Της Ελένης Σβορώνου.
Τα σχολεία ανοίγουν, πολλά παιδιά και γονείς χαίρονται –τα πρώτα θα ξαναβρούν τους φίλους τους, οι γονείς βρίσκουν τον ρυθμό τους– αλλά υπάρχουν και εξαιρέσεις. Μια χαρακτηριστική εξαίρεση είναι ο Ρεϊφ Κατσαντοριάν που θα πάει φέτος στο γυμνάσιο. Στο Γυμνάσιο Χιλς Βίλατζ. Το οποίο ο Ρέιφ το αποκαλεί φυλακή. Την πρώτη μέρα, του καλωσορίσματος, η κυρία Στρίκερ παρουσιάζει στους μαθητές το «Βιβλίο Κανόνων του Γυμνασίου Χιλς Βίλατζ.» Ένας ατελείωτος κατάλογος από κανόνες για την πρέπουσα ενδυμασία στο σχολείο (τα ρούχα δεν πρέπει να είναι πάνω από δυο νούμερα μεγαλύτερα από το κανονικό μέγεθος του παιδιού, απαγορεύονται οι ηλεκτρονικές συσκευές που δεν εξυπηρετούν στους σκοπούς του μαθήματος, κλπ.).Όλοι παρακολουθούν, μαζορέτες πλαισιώνουν πανηγυρικά την τελετή, άξιοι μαθητές βάζουν υποψηφιότητα για το μαθητικό συμβούλιο και απευθύνονται στους συμμαθητές τους, μεταξύ τους και η πανέμορφη Τζιν Γκαλέτα, και όλοι δείχνουν ενθουσιασμένοι με το γυμνάσιο. Μόνο ο Ρέιφ αισθάνεται αμέσως εκτός. Δεν ανήκει εκεί. Δεν θα είναι ποτέ ούτε ένας από αυτούς του καλούς μαθητές. Άλλωστε μόλις έχει υποστεί εκφοβισμό από τον νταή, τον Μίλερ το Φονιά, που τον υποδέχεται με άγριες διαθέσεις. Και τότε ο 13χρονος ήρωας συλλαμβάνει το σχέδιο επιβίωσης για την πρώτη χρονιά στο γυμνάσιο: να παραβιάσει όλους τους κανόνες του βιβλίου! Συλλαμβάνει μάλιστα ένα σύστημα βαθμολογίας του εαυτού του! Όσο πιο δύσκολη η παραβίαση του κανόνα, όσο πιο τολμηρή, τόσο υψηλότερος ο βαθμός.
Ο αναγνώστης παρακολουθεί την ιστορία με ένα μόνιμο χαμόγελο, που σε κάποια σημεία γίνεται και ηχηρό γέλιο. Το χιούμορ των συγγραφέων και της εικονογράφου κάνει τη διαφορά. Κι από τη μία γελάς με τον αυτοσαρκασμό του Ρέιφ και τα τεχνάσματα που επινοεί για να επιβιώσει, από την άλλη όμως αρχίζεις να αγωνιάς καθώς το βλέπεις να αυτοεγκλωβίζεται σε αδιέξοδες καταστάσεις. Γιατί φυσικά δεν μπορεί κανείς να επιβιώσει έτσι στο σχολείο, ούτε στη ζωή. Η επιλογή της στάσης «outsider» έχει τα όριά της. Έχει μεγάλο κόστος κι ο Ρέιφ το πληρώνει με κακούς βαθμούς, τύψεις που φέρνουν τη μάνα του στα όριά της, μοναξιά, και άλλα δεινά. Ο Ρέιφ διαθέτει εξυπνάδα, χιούμορ και κυρίως φαντασία και ιδιαίτερη ικανότητα στη ζωγραφική. Τίποτα από όλα αυτά όμως δεν το βοηθά να ενταχθεί στο σύστημα. Γιατί τα χρησιμοποιεί λάθος.
Ο Ρέιφ ακούει μια φωνή: του Λίο του Σιωπηλού. Είναι ένας φανταστικός φίλος , ο μοναδικός, που του κρατά συντροφιά αλλά και τον ωθεί στη λύση της παραβατικής συμπεριφοράς προκειμένου να είναι κάποιος και να βρίσκει ενδιαφέρον στη ζωή. «Το φυσιολογικό είναι λιγάκι βαρετό» όπως παραδέχεται και η μαμά του για να βρει ένα σημείο συνεννόησης μαζί του. Αλλά ο Λίο το παρακάνει. Παράλληλα ο Ρέιφ έχει να αντιμετωπίσει μια δύσκολη κατάσταση στο σπίτι, έναν ανυπόφορο πατριό, και μια μάνα γλυκύτατη αλλά διαρκώς απούσα αφού αναγκάζεται να κάνει διπλές βάρδιες στο εστιατόριο που δουλεύει. Το επίθετο του Ρέιφ δηλώνει αρμενική καταγωγή ενώ κάπου λέει πως τα ισπανικά είναι η μητρική του γλώσσα. Χωρίς να γίνεται κανένα σχόλιο πάνω σ’ αυτό, η καταγωγή και κοινωνική θέση του επαναστατημένου ήρωα παίζουν τον ρόλο τους.
