του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Ανδρέας Αποστολίδης, συγγραφέας αστυνομικών διηγημάτων και μυθιστορημάτων, σκηνοθέτης και μεταφραστής, έχει γράψει και δοκιμιακού τύπου βιβλία. Πρόκειται για Τα πολλά πρόσωπα του αστυνομικού μυθιστορήματος, Ο κόσμος του Γιάννη Μαρή, Το μαύρο καρέ: οι αστυνομικές σειρές και η τηλεοπτική άνοιξη μετά το 2000, όπου ανιχνεύει και σχολιάζει αστυνομικά έργα που έχουν απασχολήσει το κοινό. Το πρόσφατο βιβλίο του Λάτιν νουάρ με τον υπότιτλο «Η Λατινική Αμερική μέσα από τους συγγραφείς και τις αστυνομικές ιστορίες τους» είναι το αποτέλεσμα της εργασίας του Αποστολίδη πάνω στη λογοτεχνία των ισπανόφωνων χωρών της Λατινικής Αμερικής (η Βραζιλία είναι πορτογαλόφωνη), από την οποία προέκυψε το ομώνυμο ντοκιμαντέρ διεθνούς παραγωγής.
Στην Εισαγωγή του βιβλίου διαβάζουμε για το Φεστιβάλ αστυνομικής λογοτεχνίας που έγινε στη Χιχόν της Ισπανίας το 1988, όταν μια ομάδα συγγραφέων από όλο τον κόσμο που αποτελούνταν από 69 πρόσωπα πήγε στο λιμάνι στον Βισκαϊκό κόλπο για να πάρουν μέρος στη Semana Negra (Μαύρη Εβδομάδα), μια γιορτή για την αστυνομική λογοτεχνία που έκτοτε επαναλαμβάνεσαι κάθε χρόνο κι έχει γίνει θεσμός. Εμπνευστής της είναι ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, ο οποίος γεννήθηκε στη Χιχόν και αργότερα μετανάστευσε με την οικογένειά του στο Μεξικό και θεωρείται Μεξικανός συγγραφέας.
Η Semana Negra σταδιακά καθιερώθηκε ως το κέντρο συνάντησης ισπανόφωνων αστυνομικών συγγραφέων, αλλά και άλλων, ενώ αποτελεί το σύμβολο του λεγόμενου λάτιν νουάρ διακριτού είδους της αστυνομικής λογοτεχνίας, διαφορετικού από το μεσογειακό νουάρ και το σκανδιναβικό νουάρ.
Όπως σημειώνει ο Αποστολίδης, το λάτιν νουάρ είναι απόηχος της έκρηξης της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας, γνωστής ως μπουμ, που σημειώθηκε τη δεκαετία του 1960 με κυριότερους εκπροσώπους τους 4 σπουδαίους συγγραφείς, τον Κολομβιανό Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, τον Μεξικανό Κάρλος Φουέντες, τον Περουβιανό Μάριο Βάργας Γιόσα και τον Αργεντινό Χούλιο Κορτάσαρ. Είχαν προηγηθεί ο Αργεντινός Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Μεξικανός Χουν Ρούλφο και ο Κουβανός Αλέχο Καρπεντιέρ, οι οποίοι έβαλαν τις βάσεις της συγκεκριμένης λογοτεχνίας. Κατά δεύτερο λόγο, το λάτιν νουάρ είναι η μεταφορά και η ανανέωση του σκληρού αμερικανικού αστυνομικού αφηγήματος, του hard-boiled, στο νότο της αμερικανικής ηπείρου.
