Του Σπύρου Κακουριώτη.
Τι ονομάζουμε «δημόσια ιστορία» στην Ελλάδα σήμερα; Το επιστημονικό συνέδριο που διεξήχθη στον Βόλο από 30/8-1/9 χαρτογράφησε σε μεγάλο εύρος τις δημόσιες «χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας» (όπως δήλωνε και ο υπότιτλός του), σε τομείς όπως η λογοτεχνία, η εκπαίδευση, οι παραστατικές τέχνες, το Διαδίκτυο κ.λπ. Παράλληλα, από τις εργασίες του έγινε φανερό ότι η κοινότητα των ιστορικών στην Ελλάδα, με την έννοια «δημόσια ιστορία» σημασιοδοτεί τις «δημόσιες χρήσεις της ιστορίας».
Σε αυτό οι έλληνες ιστορικοί δεν είναι μόνοι. Όπως εξηγεί, σε συνέντευξή του στην Αυγή της Κυριακής 8/9 ο πρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τη Δημόσια Ιστορία (International Federation for Public History) Serge Noiret (http://www.avgi.gr/article/901393/serge-noiret-o-kathenas-mas-einai-istorikos-tou-parelthontos-tou-), αυτός είναι ο τρόπος που οι περισσότεροι επιστήμονες στην ηπειρωτική Ευρώπη, και ιδιαίτερα στις χώρες του Νότου, αντιμετωπίζουν τη δημόσια ιστορία –μολονότι, όπως τονίζει, οι δημόσιες χρήσεις της ιστορίας αποτελούν μονάχα ένα υποπεδίο της δημόσιας ιστορίας.
Όπως τονίζει Serge Noiret στην ίδια συνέντευξη, «η δημόσια ιστορία ασχολείται με την ιστορία που βρίσκεται γύρω μας. Ερμηνεύει το παρελθόν για διαφορετικά ακροατήρια, διαφορετικές κοινότητες ανθρώπων, σε διάφορα επίπεδα, από το τοπικό μέχρι το παγκόσμιο, χρησιμοποιώντας ποικίλα μέσα, ιδιαίτερα το Διαδίκτυο». Στον αγγλοσαξωνικό κόσμο, πρόκειται για ένα είδος διαμεσολάβησης ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ιστορία, που διδάσκεται στα πανεπιστήμια, και στο ευρύτερο κοινό. Στις διαφορετικές απαιτήσεις των διαφορετικών κοινοτήτων έρχεται να απαντήσει ο ιστορικός της δημόσιας ιστορίας, ένας ειδικά εκπαιδευμένος επιστήμονας που αναλαμβάνει να διαμεσολαβήσει ανάμεσα στην εκάστοτε κοινότητα και το παρελθόν της, προσφέροντας ιστορικές ερμηνείες μέσα από τα προσφορότερα μέσα…
Στην εισαγωγική του ομιλία στο συνέδριο του Βόλου, ο Serge Noiret αναφέρθηκε ακριβώς σε αυτές τις διαφορετικές εννοιολογήσεις, στους τρόπους και στα μέσα με τα οποία οι ιστορικοί διεθνώς ασκούν την δημόσια ιστορία. Από τη μεριά του, ο Dirk Moses, καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας, σε μια εξαιρετικά πυκνή ομιλία, όπου ανέλυσε παραδείγματα από διαμάχες με ιστορικό υπόβαθρο, όπως π.χ. η ισραηλινο-παλαιστινιακή, αναφέρθηκε στο πώς οι χρήσεις και οι καταχρήσεις της ιστορίας είναι αναπόφευκτες, αλλά και ανεκτίμητες για τη ζωή μας… Στο ίδιο πλαίσιο, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καντέρμπουρυ Simon Prince μίλησε για τις αποτυχημένες απόπειρες συμφιλίωσης των αντιμαχόμενων «μνημονικών κοινοτήτων» στη Βόρειο Ιρλανδία.
Για ένα πεδίο που παραμένει δυναμικά ανοιχτό έκανε λόγο ο καθηγητής Γιώργος Κόκκινος, μιλώντας στο κλείσιμο του συνεδρίου, που χαρακτηρίζεται από «ποικίλες ωσμώσεις με άλλες πειθαρχίες και υποπεδία της ιστορικής έρευνας, με τα οποία η δημόσια ιστορία έχει πολλές εκλεκτικές συγγένειες». Σημείο επαφής των γνωστικών ευαισθησιών που συγκροτούν το πεδίο της δημόσιας ιστορίας «δεν μπορεί να είναι άλλο παρά η δύσκολη σχέση μνήμης και πολιτικής», τόνισε.
Πράγματι, η σχέση αυτή αποτελούσε το φόντο των περισσότερων ανακοινώσεων που ακούστηκαν, παρά το γεγονός ότι αφορούσαν ένα πολύ μεγάλο εύρος θεματικών, χαρτογραφώντας με ικανοποιητικό τρόπο το δυνητικό πεδίο εφαρμογής της δημόσιας ιστορίας.
