπωνέζα γυναίκα του, μια “κουλτουριάρα του αφρού”, φεύγει από την δημόσια υπηρεσία όπου εργαζόταν και με την βοήθεια ενός σοβαρού ποσού που έχει αποταμιεύσει αποφασίζει να «χαθεί» μέσα στον κόσμο ως ένας no name. Κλείνει όλους τους λογαριασμούς του στις τράπεζες και τα κοινωνικά δίκτυα για να αρχίσει ένα μοναχικό ταξίδι γεμάτο μνήμες και ενοχές. Θα βρεθεί στη Νορμανδία ψάχνοντας ένα παιδικό του φίλο, γόνο αριστοκρατικής οικογένειας που ασχολείται με την γεωργοκτηνοτροφία χρησιμοποιώντας σε πείσμα των καιρών τις παλιές καλές μεθόδους. Όμως οι ευρωπαϊκές ποσοστώσεις και ο διεθνής ανταγωνισμός φέρνουν τους κτηνοτρόφους σε απόγνωση. Ο ήρωας του Ουελμπέκ νοιώθει ότι ο κόσμος δεν έχει πια τίποτα να του προσφέρει. Αναστοχάζεται τις γυναίκες που γνώρισε και ειδικά για μία, την Καμίγ, σκέφτεται ότι η επιπολαιότητά του τον στέρησε από μια πιθανά ευτυχισμένη ζωή γεμάτη αγάπη. Για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στην κατάθλιψη που τον βασανίζει «ταΐζει» συνεχώς τον εαυτό του με το φάρμακο captorix, που περιέχει την ουσία Σεροτονίνη, η οποία του προσφέρει πρόσκαιρη ανακούφιση αλλά του στερεί την λίμπιντο.
Ο Φλοράν είναι ανίκανος πια για κοινωνικές σχέσεις εκτός από τις απαραίτητες π.χ. τις απαραίτητες συνομιλίες με την ρεσεψιονίστ στο ξενοδοχείο που μένει ή τον γιατρό που του δίνει τις συνταγές για το χάπι του. Το μυαλό του γυρίζει συνεχώς στην απουσία αγάπης και δυστυχώς αυτή δεν αναπληρώνεται με τα τυριά, τα λουκάνικα και το ποτό που αποτελούν την μόνιμη διατροφή του. Για τις γυναίκες έχει την χειρότερη γνώμη, τις θεωρεί εργαλεία ανακούφισης, τους πολιτικούς τούς χλευάζει ως ανδρείκελα μεγάλων συμφερόντων, για την Ευρωπαϊκή Ένωση έχει την αίσθηση ότι είναι μια χοάνη επικίνδυνων συναισθημάτων και ζοφερού μέλλοντος.
Και όμως αυτός ο μισογύνης και σεξιστής στις λίγες σελίδες που μιλάει για την αγάπη θα γράψει τις τρυφερότερες σελίδες του. Είναι ο μεγάλος του έρωτας η Καμίγ και η αγάπη των γονιών του- που για να μην χωριστούν από τον θάνατο καταλήγουν στην τελετή της ευθανασίας- που τον κάνουν να υποκλιθεί σε αυτό το μεγαλειώδες αίσθημα. Βαθιά μέσα του ο Φλοράν νιώθει την ερήμωση της ψυχής από έναν κόσμο χωρίς αγάπη και καλοσύνη.
Ο Ουισμάνς ένας ύστερος ρομαντικός, συμβολιστής και πάνω από όλα παρακμιακός προτείνει έναν ήρωα με πολλούς συμβολισμούς. Ο ντεζ Εσσέντ, ο ήρωας του, είναι ένας απογοητευμένος από την εποχή, από την διανόηση, από τους συγγραφείς, νεότερους αλλά και παραδοσιακούς. Αποφασίζει λοιπόν να κρυφτεί από τον γύρω του κόσμο και να απομονωθεί σε μια βίλα που «εξοπλίζει» με εξωφρενικό πλούτο. Πουλώντας την κληρονομιά του υπολογίζει ότι μπορεί να ζήσει απομονωμένος για πολλά χρόνια στο κρυφό βασίλειο του, έναν πύργο στα περίχωρα, όπως και ο Φλοράν, ο ήρωας του Μισέλ Ουελμπέκ.