Η αφήγηση είναι σε πρώτο πρόσωπο, με πολλές αποστροφές προς τον αναγνώστη, και με την εικόνα, ασπρόμαυρο σκίτσο, να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο. Όπως συμβαίνει και στα γνωστά ημερολόγια (του Σπασίκλα, της Ξενέρωτης) αλλά και στη σειρά του Τζερόνιμο Στίλτον και σε όλα τα βιβλία που, χωρίς να είναι κόμικς, επιφυλάσσουν σημαντικό ρόλο στο σκίτσο. Εδώ η επιλογή αυτή είναι απόλυτα δικαιολογημένη καθώς ο ήρωας είναι καλλιτέχνης. Και αυτό ακριβώς είναι που θα οδηγήσει στη λύση της περιπέτειάς του.
Οι συγγραφείς καταφέρνουν να κάνουν μία εις βάθος τομή στην ψυχολογία των ανένταχτων μαθητών, των μαθητών που βαριούνται το σχολείο, που αρνούνται να διαβάσουν και που ο καθένας τους το εκφράζει με άλλο τρόπο. Δεν αποφασίζουν, βεβαίως, όλοι να κάνουν τις ακρότητες του Ρέιφ. Μπορεί να αισθάνονται την καταπίεση και να την υπομένουν σιωπηλά. Για πολλά παιδιά που έχουν κλίση προς την τέχνη, τον αθλητισμό ή άλλους τομείς που δεν ευνοούν την πειθαρχία του διαβάσματος και την πρόοδο στα κλασικά μαθήματα, το σχολείο είναι αδιάφορο. Ας έχει προχωρήσει πολύ η θεωρία και η παιδαγωγική για να εντάξει τις πολλαπλές ευφυΐες του Γκάρντνερ στη συζήτηση για το πώς και τι πρέπει να διδάσκεται στο σχολείο. Το σύστημα παραμένει εστιασμένο στην καλλιέργεια της λογικομαθηματικής σκέψης. Οποιαδήποτε άλλη κλίση ή ταλέντο, αν εντοπιστούν εγκαίρως, βρίσκουν διέξοδο σε άλλου είδους σχολεία, όπως στα Μουσικά ή τα Καλλιτεχνικά. Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο στην ιστορία είναι ότι οι καθηγητές δεν κόβουν εντελώς τις γέφυρες επικοινωνίας με τον Ράιφ. Μπορεί να τον βάζουν τιμωρία, και μάλιστα τιμωρία παλιού στυλ, σε ειδικό δωμάτιο με επιτήρηση από εκπαιδευτικό, βρίσκεται όμως μία εκπαιδευτικός που σκύβει με αγάπη στην περίπτωση αυτού του μαθητή και βρίσκει τη λύση.
Ο σχολικός εκφοβισμός, η σημασία της προσοχής εκ μέρους του γονιού και της ηρεμίας στο σπίτι, θέματα χιλιοσυζητημένα, δίνονται όμορφα, χωρίς δραματικό τόνο, με ένα βλέμμα κατανόησης ακόμη και προς τον άθλιο Μίλερ το Φονιά. Όσο για τους καλούς, όμορφους, δημοφιλείς και πετυχημένους μαθητές, ο ρόλος τους στην κατανόηση και ένταξη των «outsider» αναδεικνύεται καίριος. Αν μετακινηθούν όλοι, έστω και λίγο, από τον παγιωμένο ρόλο τους, το σχολείο και η ζωή μπορεί να είναι πολύ πιο υποφερτά για όσους μπορεί αργότερα να λατρεύονται ως ινδάλματα της τέχνης ή του αθλητισμού.
Ο Τζέιμς Πάτερσον είναι πολύ επιτυχημένος συγγραφέας ενήλικης λογοτεχνίας. Το 1976, σε ηλικία 27 ετών, τιμήθηκε με το βραβείο Έντγκαρ Άλαν Πόε για το καλύτερο μυθιστόρημα πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα, με το βιβλίο του The Thomas Berryman Number. Έχει γράψει αρκετά βιβλία, που μεταφράστηκαν σε 27 γλώσσες και έχουν κυκλοφορήσει σε περισσότερα από 74 εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Επελέγη ως ο πιο αγαπημένος συγγραφέας παιδικών βιβλίων στην Αμερική για το έτος 2010 (Children’s Choice Book Awards). Ζει στη Φλόριντα. (Περισσότερα στο http://www.jamespatterson.com/) Ενδιαφέρουσα παρουσίαση για τον τρόπο που δουλεύει ο συγγραφέας και την εμπορική του επιτυχία βρίσκεται εδώ: http://www.tovima.gr/culture/article/?aid=415656 . Πολλά βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Bell/Χαρλένικ.
Ο Κρις Τέμπετς είναι συγγραφέας πολλών βιβλίων για νέους, όπως το The Viking, μια σειρά φαντασίας και περιπέτειας. Περισσότερα στο http://christebbetts.com/
Η Λόρα Πάρκ είναι εικονογράφος και σχεδιάστρια καρτούν. Ζει στο Σικάγο.
Το βιβλίο
Τζέιμς Πάτερσον & Κρις Τέμπετς, Γυμνάσιο. Χειρότερα δε γίνεται. Πατάκης: 2013.
Εικονογράφηση: Λόρα Παρκ
Μετάφραση: Χαρά Γιαννακοπούλου.
