Γιώργος Μαραγκός (*)
Είναι μερικές φορές χρήσιμο, αν όχι και πρέπον, να αφήνεις να περνάει ένα διάστημα από την έκδοση ενός βιβλίου για το οποίο έχουν γραφτεί πολλά πριν ακόμα γίνει διαθέσιμο στο κοινό προτού επιχειρηθεί μια πιο ψύχραιμη αποτίμηση. Η Πόλη στις Φλόγες του Garth Risk Hallberg είναι ένα τέτοιο μυθιστόρημα, αφού η προκαταβολή των δύο εκατομμυρίων δολαρίων που έλαβε ο συγγραφέας για τη σύνθεση ενός νεοϋορκέζικου έπους που υπερβαίνει τις εννιακόσιες πυκνογραμμένες σελίδες (και τις χίλιες στην εξαιρετική, ελληνική μετάφραση από το Γιώργο Κυριαζή και τις εκδόσεις Κέδρος) ουσιαστικά εξανάγκασε όσους βρίσκονταν στο χώρο του βιβλίου – από τις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τη χώρα μας και, πιθανότατα, ακόμα πιο μακριά – να σχολιάσουν, προβλέψουν, αποφανθούν (εκ των προτέρων), να προσθέσουν τέλος πάντων το λιθαράκι τους στη σπανίας διαμέτρου δημόσια σφαίρα που περιέβαλε ένα, κατά τα φαινόμενα, απαιτητικό μυθιστόρημα, δυνητικό διάδοχο βιβλίων όπως το Infinite Jest και το Gravity’s Rainbow.
Τώρα, ένα περίπου χρόνο μετά την έκδοσή του, έχουμε την ευκαιρία να κάνουμε μια αποτίμηση ενός μυθιστορήματος μακριά από την εκδοτική ή μαρκετίστικη φασαρία γύρω από αυτό. Ήδη στην προηγούμενη παράγραφο υπάρχει μια τρόπον τινά ανακρίβεια, καθώς η Πόλη στις Φλόγες δεν αποτελεί ακριβώς έπος, παρά το μέγεθός του. Είναι τόσο εσωστρεφές όσο είναι και εξωστρεφές, είναι μελέτη χαρακτήρων όσο είναι και κυκεώνας περιστάσεων, είναι ένα μυθιστόρημα που η φόρμα του, ο τρόπος που εστιάζει στη θεματολογία του και στους πρωταγωνιστές του θα μπορούσαν να οδηγήσουν τον αναγνώστη να θεωρήσει πως θα έπρεπε να ήταν πολύ μικρότερο. Αυτό θα ήταν όμως μια πλάνη γιατί ο Hallberg έχει κατορθώσει να χτίσει μια ιστορία η οποία για να ειπωθεί σωστά πρέπει να αξιοποιήσει όλο το χώρο που της έχει δοθεί.
Κάθε μυθιστόρημα στοιχειοθετείται γύρω από ένα κέντρο, χτίζεται πάνω στο θεμέλιο της πρωταρχικής εκείνης αναλαμπής του συγγραφέα του όταν συνέλαβε την ιδέα. Χωρίς φυσικά να αποκλείουμε πως το μυθιστόρημα μπορεί να κατέληξε να έχει περισσότερα του ενός κέντρα ή θεμέλια, συνήθως ένας οξυδερκής αναγνώστης θα εντοπίσει τι ήταν αυτό που οδήγησε τον συγγραφέα να γράψει την πρώτη λέξη της πρώτης παραγράφου, ακόμα και αν αυτή απέχει από το πραγματικό κέντρο του μυθιστορήματος. Το κέντρο όμως γύρω από το οποίο ο Hallberg έχει χτίσει την Πόλη στις Φλόγες είναι τόσο εκτεταμένο το οποίο δικαιολογεί και το μέγεθος του βιβλίου. Το κέντρο αυτό είναι η Νέα Υόρκη, η Νέα Υόρκη ως οντότητα και ως χαρακτήρας, η Νέα Υόρκη η ελκυστική, η διαφθείρουσα, η απαιτητική. Για τον γράφοντα που δεν έχει επισκεφτεί την αμερικανική μεγαλούπολη, η Νέα Υόρκη εντάσσεται και αυτή στους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος, μια ευκαιρία για ανάλυση και κατανόηση. Και φαίνεται πως η Πόλη στις Φλόγες έχει δύο διακριτούς ρόλους για την πόλη, ανάλογα με τον αναγνώστη: οι νεοϋορκέζοι (ή οι εξοικειωμένοι με τη Νέα Υόρκη) θα κουνήσουν, πιθανόν, το κεφάλι με κατανόηση, οι υπόλοιποι θα σχηματίσουν πολύ συγκεκριμένη άποψη και στο εξής οι εμπειρίες τους για τη Νέα Υόρκη θα συγκρίνονται και θα διαμορφώνονται σε σχέση με αυτήν. Θυμίζει λίγο την άποψη του Fredric Jameson για τη δεκαετία του 1950, την οποία πλέον γνωρίζουμε μόνο μέσα από τις αναπαραστάσεις της, μια εμπειρία διαμεσολαβημένη και όχι βιωμένη, απόλυτα αληθινή και πλασματική ταυτόχρονα.
