της Μαρίζας Ντεκάστρο
Από πολύ νωρίς οι γονείς αγοράζουν για τα μικρά τους αλφαβητάρια σε μια προσπάθεια να τα εξοικειώσουν με το σχήμα των γραμμάτων και με τον ήχο καθενός.
Χωρίς να γνωρίζουν τις μεθόδους και τις θεωρίες οι οποίες πραγματεύονται την «πρώτη ανάγνωση» και την «πρώτη γραφή», θεωρούν ότι τα αλφαβητάρια και όμορφα εικονογραφημένα βιβλία είναι και προετοιμάζουν τα παιδιά μέσα από το αναγνωστικό παιχνίδι με τα γράμματα και τις λέξεις για αυτή την πολύπλοκη διαδικασία.
Αλφαβητάρια λοιπόν κυκλοφορούν πολλά και μεταξύ αυτών ένα πολύ αλλιώτικο: το Αλφαβητάρι στο χέρι, της Αργεντινής εικονογράφου Isol (1972).
Το 2013 ήταν η χρονιά της Isol καθώς τιμήθηκε με το Βραβείο Άστριντ Λίντγκρεν για το σύνολο του έργου της. Την επόμενη χρονιά οι εκδ. Μάρτης έφεραν τα βιβλία της και την ίδια στην Ελλάδα όπου έκανε εργαστήρια με μικρούς αναγνώστες.
Το Αλφαβητάρι στο χέρι είναι ένα ισπανικό αλφαβητάρι για παιδιά νηπιαγωγείου το οποίο μεταφράστηκε σχετικά εύκολα στα αγγλικά και τα γαλλικά, επειδή αυτές οι γλώσσες χρησιμοποιούν το λατινικό αλφάβητο, και πρόσφατα στα ελληνικά. Το εγχείρημα ανέλαβε μια τριμελής μεταφραστική ομάδα δασκάλων της ισπανικής, οι Έλσα Μαρτίνεθ Χιμένεθ, Λεωνίδας Ρεμπελάκος και Χρήστος Σιορίκης.
Λογικά, η πρώτη τους δουλειά ήταν να αφαιρέσουν τα γράμματα που δεν υπάρχουν στο δικό μας αλφάβητο. Συνέχεια είχαν μικρές λεζάντες της Isol. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που συνάντησαν, πώς δηλαδή θα αντιστοιχούνταν τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου με τις εικόνες και τις λεζάντες οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις δεν ταίριαζαν. Επιπλέον, στο σύνολό του, το αλφαβητάρι στηρίζεται σε έννοιες και όχι σε λέξεις αντικειμένων και ζώων όπως συνήθως.
Για να κατανοήσει ο αναγνώστης τον τρόπο εργασίας της μεταφραστικής ομάδας πρέπει να πούμε ότι η ιδέα που κρύβεται πίσω από τη δημιουργία του είναι ότι βασίζει εικόνες και λεζάντες στην κυριολεξία και τη μεταφορά. Το υπονοεί άλλωστε ο τίτλος του, ο οποίος διαβάζεται κυριολεκτικά- κρατάω το αλφαβητάρι στο χέρι μου– ή μεταφορικά- το έχω πρόχειρο αν το χρειαστώ, αλλά και χειροποίητο αλφαβητάρι. Οι έννοιες λοιπόν του πρωτοτύπου που εικονοποιούνταν με το γράμμα τους έπρεπε να αποδοθούν ανάλογα ώστε να βγαίνει νόημα. Αλλού χρειάστηκε να μετακινηθούν οι εικόνες και τοποθετηθούν στο ελληνικό γράμμα, αλλού να γραφούν εντελώς νέες λεζάντες, να μεταφραστούν όσες έστεκαν στα ελληνικά ή να παραφραστούν. Και μάλιστα χωρίς να ζωγραφιστούν νέες εικόνες, που θα διευκόλυναν τη μετάφραση. Δημιουργήθηκε λοιπόν ένα αλφαβητάρι της Isol στο όνομα της Isol, η οποία ενέκρινε τη νέα δημιουργία!
