της Μαρίας Θρασκιά (*)
Σήμερα, η κριτική βάλλεται σε μεγάλο βαθμό αφενός από τους σκληρούς όρους που επιβάλλει η αγορά και αφετέρου από την αξιολογική μονοφωνία ορισμένων κριτικών που προκρίνουν, επιδοκιμάζουν ή αποδοκιμάζουν έργα και συγγραφείς.
Η γενικευμένη αίσθηση πως οι προτιμήσεις των κριτικών είναι κυλιόμενες διότι υποκινούνται από συγκεκριμένα εκδοτικά συμφέροντα, από οικογενειοκρατικού τύπου συμπάθειες που αναπτύσσονται με ορισμένους συγγραφείς σε συνδυασμό με τη δυσκολία παραγωγής κειμένων κριτικής που να απευθύνονται στο ευρύ κοινό με σαφήνεια, έστρεψε πολλούς αναγνώστες στα βιβλιοφιλικά ιστολόγια.
Αν προστεθεί στα παραπάνω ότι η νέα πραγματικότητα της ψηφιακής εποχής έχει δώσει σημαντικό βήμα στους αναγνώστες, οι οποίοι διατηρώντας την ανωνυμία τους, αυτοαναγορεύονται σε ανεπίσημους κριτικούς, γίνεται κατανοητή η σημασία που έχει αυτή η νέας μορφής δημόσια εκφορά γνώμης.
Οι υπέρμαχοι των βιβλιοφιλικών ιστολογίων θεωρούν πως δίνεται ένα πρώτης τάξεως άνοιγμα της κριτικής στο ευρύ κοινό, ενεργοποιώντας τους μέχρι πρότινος παθητικούς αναγνώστες, καθώς οι αναγνώστες-μπλόγκερς πλέον έχουν τη δυνατότητα να τοποθετούνται επώνυμα, ψευδώνυμα ή ανώνυμα για ένα έργο. Υπ’ αυτήν την έννοια, η ιστολογική κριτική αφορά σε ένα νεοαναδυόμενο είδος που εμφυσά τον απαραίτητο αέρα δημιουργικής επανάστασης στην κριτική ενώ είναι πιο προσφιλής και ανεπιτήδευτη από την παραδοσιακή ελιτίστικη κριτική προς τον μέσο αναγνώστη.
Στον αντίποδα, οι πολέμιοι των βιβλιοφιλικών ιστοσελίδων υποστηρίζουν πως το «ιστολογείν» δρα απειλητικά προς την παραδοσιακή κριτική, δημιουργώντας ένα επιπλέον ρήγμα στην εμβέλειά της. Η ίδια θεωρία επικρίνει και την επισφάλεια των νεοεισερχόμενων πρακτικών βαθμολόγησης με αστερίσκους(όπως συμβαίνει με τις ταινίες) που σχεδόν επιβάλλουν βιβλία, διαμορφώνοντας έναν νέο άτυπο Κανόνα, υποβοηθώντας έτσι, τις πρακτικές μάρκετινγκ των εκδοτικών οίκων, οι οποίοι στέλνουν δωρεάν βιβλία σε σχολιαστές του Διαδικτύου, με σκοπό αυτοί να τα προωθήσουν. Οι πολέμιοι της βιβλιοφιλικής μπλογκόσφαιρας υποστηρίζουν επίσης, πως η αγάπη για το βιβλίο δεν μπορεί και δεν πρέπει να λειτουργήσει ως υποκατάστατο του επαγγελματισμού που διέπει τους θεσμικούς κριτικούς, οι οποίοι επώνυμα δημοσιεύουν την κριτική τους στις βιβλιοφιλικές στήλες έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων, την επιμέλεια και ευθύνη των οποίων φέρουν επώνυμοι συντάκτες.
Τα επιχειρήματα υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης είναι πολλά και εντοπίζονται κυρίως στην αγγλική και αμερικάνικη αρθρογραφία, απ’ όπου και ξεκίνησε η ανακίνηση του προβληματισμού. Τελικά, «ο εκδημοκρατισμός της κριτικής είναι συνώνυμος με την παρακμή της κριτικής» όπως πίστευε ο διανοούμενος Morris Dickstein με τη παραδοσιακή κριτική να απειλείται από τα νέα δεδομένα ή ο άτυπος ανταγωνισμός που δημιουργείται οδηγεί σε ένα γόνιμο διάλογο που θα ωριμάσει και τις δύο πλευρές;
Σε αυτό το κομβικό ερώτημα κλήθηκαν να απαντήσουν άμεσα εμπλεκόμενοι με το βιβλίο όπως καταξιωμένοι κριτικοί λογοτεχνίας, συγγραφείς, bloggers αλλά και εκδοτικοί οίκοι. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβάνεται η κάθε πλευρά αυτή τη νέα πραγματικότητα αλλά και το σημείο, στο οποίο διατηρεί επιφυλάξεις ή και εντοπίζει προβληματικές.
