της Δέσποινα Παπαστάθη
Η Κλέφτρα των Φρούτων ή Απλό ταξίδι στην Ενδοχώρα, το «τελευταίο έπος» του νομπελίστα συγγραφέα Peter Handke, είναι ένα μυθιστόρημα-γρίφος, μια «χαοτική» και «φυγομανής» περιπλάνηση της ηρωίδας του, της Αλέξιας, προς την ενδοχώρα της ύπαρξης και της γραφής.
Η μαγευτική αφήγηση της ιστορίας της Κλέφτρας των Φρούτων άρχισε «μια από κείνες τις μέρες του μεσοκαλόκαιρου που περπατώντας κανείς ξυπόλυτος στο χορτάρι νιώθει να τον τσιμπάει η πρώτη μέλισσα της χρονιάς,[1] τότε που «ανθίζουν τ’ άσπρα τριφύλλια, χαμηλά κοντά στο χώμα, κι εκεί μισοκρυμμένες βουίζουν πέρα δώθε οι μέλισσες».[2] Ήταν μια «ηλιόλουστη αλλά όχι ακόμη ζεστή μέρα, αρχές Αυγούστου, μ’ ένα σταθερό μπλε στον ουρανό, ψηλά κι ολοένα ψηλότερα», όταν ο ηλικιωμένος πρωτοπρόσωπος αφηγητής αποφασίζει να ξεκινήσει το δικό του ταξίδι, για να συμπληρώσει το Βιβλίο της Ζωής, ελευθερωμένος από την πίεση του χρόνου.
Βιώματα από το παρελθόν, στιγμιότυπα της καθημερινότητας, συναισθήματα θλίψης, πόνου και χαράς, ιστορίες ζωής και θανάτου θα τον συντροφέψουν στο ταξίδι από «το Παρίσι προς το Σταθμό Σεν-Λαζάρ κι από κει βορειοδυτικά με κατεύθυνση την Πικαρδία».[3] Ένα πολύχρωμο ψηφιδωτό από διαφορετικούς, αλλιώτικους, ανθρώπινους χαρακτήρες αποκαλύπτεται στον αφηγητή που παρατηρεί τους περαστικούς που κινούνται γύρω του, αφουγκράζεται τους στεναγμούς τους, διαβάζει εκείνον τον ιδιαίτερο πόνο που κουβαλούν μέσα τους. Το τρένο, «γεμάτο φίσκα», ξεκινά και ο αφηγητής στρέφει την προσοχή του στις γυναίκες με «βλέμμα ερευνητικό», προσπαθώντας να βρει σε αυτές τον εαυτό του.[4] Αντίθετα, πρόσωπα και κορμιά μασκαρεμένα, το ένα δίπλα στο άλλο, στοιβάζονται δίπλα του και συνιστούν ένα ηχηρό κοινωνικό-πολιτικό σχόλιο του Peter Handke, από τα πολλά που υπάρχουν διάσπαρτα στο κείμενο, για την απώλεια του ανθρώπινου προσώπου, για τη στρέβλωση της αλήθειας και την υποκρισία στις ανθρώπινες σχέσεις.
Μια κοιμισμένη νεαρή γυναίκα σε ένα στενό καθισματάκι του τρένου κάνει τον αφηγητή να αισθανθεί τρόμο, έναν τρόμο γλυκό, χαρούμενο. Είναι η στιγμή που το ταξίδι του αφηγητή θα συμπορευτεί με αυτό της Κλέφτρας των Φρούτων. Η αφήγηση της περιπλάνησής της στον χώρο και τον χρόνο αποκτά διαστάσεις επικές. Ο αφηγητής σε τρίτο πλέον πρόσωπο διηγείται τις περιπέτειες της Αλέξιας, όσα έζησε
«τις τρεις μέρες του ταξιδιού της στην ενδοχώρα, πόσο δραματικές ήταν οι ώρες όλες, κάθε ώρα ξεχωριστά, ακόμα κι αυτές κατά τη διάρκεια των οποίων δεν είχε συμβεί τίποτα, και πως κάτι παιζόταν συνέχεια, και τώρα, πριν καν τελειώσει η Τρίτη μέρα, μια ανοιχτόχρωμη καλοκαιρινή τούφα στα σκούρα μαλλιά: περίεργο. Ή μήπως όχι; Μήπως δεν είναι περίεργο; Είναι. Ακόμα περίεργο. Αιωνίως περίεργο».[5]
Πλήθος εσωτερικών διηγήσεων συνθέτουν την δαιδαλώδη πλοκή του νόστου της ηρωίδας στην οικογένειά της, στον εαυτό της, στο «καραβάνι των λέξεων» που συνθέτουν το περιπετειώδες ταξίδι της. Ο αναγνώστης νοερά μαζί με την Κλέφτρα των Φρούτων περιδιαβαίνει στη γαλλική ύπαιθρο, επισκέπτεται πόλεις, γνωρίζει ανθρώπους, συμπάσχει στον θρήνο των πενθούντων, συναντά παλιές συμμαθήτριες, προσκυνητές, αλλοεθνείς, περιγράφει γλαφυρά τη φύση με τα πλάσματά της, ονειρεύεται όνειρα και εφιάλτες, τσακώνεται, σκοντάφτει, πέφτει και σηκώνεται ξανά. Ο δρόμος που ακολουθεί η ηρωίδα διακρίνεται από μια φωτεινή λάμψη, αλλά
