της Ελένης Γεωργοστάθη
Με ρωτάνε κατά καιρούς γονείς προεφήβων αν έχω να προτείνω κάποιο καλό βιβλίο για τα παιδιά τους. Να είναι ποιοτικό, λένε. Να τους μείνει κάτι. Κάποια γνώση, κάποιος προβληματισμός για ένα επίκαιρο και φλέγον ζήτημα, κάποιο ηθικό δίδαγμα. Στην τελική, έχουν και τα σχολικά τους διαβάσματα και τις λοιπές τους δραστηριότητες. Μη χάσουν τζάμπα την ώρα τους με άχρηστα, χρονοβόρα πράγματα. Πάντα όταν ακούω αυτή την ερώτηση εντυπωσιάζομαι από το πώς ένα τμήμα αυτής ακριβώς της γενιάς γονιών, της δικής μου, που μεγάλωσε με μικρό Νικόλα και Πίπη Φακιδομύτη, με Μίκυ Μάους κι Αστερίξ, με τις διόλου διδακτικές Άλκη Ζέη και Ζωρζ Σαρή, έχει καταλήξει να αποκηρύσσει –και μάλιστα μετά βδελυγμίας ανάλογης μ’ εκείνη του Χόρχε από το Όνομα του Ρόδου για το γέλιο– το πολυτιμότερο, το κατεξοχήν ζωτικό συστατικό της αναγνωστικής πράξης: την απόλαυση. Δεν το κρύβω ότι πάντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις παρακάμπτω τους γονεϊκούς όρους και τις προϋποθέσεις και καταλήγω να προσπερνάω θεματικά πλαίσια, χρησιμοθηρικές λογικές και ψυχωφελείς προβληματισμούς, προτείνοντας βιβλία απολαυστικά, που ευφραίνουν την ψυχή εκείνου που τα διαβάζει. Βιβλία σαν τον Γορίλλα του δολοφόνου. Με μοναδικό –κι όχι αμελητέο– πρόβλημα το ότι σπανίως βρίσκει κανείς να προτείνει βιβλία σαν τον Γορίλλα του δολοφόνου.
Όπου ο γορίλλας του δολοφόνου δεν είναι άλλος από τη Σάλλυ Τζόουνς, τον θηλυκό γορίλλα που συντροφεύει και συντρέχει τον Φινλανδό ναυτικό Χένρυ Κόσκελα ή αλλιώς Μάστορα. Ένα εκπληκτικό πλάσμα, ένα αληθινό θαύμα της φύσης, αφού, παρότι δεν μπορεί να μιλήσει, καταλαβαίνει την ανθρώπινη γλώσσα, κατέχει τη γραφή κι αφομοιώνει με μοναδική ευκολία γνώσεις και δεξιότητες που θα δυσκόλευαν σημαντικά τον μέσο άνθρωπο. Αυτή, η Σάλλυ Τζόουνς, είναι η αφηγήτρια του βιβλίου του Γιάκομπ Βέγκελιους. Μιας συναρπαστικής, αριστοτεχνικά δομημένης και αφηγημένης περιπέτειας που διαβάζεται απνευστί τόσο από νεαρούς όσο κι από ώριμους αναγνώστες.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή: Όλα ξεκινούν στη Λισαβόνα, όταν ο Μάστορας πέφτει θύμα πλεκτάνης και κατηγορείται για έναν φόνο που δεν έχει διαπράξει. Κλείνεται στη φυλακή, την ώρα που η κυνηγημένη, απελπισμένη και μόνη Σάλλυ Τζόουνς κατορθώνει να κρυφτεί από τους διώκτες της και, με τη βοήθεια της τραγουδίστριας φάντο Άννας και του κατασκευαστή μουσικών οργάνων σινιόρ Φιντάρντο, να καταστρώσει το σχέδιο διάσωσης του Κόσκελα. Ο δρόμος της Σάλλυ θα είναι δύσβατος και απρόβλεπτος. Μέσα από χίλιες δυο περιπέτειες και παιχνίδια της μοίρας, αντιμέτωπη με εμπόδια που ώρες ώρες μοιάζουν ανυπέρβλητα, θα οδηγηθεί στην άλλη άκρη της Γης, στην αιχμαλωσία, στην απόλυτη απελπισία και ματαίωση. Όμως η Σάλλυ είναι καταδικασμένη να τα καταφέρει. Όχι μόνο επειδή είναι γεννημένη νικήτρια, αλλά κι επειδή κανείς δε θα περίμενε συμβιβασμούς και εκπτώσεις σε αυτό ειδικά το βιβλίο.
Ποια είναι όμως τα στοιχεία που καθιστούν τον Γορίλλα του δολοφόνου τόσο εξαιρετικό ανάγνωσμα; Νομίζω, το ότι, πρώτα και κύρια, ο συγγραφέας μοιάζει να απολαμβάνει κάθε λέξη, κάθε στιγμή της αφήγησής του. Κι αυτό το καταλαβαίνουμε από τον τρόπο που διαχειρίζεται τα τμήματα του βιβλίου του στα οποία η δράση δίνει την εντύπωση ότι ακινητεί. Εκεί λοιπόν ο Βέγκελιους δεν περιγράφει από υποχρέωση. Δεν κάνει αγγαρεία, π.χ., όταν μιλάει για περίπλοκους μηχανισμούς οργάνων, εξαρτήματα μηχανών και πλήθος άλλες τεχνικές και πραγματολογικές λεπτομέρειες. Δεν ασφυκτιά στρυμωγμένος ανάμεσα σε βαρετά πλην αναγκαία παραγεμίσματα. Αντιθέτως, μοιάζει να χαίρεται κάθε στιγμή της διαδρομής, αφιερώνοντας ισόποση προσοχή στα πολύτιμα μικρά και –φαινομενικά– ασήμαντα και στις στιγμές της δραματικής έντασης. Και είναι η μαστοριά του αυτή που του επιτρέπει να χτίζει, εκκινώντας από τα πιο απίθανα σημεία, αθόρυβα πλην μεθοδικά και σε ανύποπτο χρόνο, εξελίξεις και ανατροπές, χωρίς στιγμή να προδίδεται από αυξομειώσεις στον ρυθμό του.
