Του Σπύρου Κακουριώτη.
Πολλοί ερίζουν για την χρονική οριοθέτηση του «τέλους» της Μεταπολίτευσης, προτείνοντας διαφορετικές περιοδολογήσεις και χρονικότητες· όμως, σε ό,τι αφορά την αρχή της, την stricto sensu Μεταπολίτευση, αυτή μας παρουσιάζεται ως μια ξεκάθαρη τομή, που αρχίζει στις 23 Ιουλίου 1974 και τελειώνει περίπου έναν χρόνο αργότερα, όταν η νέα Βουλή ψηφίζει το Σύνταγμα του 1975.
Σε αυτήν τη «στιγμή» της μετάβασης είναι αφιερωμένο ένα μεγάλο μέρος της ύλης του τελευταίου τεύχους της τρίμηνης Νέας Εστίας, περιλαμβάνοντας άρθρα που καλύπτουν ένα μέρος των πολιτικών εξελίξεων και ζητουμένων της πολιτειακής μεταβολής που συντελέστηκε πριν από 40 ακριβώς χρόνια.
Το αφιέρωμα ανοίγει με ένα χρονικό των γεγονότων, γραμμένο από τον παλαίμαχο δημοσιογράφο Κυριάκο Λουκάκο, περιλαμβάνοντας τις εξελίξεις από το πραξικόπημα στην Κύπρο (15/7/74) μέχρι και το δημοψήφισμα για το πολιτειακό, πέντε μήνες αργότερα (8/12/74). Στη συνέχεια, ο Σωτήρης Ριζάς επικεντρώνεται «Στις απαρχές της μεταπολίτευσης», εξετάζοντας τις διαδικασίες που οδήγησαν στη μεταβίβαση της εξουσίας, την επιστροφή Καραμανλή και τα πρώτα μέτρα δημοκρατικής οικοδόμησης, καθώς και τις βασικές ανατροπές στις οποίες θα οδηγηθεί, διαφοροποιώντας έτσι την νεαρή Δημοκρατία από το προδικτατορικό καθεστώς.
Στο δικό του κείμενο ο Θάνος Βερέμης εξετάζει την πορεία των ενόπλων δυνάμεων από τη δικτατορία στη δημοκρατία, σε ένα πολύ μεγαλύτερο εύρος χρόνου, ουσιαστικά σε όλη την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ –χωρίς εδώ να λείπουν κάποιες γενικεύσεις που αποβαίνουν εις βάρος των πραγματικών περιστατικών: όταν ο Γκιζίκης «κάλεσε τους πλέον επιφανείς πολιτικούς ηγέτες, να αναλάβουν τη διαχείριση της κρίσης», δεν «απαίτησαν» ακριβώς «να επιστρέψει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής», αν και πράγματι όλοι το θεώρησαν ως την καλύτερη λύση. Ουσιαστικά, Κανελλόπουλος και Μαύρος έφυγαν από τη συνάντηση για διαβουλεύσεις, θεωρώντας πως σε αυτούς είχε πέσει ο κλήρος, ενώ ο Αβέρωφ, που είχε μείνει πίσω, ενορχήστρωσε την επικοινωνία των στρατιωτικών με το Παρίσι, καλώντας τον Καραμανλή να επιστρέψει…
Στα γεγονότα που προηγήθηκαν του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου αναφέρεται ο Ιωάννης Στεφανίδης στην εμπεριστατωμένη μελέτη του «Δημόσιος λόγος και εξωτερική πολιτική στην Ελλάδα της δικτατορίας Ιωαννίδη: Η περίπτωση του Κυπριακού», ενώ συναφές είναι και το αρκετά έκκεντρο κείμενο του Άντη Ροδίτη, από την Κύπρο, που αναφέρεται στις περιπέτειες της ελληνικότητας στην Κύπρο, μέσα από το έργο του Κώστα Μόντη και του Παντελή Μηχανικού.
Τέλος, το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με ένα άρθρο του Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου για τον έτερο πρωταγωνιστή της περιόδου, τον Ανδρέα Παπανδρέου, «Οδεύοντας προς την εξουσία, 1974-1981».
Αν κάτι επιβεβαιώνουν (και) αυτές οι αφιερωματικές σελίδες είναι το πόσο διστακτική παραμένει ακόμη, 40 χρόνια μετά, η κοινότητα των ιστορικών στο να προσεγγίσει τη Μεταπολίτευση μέσα από μια πολυπρισματική ματιά και από τα κάτω, από τη σκοπιά, δηλαδή, της κοινωνίας. Μια τέτοια προσέγγιση είναι βέβαιο ότι θα μας αποκαλύψει διαφορετικές χρονικότητες, διαφορετικά σημεία τομής και συνέχειας, πολλαπλά επίπεδα όπου το κοινωνικό προπορεύτηκε του πολιτικού. Όσο μια τέτοια μελέτη παραμένει σε εμβρυακή μορφή, είναι αναπότρεπτο να κυριαρχεί ο δημοσιογραφικός λόγος και αποκλειστικά η μελέτη της… stricto sensu πολιτικής ιστορίας της Μεταπολίτευσης. Όπως έχει δείξει η πλούσια έρευνα για τη δεκαετία του 1940, τα θεωρητικά εργαλεία για την υπέρβαση μιας τέτοιας περιοριστικής οπτικής υπάρχουν. Το ακαδημαϊκό πλαίσιο και η βούληση για να χρησιμοποιηθούν για πόσο καιρό ακόμα θα πρέπει να αναζητούνται;
[ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, Ευριπίδου 84, 105 53, Αθήνα, 210-32.13.030, neahestia@hestia.gr]