Ο ντεζ Εσσέντ επικρίνει την πλειονότητα των καλλιτεχνών ξεχωρίζοντας ελάχιστους. Στην μουσική αγαπά τον Βάγκνερ, κάποια τραγούδια του Σούμπερτ αλλά κυρίως την μεσαιωνική εκκλησιαστική μουσική. Στη ζωγραφική ξεχωρίζει τον Μορώ. Στην λογοτεχνία απορρίπτει τους ρεαλιστές Ουγκώ, Φλωμπέρ,Ζολά δεν αγαπά τον γλυκόηχο Βιργίλιο αλλά ενθουσιάζεται με τον Πετρώνιο. Απόλυτος, οξύς στις κρίσεις του καταλήγει στην θρησκεία μέσω της αρχικής αγάπης του για τον Σοπενάουερ για να προχωρήσει στο Βιβλίο του Ιώβ και τον Εκκλησιαστή. Ο ντεζ Εσσέντ όπως και ο Φλοράν του Ουελμπέκ αντιμετωπίζει με φρίκη την μωρία του κόσμου, την διαφθορά, την παρακμή που οδηγεί σε ένα τέλος, στο τέλος του κόσμου, όπως τον γνώρισε . Ο Ουισμάνς ανήκει στους καλλιτέχνες της decadence του 19ου αιώνα, που συνδέεται με το ‘fin de siècle’ (το τέλος του αιώνα). Ένα κύμα συγγραφέων που εκφράζουν στο έργο τους το ανικανοποίητο της ζωής, την προσωπική τους αδυναμία να βρουν ένα θετικό ρόλο σε αυτήν, το αίσθημα της εγκατάλειψης και της ματαιότητας, γι αυτό και κατέφυγαν σε ουσίες που οδηγούσαν σε φανταστικούς κόσμους. Ο Ουελμπέκ νοιώθει κάτι ανάλογο για την σημερινή παρακμή της Δύσης. Πιστεύει ότι ο σημερινός κόσμος βρίσκεται στο τέλος του, ο ήρωας του είναι αδύναμος να αντιδράσει και αποδέχεται μοιρολατρικά την φθορά του, «σπρώχνοντας» την προσωπική του κατάσταση σε ένα πιο γρήγορο τέλος. Και οι δύο ήρωες προσπαθούν με υποκατάστατα να κάνουν την ζωή τους υποφερτή. Είναι η Σεροτονίνη για τον Φλοριάν και το θρεπτικό κλύσμα με πεπτόνη για τον ντεζ Εσσέντ.
Τόσο ο Ουελμπέκ όσο και ο Ουισμάνς βρίσκονται πολύ κοντά στις αντι- νεωτερικές απόψεις του Όσβαλντ Σπένγκλερ (1) και την πολεμική του ενάντια στην καπιταλιστική δημοκρατία που «βαδίζει προς το τέλος της». Αισθάνονται και οι δύο ότι πρόκειται «για την έσχατη και πιο πλήρη έκφραση της τραγικότητας της ιστορίας, για την παροξυσμική αυτή κορύφωση που δύναται να επιφέρει το τέλος όχι μόνο του ανθρώπου αλλά ίσως και του ίδιου του φυσικού του ενδιαιτήματος» (ο.π.) Ο Σπένγκλερ στο πιο γνωστό του έργο «Η παρακμή της δύσης»(1918) επικρίνει τον δυτικό άνθρωπο γιατί περιορίζεται στο hic et nunc, στο εδώ και στο τώρα, σε μια στατική αυτάρκεια που κάποια στιγμή θα τον προδώσει προφητεύοντας το τέλος του δυτικού πολιτισμού, όπως εξέλιπαν και πολλοί άλλοι πολιτισμοί στο διάβα του χρόνου (2).
Και οι δύο συγγραφείς, αν και τους χωρίζουν 135 χρόνια από την έκδοση του έργου τους, μέμφονται την εξουσία του χρήματος και τα αδηφάγα συμφέροντα που καταρρακώνουν τις προσωπικότητες και εκφυλίζουν τις κοινωνίες. Μιλούν για «τον κενόδοξο κομπασμό των νέων τάξεων, τα ευτελισμένα λόγια, την αυταρχική, ύπουλη, ποταπή και θρασύδειλη αστική τάξη». Η τεχνολογία, οι ανακαλύψεις, οι ευκολίες δεν φέρνουν την πολυπόθητη ευτυχία, δεν κάνουν κάν την επίγεια ζωή υποφερτή. Γύρω τους εξελίσσεται όπως λέει ο Φλοράν «ένα τεράστιο κοινωνικό σχέδιο, το πιο χοντρό κοινωνικό σχέδιο που εφαρμόζεται σήμερα, μυστικό, αόρατο, όπου οι άνθρωποι χάνονται κανένας μόνος του στη γωνία το». Ή όπως λέει ο ντεζ Εσσέντ «ήταν το μεγάλο πορνείο της Αμερικής μεταφερμένο στην ήπειρο μας, η τεράστια, η βαθιά, η απροσμέτρητη χοντροκοπιά του χρηματομεσίτη και του νεόπλουτου που ακτινοβολεί σαν ένας απαίσιος ήλιος πάνω από την ειδωλολατρική μας πολιτεία”. Οι πνευματικές οδύνες των ηρώων των δύο συγγραφέων, η καθολική αδυναμία να αισθανθούν μια διανοητική ευεξία, ένα πνευματικό στιγμιαίο , έστω, πέταγμα μετατρέπει τη ζωή τους σε μια αφόρητη υποταγή. Ο ντεζ Εσσέντ έχει αφήσει την τελευταία του ελπίδα στην μέλλουσα ζωή, ο Φλοράν δεν πιστεύει σε τίποτα. Και για τους δύο ο κόσμος είναι πια παράλογος. Το τέλος είναι δίπλα τους εκεί.
Info:
Μισέλ Ουελμπέκ, Σεροτονίνη, μτφρ: Γιώργος Καράμπελας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας
J.- K. Huysmans, Ανάστροφα, μτφρ: Ρίτα Κολαϊτη, επίμετρο: Ν.Μπακουνάκης, Στερέωμα
- 1. Όσβαλντ Σπένγκλερ , Ο άνθρωπος και η τεχνική, μτφρ: Γιώργος Στεφανίδης, επίμετρο: Νίκος Ν.Μάλλιαρης, εκδ. Μάγμα
- 2. Όσβαλντ Σπένγκλερ, Η παρακμή της δύσης, μτφρ: Λευτέρης Αναγνώστου, Τυπωθήτω