Έπειτα, ο Βέγκελιους δε φοβάται να σταθεί στο μεταίχμιο διαφορετικών πραγμάτων. Έτσι, ενώ δανείζεται πολλά στοιχεία από τη δομή των κλασικών ιστοριών περιπέτειας, τις προσεγγίζει μέσα από μια μοντέρνα κι από πολλές απόψεις αποκαλυπτική ματιά. Στον κόσμο του, έναν κόσμο που απλώνεται σε τρεις ηπείρους, κινείται με πλοία και τρένα κι ανασαίνει πότε σε όπερες κι εκτυφλωτικά ανάκτορα και πότε σε πολύβουα λιμάνια και ταπεινά σπίτια, συναντάμε κάθε καρυδιάς καρύδι, από σκοτεινούς συνωμότες, παράξενους εμπόρους και μυστηριώδεις ναυτικούς, μέχρι κακομαθημένους μαχαραγιάδες, σατανικούς κληρικούς και διεφθαρμένους εκπροσώπους του νόμου. Αν κάτι κάνει ιδιαίτερη αίσθηση σε αυτή την πινακοθήκη χαρακτήρων, είναι η απροθυμία του συγγραφέα να τους στριμώξει στις υπεραπλουστευτικές κατηγορίες του καλού και του κακού, όπως και το ότι ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ορισμένες γυναικείες φιγούρες, όπως η Άννα Μολίνα, η Μάτζι μεμ σαχίμπ και η Αΐσα, που με την ανθρωπιά, το ταλέντο και την ευφυΐα τους λάμπουν σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο παίρνοντας δυναμικά στα χέρια τους τα ηνία της πλοκής. Συνειδητή φεμινιστική νύξη σε ένα μυθιστόρημα που είναι και από πολλές άλλες απόψεις έντονα πολιτικό, παίρνοντας σαφή θέση εναντίον της μοναρχίας και των υποστηρικτών της και στηλιτεύοντας αιχμηρά τον ρόλο μερίδας του κλήρου; Ενδεχομένως ναι.
Έτσι κι αλλιώς, και η ίδια η Σάλλυ Τζόουνς είναι γένους θηλυκού, ένα πλάσμα που, ακολουθώντας εκ διαμέτρου αντίθετη πορεία από πιθανούς λογοτεχνικούς του προγόνους, δρα ευεργετικά για τους γύρω του και, λειτουργώντας συχνά πυκνά με μεγαλύτερη ανθρωπιά και σύνεση από τον ανθρώπινο περίγυρό του, υποχρεώνει αυτόν τον τελευταίο να βγάλει προς τα έξω τον, ενίοτε καλά καταχωνιασμένο, καλύτερο εαυτό του. Αλλά η Σάλλυ είναι και μια μοναδική αφηγήτρια, που με τη δεινότητά της στην εξιστόρηση και την εκπληκτική της ικανότητα να βυθομετράει με εντυπωσιακή ακρίβεια και στοχαστικό βάθος τα ανθρώπινα, μας κάνει να ξεχνάμε ότι η ιστορία που γράφει στην Underwood της αποτελεί γέννημα του πιο απίθανου, του πιο εξωφρενικού αφηγητή: ενός θηλυκού γορίλλα. Είναι εντέλει η πλήρης εξοικείωση με αυτό το παράδοξο, η άνευ όρων αποδοχή του ως αυτονόητου, που απελευθερώνει εξολοκλήρου όχι μόνο τον συγγραφέα αλλά και τον ίδιο τον αναγνώστη, ώστε να βυθιστεί χωρίς αναστολές, χωρίς λογικούς φραγμούς και μπακαλίστικες εκπτώσεις, στην απόλαυση αυτού του έξοχου κειμένου, που ευτύχησε να μεταφραστεί με εξαιρετική συνέπεια στη γλώσσα μας, διατηρώντας αλώβητη τη ζωντάνια και τη φρεσκάδα του.
Θα ήταν σημαντική παράλειψη να μη γίνει ειδική μνεία στα ασπρόμαυρα σκίτσα του συγγραφέα που κοσμούν την έκδοση: Ολοσέλιδα ή σε βινιέτες, δε λειτουργούν συμπληρωματικά στο κείμενο αλλά αποτελούν συστατικό κομμάτι του, χαρίζοντας στον αναγνώστη μια εξαρχής αποκαλυπτική πινακοθήκη χαρακτήρων, αποτυπώνοντας την εποχή και τους τόπους στους οποίους ταξιδεύει η Σάλλυ και ζουμάροντας υπαινικτικά στα αντικείμενα με την ίδια απολαυστική εμμονή στη λεπτομέρεια που διακρίνει και τον μυθιστοριογράφο Βέγκελιους.
Γιάκομπ Βέγκελιους, Ο γορίλλας του δολοφόνου, μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2021
Βρες το εδώ
