της Μαρίας Κουλούρη
Η «Αντίστροφη άνωση», αποτελεί την πρώτη εμφάνιση της Κανελλίνας Μενούτη στον χώρο της ποίησης. Το εναρκτήριο ποίημα της συλλογής έχει τίτλο «Παρά-κείμενος». Αμέσως ορίζεται το χρονικό πλαίσιο. Η ποιήτρια μας πληροφορεί ότι θα διαβάσουμε την αποτύπωση του παρελθόντος στο παρόν. Το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει «έχω αγαπήσει και αιμορροώ», ενώ έχει προηγηθεί με σαφήνεια πως «ο χρόνος λογαριάζεται/ δίπλα σε ρήμα ενεστώτα». Το παρόν έχει σημασία, εκεί καλούμαστε να κοιτάξουμε. Βρισκόμαστε στο εδώ και τώρα και εδώ υπάρχει και ο θάνατος, ο οποίος «προβάλλεται στο σώμα για να αιχμαλωτίσει το βλέμμα» [ελεύθερη μετάφραση]. Η ποιήτρια επιλέγει να μιλήσει για το θάνατο όχι στη μητρική της γλώσσα και το γεγονός αυτό μπορεί να ερμηνευτεί ως ένας τρόπος να δηλωθεί το ανοίκειο που χαρακτηρίζει τον θάνατο. «la mort simule le corps pour apprivoiser le regard». Το θέμα, όμως, είναι αλλού. Γράφει η ποιήτρια: «Στα πόδια μας/χλοάζει η πλάση/ νεαρή/ η ζωή». Το θέμα του βιβλίου είναι η ζωή.
Η συλλογή είναι χωρισμένη σε τρεις ενότητες. Ξεκινάει με την ενότητα, που έχει τίτλο «Υπόγεια διάβαση». Αναρωτιέμαι αν κάτω από τη γη –τη γη αυτού του βιβλίου- διαβαίνει η ζωή ή ο θάνατος. Και αυτή η διερώτηση με πάει στην επόμενη ενότητα του βιβλίου με τον τίτλο «Αντίστροφη άνωση». Κάτι ωθείται προς τα πάνω, αλλά γυρίζει η φορά της πορείας και το πάνω γίνεται κάτω. Αυτό είναι αδύνατον, θα σκεφτεί κάποιος ή κάποιος άλλος θα μονολογήσει: «Μυστήρια πράγματα». Και τότε θα έρθει το ποιητικό υποκείμενο να προτρέψει: «Λύσε το μυστήριο/ διασχίζοντάς με». Και αν ακολουθήσουμε την προτροπή αυτή, θα βρεθούμε στην τρίτη ενότητα του βιβλίου, που έχει τον τίτλο «κατ’ εικόνα».
Εδώ πια είμαστε στην επιφάνεια και μπορούμε να εντρυφήσουμε στο πώς μπορεί ο άνθρωπος να συνεχίσει να ζει σε έναν κόσμο, που η δυστυχία περισσεύει. Το ποίημα «Χαραυγή», ίσως το αγαπημένο μου της συλλογής, μας δείχνει τον τρόπο. «Απλώνοντάς την / μαζί με τ’ άλλα τα λιγοστά / είδε μια τρύπα/ στάθηκε/ και πήρε τo βλέμμα από τα ρούχα/ στον ουρανό/ και τότε η τρύπα της φανέλας του/ άνοιξε μεγάλωσε/ να δει από μέσα / το άπλωμα.»
Στις αναγνώσεις του βιβλίου, συχνά ανασύρθηκε στη σκέψη μου ο Paul Tillich, ο φιλόσοφος του 20ου αιώνα, που με το έργο του μίλησε για το θάρρος του ανθρώπου να ζει, αλλά και για τον φόβο. Φόβος και θάρρος συνυπάρχουν προϋποθέτοντας την αλληλεπίδρασή τους. Φοβάται στην υπόγεια διάβαση ο άνθρωπος, το θάρρος, όμως, είναι η δύναμη για την άνωση, ακόμα κι αν μέσα στη ρευστότητα γυρίσει η τροχιά και η άνωση αντιστραφεί. Ο Tillich, όμως, ήρθε στο μυαλό και για έναν άλλο λόγο. Στο βιβλίο, άλλοτε άμεσα και άλλοτε έμμεσα, ο αναγνώστης συναντάει διάσπαρτο το θρησκευτικό στοιχείο. Όπως στο έργο του φιλοσόφου, έτσι και στα ποιήματα του βιβλίου, ο θεός είναι αυτός που θα εμφυσήσει το θάρρος στον άνθρωπο για να αντέξει τη ζωή, την οποία άλλωστε επίσης του έδωσε. Γράφει η ποιήτρια: «Αχάραγη/ την επομένη/ στο μικρό ναό/ προσευχήθηκε/ ώσπου/ να/ ένα τιτίβισμα/ ανήγγειλε το πρώιμο φως./ Στο πρόσωπό της.»
Η «Αντίστροφη άνωση» μπορεί να είναι το πρώτο βιβλίο ποίησης της Κανελλίνας Μενούτη, όμως, κανείς μπορεί να διακρίνει στη γραφή της μια μεστή και ώριμη ποιητική φωνή. Στοιχεία απαραίτητα για την ουσία της ποίησης ενυπάρχουν στο βιβλίο ατόφια και αδιαπραγμάτευτα. Η αμφισημία του λόγου, η αφαίρεση των περιττών και η υποδόρια ευστοχία των στίχων, μαζί με τον αψεγάδιαστο ρυθμό και τη ζωηρή εικονοποιία αποτελούν εχέγγυα μιας αυθεντικής ποιητικής εμπειρίας. Ο λόγος λιτός, αλλά όχι στεγνός, προκαλεί τις αισθήσεις του αναγνώστη. Του αφήνει χώρο να εισχωρήσει από τις ρωγμές των λέξεων και να γίνει μέρος της εμπειρίας. Ο ρυθμός αναπνέει και στις σιωπές του ποιήματος και η σκέψη μεταδίδεται ακόμα και έξω από τις λέξεις. Κάποιες φορές το νόημα μοιάζει «κλειστό», ζητώντας από τον αναγνώστη εγρήγορση και αυτό είναι το σπουδαίο. Σε μια εποχή, που όλα κονιορτοποιούνται στον βωμό της ευκολίας, η ποίηση της Κανελλίνας Μενούτη, έρχεται να μας θυμίσει τα λόγια του ποιητή Γιώργου Σαραντάρη : «Η ποίηση είναι εκείνος ο εαυτός μας, που δεν κοιμάται».
Κανελλίνα Μενούτη, Αντίστροφη άνωση, εκδ. Μελάνι (2023)