Ο κριτικός λογοτεχνίας Γιώργος Περαντωνάκης αρχικά, διαφωνεί με τον όρο «εκδημοκρατισμός» γιατί όπως υποστηρίζει δεν τίθεται θέμα «ισότητας γνωμών», μολονότι αναφέρει χαρακτηριστικά πως τον χαροποιεί η «άνθηση των ιστολογίων, όσο οι ιστολόγοι αντιλαμβάνονται τον ρόλο τους μέσα στο πεδίο της πρόσληψης της λογοτεχνίας» ενώ απ’ τη μεριά της, η κριτικός Ελισσάβετ Κοτζιά θεωρεί «πως με την κατάργηση των ορίων ανάμεσα στην υψηλή και τη χαμηλή λογοτεχνία υπάρχει υποστολή της κριτικής με την έλευση των bloggers να επιτείνει τη συνθήκη».
Σε μια προσπάθεια δημιουργίας γόνιμου διαλόγου, η συμβολή των bloggers κρίνεται επιβεβλημένη. Η blogger Κατερινα Μαλακατέ που προσυπογράφει τα γραφόμενά της στο προσωπικό blog που διατηρεί, πιστεύει πως «το μέσο δημοσίευσης είναι αδιάφορο, το θέμα είναι η ποιότητα της κριτικής» και απλώς, το διαδίκτυο αποτελεί τόπο άμεσης προβολής και ποιοτικότερων λογοτεχνημάτων ενώ ο/η blogger που αρθρογραφεί με το ψευδώνυμο Voltitses, πιστεύει πως το αναγνωστικό κοινό της βιβλιοκριτικής είναι ειδικό και πλήρως διακριτό από το κοινό των ιστολογίων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που αναζητά στην ανάγνωση βιβλίων την τέρψη. Η ίδια άποψη υποστηρίζεται και από εκδοτικούς οίκους, οι οποίοι θεωρούν πως «η βιβλιοκριτική απευθύνεται στο δικό της ειδικό κοινό, το οποίο μένει ανεπηρέαστο από την έλευση των ιστολόγων καθώς επίσης, οι bloggers γράφουν για βιβλία, των οποίων η ανάγνωση προσβλέπει κατά κύριο λόγο στην ψυχαγωγία» όπως χαρακτηριστικά δήλωσε η υπεύθυνη επικοινωνίας των εκδόσεων Ψυχογιός.
Σημαντική θεωρείται και η τοποθέτηση των συγγραφέων, των οποίων τα πονήματα αξιολογούνται, αποδοκιμάζονται ή επιδοκιμάζονται πλέον και διαδικτυακά. Ο συγγραφέας Μιχάλης Μακρόπουλος θα προτιμούσε «στο διαδίκτυο να υπάρχει λιγότερη «ανεμελιά» και πιο έντονη η αίσθηση ότι ο λόγος που απευθύνει κάποιος στους άλλους είναι δημόσιος λόγος» ενώ ο συγγραφέας Βαγγέλης Ηλιόπουλος δεν θεωρεί την έλευση των bloggers σε καμία περίπτωση επανάσταση, ούτε όμως και παρακμή. Πιστεύει πως «βρισκόμαστε σε μια εποχή αλλαγών και εξαιτίας της αλλαγής των τρόπων και των μέσων επικοινωνίας με την κυριαρχία των ηλεκτρονικών μέσων αλλά και εξαιτίας της κρίσης αξιών και θεσμών. Μέχρι όλο αυτό να ξεκαθαρίσει κάποια καλά βιβλία θα περάσουν απαρατήρητα και πολύς ντόρος και συζήτηση θα γίνει για μέτρια βιβλία. Μέχρι να έρθει ο χρόνος, ο αδέκαστος και αντικειμενικός κριτής, να δώσει την αληθινή διάσταση».
Υπάρχει και μια αισιόδοξα συγκρατημένη άποψη σύμφωνα με την οποία η ιλιγγιώδης δημιουργία νέων ιστολογίων που σημειώνεται συμπαρασύρει στην αύξηση και των αξιανάγνωστων περιπτώσεων χωρίς αυτό να σημαίνει πως αυτή η νέα πραγματικότητα, δεν συνέβαλε ώστε να παρεισφρήσουν και αρνητικά στοιχεία στη μπλογκόσφαιρα.
Κοινή απαίτηση ωστόσο παραμένει η αντιμετώπιση της κριτικής με σοβαρότητα, διορατικότητα και εντιμότητα, ώστε να προκρίνονται τα πραγματικά αξιοσημείωτα λογοτεχνήματα και να επανεξετάζονται ή ακόμη και να αναθεωρούνται εκείνα που πλέον καθίστανται αναχρονιστικά, μια απαίτηση που επεκτείνεται και στους bloggers, οι οποίοι έχουν εισέλθει δυναμικά στο σύγχρονο βιβλιοτόπιο.
(*) Από τη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της Μαρίας Θρασκιά με θέμα: «Η κριτική βιβλίου στο Διαδίκτυο και ο πολιτισμικο-κοινωνικός ρόλος του κριτικού: η ελληνική περίπτωση», 2021. Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ, Αριστοτέλειο Πανεπιτήμιο Θεσσαλονίκης