Ιστοριογραφία, προφορική ιστορία, μνημονικοί τόποι, ο έντυπος τύπος και το Διαδίκτυο αποτέλεσαν θεματικές που απασχόλησαν εκτενώς τους ιστορικούς και τους άλλους κοινωνικούς επιστήμονες που μίλησαν, με μερικές εξαιρετικά ενδιαφέρουσες και πρωτότυπες ανακοινώσεις. Ανάμεσα σε αυτές, ο Στράτος Δορδανάς αναφέρθηκε στην διαμάχη που ξέσπασε στη Γερμανία και διεθνώς γύρω από το έργο του Daniel Goldhagen Hitler’s Willing Executioners, ενώ η Τασούλα Βερβενιώτη στάθηκε στην εμπειρία των Ομάδων Προφορικής Ιστορίας, μια πρακτική παραγωγής ιστορίας «από τα κάτω», συγγενική με τις πρακτικές της δημόσιας ιστορίας. Ακόμη, ο Δημήτρης Μπιλάλης αναφέρθηκε στις όψεις της ιστορικής κουλτούρας στο ελληνικό Διαδίκτυο, ενώ οι Ανδρέας Ανδρέου και Κώστας Κασβίκης εξέτασαν συγκριτικά την ανέγερση ανδριάντων του Φιλίππου Β’ στη Θεσσαλονίκη και στα Μπίτολα, ως δύο διαφορετικές δημόσιες εκδοχές μακεδονικής ιστορίας, με εμφανή πολιτική στόχευση.
Η εκπαίδευση απασχόλησε αρκετά μεγάλο αριθμό ανακοινώσεων, είτε αυτές αφορούσαν τους «διαλόγους» περί την ιστορία, με ιδιαίτερη έμφαση στη διαμάχη για το εγχειρίδιο της Στ’ Δημοτικού (Χ. Αθανασιάδης), είτε εκπαιδευτικές πρακτικές, είτε τη στάση του μαθητικού πληθυσμού απέναντι σε τραυματικές μνήμες του ιστορικού παρελθόντος, όπως είναι η σφαγή στο Δίστομο (Ζέτα Παπανδρέου).
Εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον προσέλκυσε το θέμα της σχέσης λογοτεχνίας και (δημόσιας) ιστορίας. Ο Γιώργος Κόκκινος, σε συνεργασία με τους Παναγιώτη Κιμουρτζή και Μαρία Ματούση, αναφέρθηκε σε πτυχές της ιστορικής συνείδησης στην Ελλάδα με αφορμή το έργο του Άρη Μαραγκόπουλου Το χαστουκόδεντρο, ενώ ο Νίκος Κοκκομέλης ανέλυσε τον υβριδικό χαρακτήρα έργων όπως οι Χαμένοι του Ντάνιελ Μέντελσον (Πόλις, 2010) ή οι Ευμενίδες του Τζόναθαν Λίτελ (Λιβάνης, 2007), που προκάλεσε σκάνδαλο όταν κυκλοφόρησε. Ακόμη, στη στάση των ελλαδιτών συγγραφέων απέναντι στις αντιαποικιοκρατικές εξεγέρσεις στην Κύπρο το 1931 και το 1955 (ιδιαίτερα, σε αυτήν την περίπτωση, τον διάλογο Σεφέρη – Θεοτοκά), αναφέρθηκαν στις δικές τους ανακοινώσεις οι Αφροδίτη Αθανασοπούλου και Αλέξανδρος Μπαζούκης, αντίστοιχα.
Τέλος, στις ιστορικές αποτυπώσεις στον κινηματογράφο αναφέρθηκαν αρκετοί εισηγητές, όπως ο Γιώργος Ανδρίτσος, που παρουσίασε τις ελληνικές ταινίες μυθοπλασίας της περιόδου 1945-1981 που περιλαμβάνουν αναφορές στη γενοκτονία των ελλήνων εβραίων, ή ο Θανάσης Βασιλείου, που μίλησε για την «ιστορία ως κινηματογραφική φόρμα», αναλύοντας εκτενώς το φιλμ του Θόδωρου Αγγελόπουλου Μέρες του ’36 (1972). Από τη μεριά του ο Χρήστος Δερμεντζόπουλος, με αφορμή τη λογοκρισία της ταινίας του Κώστα Γαβρά Παρθενών στο Μουσείο της Ακρόπολης, αναφέρθηκε στο δημόσιο διάλογο που προκάλεσε σχετικά με την εθνική ταυτότητα και το ρόλο της Εκκλησίας. Τέλος, ο Γιώργος Μουρατίδης παρουσίασε τον τρόπο που αποτυπώθηκε η εμπειρία των Δεκεμβριανών στη σκηνή του δημοφιλούς θεάτρου, αλλά και τις στάσεις των θεατρικών συγγραφέων απέναντι στον εντεινόμενο εμφύλιο πόλεμο, με αφορμή το έργο Η Δεξιά, η Αριστερά και ο κυρ-Παντελής.
Το συνέδριο «Χρήσεις και καταχρήσεις της ιστορίας: Η δημόσια ιστορία στην Ελλάδα», που διοργανώθηκε από το Δίκτυο για τη Μελέτη των Εμφυλίων Πολέμων, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, την ΜΚΟ «Πολίτες εν Γνώσει» και την International Federation for Public History, έθεσε περισσότερα ερωτήματα από όσες απαντήσεις θέλησε να δώσει, ανοίγοντας με τον τρόπο αυτό ένα ευρύ πεδίο επιστημονικού διαλόγου. Αυτό και μόνο αρκεί για να πιστοποιήσει την επιτυχία του.