Ακόμα και η πλοκή μοιάζει να εξυπηρετεί την όσο το δυνατόν πιο εκτεταμένη έκθεση των εκφάνσεων της Νέας Υόρκης. Μια έφηβη κοπέλα πυροβολείται στο Σέντραλ Παρκ την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και από εκεί ο ιστός απλώνεται στην πανκ σκηνή, στο χρηματιστήριο και τον επιχειρηματικό κόσμο, στον εργατικό κόσμο και τις μικρές επιχειρήσεις που φυτοζωούν, στην αλαζονεία και την ελπίδα, στον έρωτα, στο – αδίστακτο – συμφέρον. Κι εδώ είναι άλλο ένα σημείο που η Πόλη στις Φλόγες ξεχωρίζει. Οι χαρακτήρες στο μυθιστόρημα δεν είναι εκατοντάδες και ο Hallberg δεν μας προσφέρει μικρές ματιές στη ζωή τους, αφήνοντάς τους να μπαίνουν και να βγαίνουν από τις σελίδες του βιβλίου για να προχωρήσουν την πλοκή. Καθένας από τους λίγους, συγκριτικά, χαρακτήρες μελετάται προσεχτικά, ο αναγνώστης τούς συνοδεύει πρόθυμα σε όλη την πορεία τους, κι αν αγανακτεί επειδή το μυθιστόρημα εστιάζει αλλού και αφήνει, έστω πρόσκαιρα, στην άκρη κάποιον που πλέον αισθάνεται ως φίλο, ανακαλύπτει πολύ σύντομα ότι τέτοιου είδους φιλίες το μυθιστόρημα δημιουργεί και ανανεώνει συνεχώς.
Η Πόλη στις Φλόγες δεν είναι χωρίς τις αδυναμίες της, οι οποίες εν πολλοίς έχουν να κάνουν και με τις ίδιες τις προσδοκίες όσων βούτηξαν στο βιβλίο περιμένοντας να διαβάσουν το Μεγάλο Αμερικανικό Μυθιστόρημα, τη χίμαιρα αυτή της λογοτεχνίας που πλέον έχει γίνει μάλλον, λευκός η μη, θόρυβος (βλ. και όσα έγιναν γύρω από την έκδοσή του), παρά ουσιαστική αναζήτηση. Το μυθιστόρημα δεν είναι ούτε υπερβολικά απαιτητικό, για ιδανικούς αναγνώστες με ιδανική αϋπνία, όπως τους ήθελε ο Joyce, αλλά ούτε και ένα απλό μυστήριο που θα σε αναγκάσει να γυρίζεις μανιωδώς τις σελίδες. Είναι, όμως, ένα βιβλίο που μπορεί να διαβάσει ο καθένας και να ανακαλύψει μια πληθώρα πραγμάτων που ούτως ή άλλως αναζητεί στις αναγνώσεις του. Ακόμα και τα ιντερλούδια σε μορφή ημερολογίου ή έρευνας ή ερασιτεχνικού περιοδικού, δεν αποτελούν μεταμοντέρνα παιχνίδια, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό, αλλά είναι απαραίτητα στοιχεία για την κατανόηση της πλοκής, των χαρακτήρων και της ίδιας της Νέας Υόρκης ως οργανισμού.
(*) Ο Γιώργος Μαραγκός είναι μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού The Zone