Όταν το 2015 ο συγγραφέας σχεδίαζε το ντοκιμαντέρ του, το είδος είχε πλέον ενηλικιωθεί και εξελιχθεί, είχε επίσης αναδειχθεί σταδιακά ως μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους του αστυνομικού μυθιστορήματος μετά τον Ντάσιελ Χάμετ και τον Ρέιμοντ Τσάντλερ. Στην αρχή του πρώτου κεφαλαίου του δοκιμίου του, ο Αποστολίδης υπογραμμίζει πως το αστυνομικό μυθιστόρημα στη Λατινική Αμερική δεν ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970, μετά το μπουμ, αφού στο Μεξικό, και την Αργεντινή είχαν γραφτεί οι πρώτες αστυνομικές ιστορίες από τον Αντόνιο Ελού, τον Ρομπέρτο Αρτλ και κυρίως τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο οποίος έγραψε το 1942 μαζί με τον Αδόλφο Μπιόι Κασάρες το περίφημο Έξι προβλήματα για τον δον Ισίδρο Παρόδι – ο ήρωας εξιχνιάζει εγκλήματα από το κελί της φυλακής του.
Άλλος συγγραφέας που μετά τον Μπόρχες άσκησε συνεχή επιρροή στην αστυνομική λογοτεχνία της λατινικής Αμερικής ήταν ο Αργεντινός ιρλανδικής καταγωγής Ροδόλφο Γουόλς με το σημαντικό βιβλίο του Επιχείρηση σφαγή, που γράφτηκε το 1956. Πρόκειται για ένα μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα με πραγματικά γεγονότα, το οποίο εν είδει δημοσιογραφικού ρεπορτάζ αναφέρεται στα γεγονότα που ακολούθησαν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα στην Αργεντινή, πιο συγκεκριμένα τη σύλληψη και εκτέλεση 14 ατόμων. Ωστόσο, το βιβλίο μεταφράστηκε στ’ αγγλικά το 2013, άρα δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην παγκόσμια λογοτεχνία, όπως το Εν ψυχρώ του Τρούμαν Καπότε που εκδόθηκε μερικά χρόνια αργότερα και εγκαινίασε το νέο λογοτεχνικό είδος non fiction novel.
Τη δεκαετία του 1970 σχεδόν σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής υπήρχαν δικτατορίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατιούνταν με τον χειρότερο τρόπο, συχνά αιματηρό. Η καταπίεση συνδυαζόταν με την οικονομική ανισότητα, ενώ αυξανόταν και η εγκληματικότητα. Σ’ εκείνα τα αυταρχικά κράτη δεν εξαφανίζονταν μόνο εκείνοι που αντιστέκονταν, αλλά δημιουργούνταν κυκλώματα διαφθοράς στην κυβέρνηση και την αστυνομία, οπότε οι συγγράφεις είχαν αρκετό υλικό για να γράψουν αστυνομικές ιστορίες. Επομένως, το λάτιν νουάρ απέκτησε κοινωνικό περιεχόμενο και σαφή πολιτική διάσταση: είναι γέννημα της αντίστασης στις δικτατορίες.
Δύο από τους πρωτοπόρους αστυνομικούς συγγραφείς που εμφανίστηκαν εκείνη την εποχή και σημάδεψαν με το έργο τους την αστυνομική λογοτεχνία ήταν ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ, ο οποίος συμμετείχε στο φοιτητικό κίνημα του Μεξικού, και ο Λουίς Σεπούλβεδα, Χιλιανός που ανήκε στη φρουρά του προέδρου Σαλβαδόρ Αγιέντε και αργότερα ήταν αντάρτης στη Νικαράγουα. Αυτοί και οι συνάδελφοί τους ήθελαν μια λογοτεχνία με διπλό αποτέλεσμα. Να αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη και να τον προβληματίζει, να τον κάνει να σκέφτεται πάνω στην κοινωνική πραγματικότητα. Γεννήθηκε, λοιπόν, το λάτιν νουάρ, όπου συχνά οι εγκληματίες δεν αποκαλύπτονται, ούτε βεβαίως τιμωρούνται, άρα δεν αποδίδεται δικαιοσύνη. Για όλα αυτά μας μιλάει ο Ανδρέας Αποστολίδης στο εξαιρετικό βιβλίο του.
Ανδρέας Αποστολίδης, Λάτιν νουάρ,Εκδόσεις Άγρα, 2021
Βρες το εδώ
