της Όλγας Σελλά
Είναι δυνατόν ένα κατ’ εξοχήν στρατευμένο έργο –«Η άνοδος του Αρτούρο Ούι»-, γραμμένο από τον πλέον πολιτικό και πολιτικοποιημένο θεατρικό συγγραφέα, τον Μπέρτολτ Μπρεχτ, να είναι ελκτικό, φρέσκο, συγκινητικό και απολαυστικό το 2023, χωρίς να καταφεύγει σε διδακτισμούς; Ο Άρης Μπινιάρης, στην παράσταση που σκηνοθέτησε, στο πρώτο έργο του Μπρεχτ με το οποίο καταπιάστηκε, απέδειξε ότι είναι. Και επί μιάμιση ώρα, όσοι βρεθήκαμε στο ασφυκτικά, κάθε βράδυ, γεμάτο ολοκαίνουργο θέατρο «ΑΡΚ», της οδού Δροσοπούλου, απολαύσαμε το έργο, τις ερμηνείες, τον ρυθμό, το σαρκαστικό χιούμορ του Μπρεχτ που επίσης ανέδειξε ο Άρης Μπινιάρης.
«Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» γράφτηκε το 1941 όταν ο Μπρεχτ βρισκόταν στη Φινλανδία, έναν από τους σταθμούς της αυτοεξορίας του. Ο πλήρης τίτλος του έργου είναι «Η αποτρέψιμη άνοδος του Αρτούρο Ούι» και ο Μ. Μπρεχτ τοποθετεί την ιστορία του στο Σικάγο του 1929, με γκάνγκστερ, διεφθαρμένους άρχοντες, ποταπούς επιχειρηματίες και πρόθυμους πολίτες να γοητευτούν και να ακολουθήσουν οποιονδήποτε τους υπόσχεται δύναμη και «δικαίωση», οποιονδήποτε τους προσφέρει -με κάθε μέσον και κάθε τρόπο- μια ζωώδη και αιματοβαμμένη, τελικά, επικράτηση και «αυτοεκτίμηση». Και μέσα από αυτή την ιστορία, μιλάει αλληγορικά για την Ιστορία: της χώρας του, της Ευρώπης και του κόσμου την εποχή που έγραψε το έργο. Για την άνοδο του ναζισμού, για τον τρόπο που οι αρμοί της εξουσίας και της κοινωνίας γοητεύτηκαν και φαντασιώθηκαν, για τον τρόπο που εξοντώθηκαν και αφανίστηκαν όσοι διαφοροποιήθηκαν ή όσοι απλώς δεν ήταν αρεστοί. «Θέλω να μπορώ να κερδίσω την προσοχή των απλών ανθρώπων. Το ανθρωπάκι μ’ ενδιαφέρει», λέει ο Αρτούρο Ούι και την ίδια στιγμή ο Μπρεχτ περιγράφει τον ολοκληρωτισμό, τον λαϊκισμό και τη δημαγωγία κάθε εποχής και κάθε απόχρωσης.
Σε μια έξοχα κουρδισμένη παράσταση, τόσο στις ερμηνείες, όσο και στην κίνηση (Χαρά Κότσαλη), στη μουσική (Αλέξανδρος Κτιστάκης), στους φωτισμούς της Στέλλας Κάλτσου και στην όψη της παράστασης (σκηνογραφική και ενδυματολογική) για την οποία φρόντισε ο Πάρις Μέξης, όλα ισορρόπησαν απολαυστικά στο πατάρι-σκηνή, με τις καταπακτές απ’ όπου έβγαιναν (από τα έγκατα, από τα σκοτάδια) ο Ούι και οι ακόλουθοί του. Με ρυθμό γοργό που κατάπινε τις αλλαγές των συμπεριφορών -οι οποίες φαίνονται μόνο όταν ολοκληρωθούν-, παραπέμποντας έντονα σε κόμικ (που επιχειρούσε ν’ απαλύνει τη φρίκη των λόγων και των έργων), όταν αναγκάστηκε «η πόλη να προστατεύεται από μια διεφθαρμένη φάρα τεράτων» και όταν ο αρχικά γερτός και προγλωσσικός Αρτούρο Ούι (Γιώργος Χρυσοστόμου) άρχισε να ορθώνεται, να στέκεται κραταιός και να απολαμβάνει την κυριαρχία του, και να υψώνει το χέρι του στον αποτρόπαιο φασιστικό χαιρετισμό, παραδεχόμενος κυνικά ότι «η βία δεν οδηγεί ποτέ στις δάφνες. Ωστόσο οδηγεί στο σκοπό».