Ο συνδυασμός αυτών των παραμέτρων ενέπλεξε τη μεταφραστική ομάδα σε μια συναρπαστική σπαζοκεφαλιά! Η ομάδα διάβασε δημιουργικά τις εικόνες και σκέφτηκε εναλλακτικές που δεν πρόδιδαν το περιεχόμενο, αποδεικνύοντας για ακόμα μια φορά ότι η μετάφραση δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε τυφλοσούρτης! Το αποτέλεσμα τους δικαίωσε!
Παραδείγματα
Λέξεις και εικόνες προτρέπουν σε νέες ιστορίες:
Ίσως να ΄ναι κι έτσι -Nunca me temas (κατά λέξη στα ελληνικά: Ποτέ μη με φοβάσαι).
Εικονοποιήση αφηρημένων εννοιών:
Σκέψη- Pensamiento (έμεινε το ίδιο και στις δύο γλώσσες).
Δημιουργία συνομιλιών ανάμεσα σε γράμματα και εικόνες εκεί που δεν υπήρχαν, Χ και Ψ:
Χαίρετε, χάθηκα- ¿Quién anda ahí? (κατά λέξη ποιος είναι εκεί;).
Σ’ έψαχνα- Justo te buscaba (σχεδόν κατά λέξη).
Διατήρηση της έννοιας: Σοδειά (cosecha στα ισπανικά) – Καρπός στα ελληνικά
*****
Αναφορά σε δυο ακόμα επιτυχημένα αλφαβητάρια: το Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες του Ευγένιου Τριβιζά (εικ. Κέλλυ Ματαθία Κόβο, εκδ. Μεταίχμιο, 2013) και το Αλφαβητάρι, Αστείος παππούλης, κάπως χοντρούλης, της Ροδούλας Παππά (εικ. Paolo Ghezzi, εκδ. Νεφέλη-Τσαλαπετεινός, 2013)
Εικονογραφικά κάθε γράμμα (πεζό και κεφαλαίο) προβάλλεται ξεχωριστά. Τυπικά βρίσκεται στην αρχή της λέξης, έχει διαφορετικό χρώμα, αφορά πράγματα, ζώα ή έννοιες. Επίσης συνήθως συνοδεύεται από μια μικρή ιστορία ή ένα σουρεαλιστικό κειμενάκι, ένα σύντομο ποίημα στο οποίο τονίζεται ο ήχος του γράμματος και φυσικά η εικόνα του.
Ένα παράδειγμα από το Αλφαβητάρι με γλωσσοδέτες:
Μια τίγρη
μα ποια τίγρη;
Μια τυχερή τίγρη που τρώει
τρία τετράφυλλα τριφύλλια!
Και ακόμα ένα από το Αλφαβητάρι, Αστείος παππούλης, κάπως χοντρούλης:
Θηριοδαμαστής που τον λέγανε Νάσο
γύμναζε ψύλλους να ρίχνουνε λάσο
Και να κάνουνε τούμπες-
Τους τάιζε θρούμπες
και μέλι θυμαρίσιο από τη Θάσο.
Και τα δύο συμπληρώνονται με ασκήσεις.
Στο Αλφαβητάρι της Παππά, κάτω από το κείμενο υπάρχει χώρος για εξάσκηση στη γραφή.
Η πρόταση του Τριβιζά είναι διαφορετική: καλεί τον αναγνώστη να απαντήσει σε τρελούτσικες ερωτήσεις σχετικά με τον ήρωα του γράμματος αλλά με λέξεις που αρχίζουν από το συγκεκριμένο γράμμα. Έχουμε λοιπόν αναγνώριση εικόνας και κατ’ επέκταση ήχου. Δεν σταματάει όμως σ’ αυτό. Οι ερωτήσεις περιλαμβάνουν λέξεις που αρχίζουν από γράμματα που έχει ήδη «μάθει» το παιδί. Κάνει δηλαδή κάτι σαν επανάληψη.
Παράδειγμα:
Με τι ταξιδεύει η τίγρη;
Με καράβι, με αερόστατο ή με τρένο;
*****
Διαβάστε στον Αναγνώστη για την Isol από την Αγγελική Γιαννικοπούλου:
Τα εικονογραφημένα βιβλία της Isol (της Αγγελικής Γιαννικοπούλου)
INFO : Isol, Αλφαβητάρι στο χέρι, Μτφρ. Έλσα Μαρτίνεθ Χιμένεθ/Λεωνίδας Ρεμπελάκος/ Χρήστος Σιορίκης, Εκδ. Μάρτης, 2020.