«θα μπορούσε να ’ναι κι ένας δρόμος σκοτεινός, ή και μαύρος, στρωμένος με χαλίκια από λάβα – μετά από ατελείωτη περιπλάνηση στο Αδιέξοδο: είναι φως πολύ ιδιαίτερο, από υλικό που δεν έχει ακόμη ερευνηθεί, που δεν είναι δυνατόν να ερευνηθεί […]».[6]
Ο άλλοτε φωτεινός και άλλοτε σκοτεινός δρόμος οδηγεί την Κλέφτρα των Φρούτων στην αναζήτηση και απόκτηση της ταυτότητάς της, μέσα σε έναν κόσμο όπου απαγορεύεται «τώρα και αμετάκλητα και για πάντα» η πρόσβαση σε όσους είναι διαφορετικοί, σε όσους είναι απάτριδες, ορφανοί από εξωτερική ή εσωτερική πατρίδα. Η ίδια,
«δεν ήθελε να έχει καμία υπηκοότητα, δεν ήθελε να είναι υπήκοος κανενός κράτους· δεν ήθελε σχέσεις με κανένα κράτος, δεν περίμενε τίποτα από κανένα κράτος, από κανένα βασίλειο, είτε της γης είτε πολύ περισσότερο του ουρανού. Το μόνο που ήθελε ήταν να συμμετέχει, να είναι μαζί με τους Άλλους τώρα στον κόσμο. –«Στον κόσμο;» Τον ορισμό, παρακαλώ. – Ο κόσμος ήταν ο κόσμος ήταν ο κόσμος. Ή ίσως ναι, ένας ορισμός: ο κόσμος είναι η ιστορία του τριγώνου μεταξύ του Καθενός, της Φύσης και των Άλλων».[7]
Η γραφή του Peter Handke (1942) διακρίνεται από την παρατήρηση, τη λεπτομερή περιγραφή και αποτύπωση του γύρω και του έσω κόσμου. Ο βραβευμένος αυστριακός συγγραφέας έχει υπηρετήσει πολλά είδη λόγου: δοκίμιο, διήγημα, μυθιστόρημα, σενάριο, ποίηση, ταξιδιωτική λογοτεχνία. Η κορύφωση της αναγνώρισής του έγινε με την απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2019 από τη Σουηδική Ακαδημία, μια διάκριση που προκάλεσε, ωστόσο, πολλές αντιδράσεις εξαιτίας της υποστήριξης του συγγραφέα στον Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ο οποίος είχε καταδικαστεί για εγκλήματα κατά την ανθρωπότητας και γενοκτονίες σε σχέση με τους πολέμους στη Βοσνία, την Κροατία και το Κοσσυφοπέδιο τη δεκαετία του 1990. Ο ίδιος απέφυγε να αναφερθεί στις αντιδράσεις και αφιέρωσε την ομιλία του στη Σουηδική Ακαδημία στις θρησκευτικές τελετές της ιδιαίτερης πατρίδας του στο χωριό Stara Vas της Σλοβενίας. Η Σουηδική Ακαδημία υπεραμύνθηκε την επιλογή της υποστηρίζοντας πως ο στόχος του βραβείου είναι να τιμηθεί και να αναδειχθεί η ποιότητα του λογοτεχνικού έργου και όχι το πρόσωπο.
Η Κλέφτρα των Φρούτων ή Απλό Ταξίδι στην Ενδοχώρα είναι ένα εξαιρετικής ποιότητας μυθιστόρημα για απαιτητικούς αναγνώστες των οποίων η καρδιά, όπως και της Κλέφτρας «πως είναι πλασμένη, πως είναι φτιαγμένη, να ραγίζει για το τίποτα, για το απολύτως τίποτα […] αλλά την ίδια στιγμή: κανένας πιο χαρούμενος, κανένας πιο χαρά γεμάτος, κανένας πιο ικανός για τη χαρά από σένα, Κλέφτρα των Φρούτων!»[8]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Peter Handke, Η Κλέφτρα των Φρούτων ή Απλό Ταξίδι στην Ενδοχώρα, μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Gutenberg, Αθήνα 2020, σ. 11.
[2] Στο ίδιο, σ. 11.
[3] Στο ίδιο, σ. 73.
[4] Στο ίδιο, σ. 91.
[5] Στο ίδιο, σ. 482.
[6] Στο ίδιο, σ. 325.
[7] Στο ίδιο, σ. 430.
[8] Στο ίδιο, σ. 132.
Peter Handke, Η Κλέφτρα των Φρούτων ή Απλό Ταξίδι στην Ενδοχώρα, μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Gutenberg
Βρες το εδώ