Κι αν το 1941 ήταν προφανής ο παραλληλισμός και η αλληγορία στην οποία στόχευε ο Μπρεχτ, το 2023 ο συγγραφέας, άθελά του, μας βοήθησε να θυμηθούμε κι άλλες ανατριχιαστικές συνδηλώσεις, σύγχρονες, χθεσινές ή προχθεσινές. Με το «ανθρωπάκι» στο οποίο απευθύνεται ο Ούι, με «τη σημαία του αίματος» που υψώνει, με «τη μάζα (που) είναι γένους θηλυκού κι ακολουθεί τον αρχηγό» και μ’ εκείνη την φρικιαστικά ειλικρινή παραδοχή του δημάρχου (Γιάννης Αναστασάκης): «Σε όλα συμφώνησα από απληστία για πλούτο και από φόβο». Κι έχει πολλά να σκεφτεί ο θεατής του 21ου αιώνα στο άκουσμα της φράσης: «Τσάμπα είναι μόνο ο θάνατος. Όλα τ’ άλλα κοστίζουν. Και η προστασία, και η ασφάλεια και η ειρήνη».
Ο Άρης Μπινιάρης έδειξε με μια σύγχρονη θεατρική γλώσσα πόσο ανατριχιαστικά επίκαιρο και διαχρονικά σχολιαστικό και πολιτικό είναι το έργο του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Και την ίδια στιγμή κατάφερε να στήσει μια παράσταση χωρίς ψεγάδι, την οποία χρωστάει όχι μόνο στους εκτός σκηνής συντελεστές της, αλλά κυρίως σε όσους βρέθηκαν επί σκηνής. Ο Γιώργος Χρυσοστόμου σωματοποίησε τη διαδρομή, σωματική και ψυχική, του κάθε Αρτούρο Ούι και έδωσε την καλύτερη ερμηνεία του μέχρι σήμερα, έχοντας δίπλα του ηθοποιούς που απεικόνισαν εύγλωττα, εύστοχα και καθηλωτικά διαχρονικούς ανθρωπότυπους της κοινωνίας. Χωρίς κανείς να υπολείπεται, ξεχωρίζω ιδιαίτερα τους: Γιάννη Αναστασάκη, Μιχάλη Βαλάσογλου, Κώστα Κορωναίο, Ερρίκο Μηλιάρη, Μαρία Παρασύρη.
Ο τρομακτικός, ο παντοδύναμος Αρτούρο Ούι μένει μόνος στο τέλος, με κατεβασμένα τα παντελόνια. Εξευτελισμένος, ακίνδυνος, καρικατούρα. Γιατί «αυτός ο σεβασμός για τους φονιάδες πρέπει να καταργηθεί. (…) Ο αγύρτης στα μικρά δεν επιτρέπεται, όταν του το επιτρέπουν οι κυρίαρχοι, να γίνει αγύρτης στα μεγάλα, να αποκτά μια ιδιαίτερη θέση, ούτε μέσα στην αγυρτεία, ούτε μέσα στην ιστορική θεώρηση», έγραφε ο Μπρεχτ με αφορμή αυτό το έργο του.
«Η άνοδος του Αρτούρο Ούι» ήταν μια σημαντική και ώριμη στιγμή στη σκηνοθετική διαδρομή του Άρη Μπινιάρη, ήταν μία από τις πλέον ξεχωριστές στιγμές της φετινής θεατρικής σεζόν, και ήταν μια παράσταση που προσωπικά με κινητοποίησε πολλαπλώς: γιατί το απόλαυσα και ως θεατής και ως πολίτης.
Η ταυτότητα της παράστασης
Μετάφραση: Κ. Παλαιολόγος, Σκηνοθεσία: Άρης Μπινιάρης, Απόδοση κειμένου, δραματουργική επεξεργασία: Έλενα Τριανταφυλλοπούλου, Άρης Μπινιάρης, Μουσική σύνθεση: Αλέξανδρος Κτιστάκης, Σκηνικά- κοστούμια: Πάρις Μέξης, Σχεδιασμός κίνησης, χορογραφίες: Χαρά Κότσαλη, Σχεδιασμός φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου, Σχεδιασμός ήχου: Χάρης Κρεμμύδας, Βοηθός σκηνοθέτη: Νεφέλη Παπαναστασοπούλου, Βοηθός σκηνογράφου- ενδυματολόγου: Αλέγια Παπαγεωργίου
Φωτογραφίες: Πάτροκλος Σκαφίδας
Παραγωγή: Τεχνηχώρος
Παίζουν:
Γιάννης Αναστασάκης, Μιχάλης Βαλάσογλου, Θανάσης Ισιδώρου, Άρης Κασαπίδης, Τάσος Κορκός, Κώστας Κορωναίος, Δαυίδ Μαλτέζε, Ερρίκος Μηλιάρης, Μαρία Παρασύρη, Αλεξία Σαπρανίδου, Φοίβος Συμεωνίδης, Γιώργος Χρυσοστόμου.
Χώρος: Θέατρο ARK, Δροσοπούλου 197
Ημέρες και ώρες παραστάσεων
Τετάρτη 8μ.μ., Πέμπτη και Παρασκευή 9μ.μ., Σάββατο 6.15μ.μ. και 9μ.μ., Κυριακή 8μ.μ.
