συνέντευξη στην Αλεξάνδρα Σαμοθράκη
Με αφορμή το νέο του αυτοβιογραφικό βιβλίο «Χρονικό ενός Δυσλεκτικού» (Περισπωμένη), ο Γιάννης Πάσχος( γεν. ’54) με κέρασε καφέ στην καλτ καφετέρια «Τηλέγραφος», στον Άι Γιάννη της Λευκάδας, μια πανέμορφη, ανεμοδαρμένη από το μπλε του Ιονίου παραλία όπου περνάει τα καλοκαίρια του. Συζητήσαμε για τη δυσλεξία, την ανακούφιση της διάγνωσης σε μεγάλη ηλικία, τη σχέση με τους γονείς μας, το εκπαιδευτικό σύστημα, το πόσο δυσκολεύτηκε να μάθει Αγγλικά και πολλά άλλα. Φεύγοντας μαζί με το βιβλίο μου έδωσε και ένα σακουλάκι σύκα-μελωμένα, μοσχομυριστά και πεντανόστιμα. Λατρεύω τα σύκα και όμως, το βιβλίο ήταν ακόμη καλύτερο.
Κάκιστος μαθητής, που κατάφερε να διαπρέψει ακαδημαϊκά και να γίνει καθηγητής ιχθυολογίας και ένας από τους πιο ιδιορρυθμες συγγραφικές φωνές της εποχής μας- ε δε μπορώ να μη ρωτήσω: είναι οι λέξεις σαν τα ψάρια;
Α, ναι! Οι λέξεις κολυμπούν κι αυτές όπως τα ψάρια. Αν όμως τις πιάσεις, σε αντίθεση με τα ψάρια που ψοφάνε, αυτές ζωντανεύουν.
Στο Χάρτη γράφετε όμορφες ιστορίες με ουρές. Λέτε και τα ψάρια να βγάζουν ιστορίες για εμάς; Αν ναι τι θα έλεγαν για το Πασχόψαρο;
Γράφω ιστορίες με ουρές και χωρίς ουρές. Λοιπόν, τα ψάρια βγάζουν φοβερές ιστορίες για εμάς. Η αμφιθυμία του χελιδονόψαρου, ας πούμε, που δεν ξέρει αν είναι ψάρι ή πουλί θυμίζει τόσο τη δική μας αμφιθυμία (καλά έκανα ή όχι, να πάω ή μην πάω κλπ, κλπ) ή οι καταπληκτικές μεταμορφώσεις της σουπιάς με σκοπό να αναζητήσει ερωτικό σύντροφο μοιάζουν τόσο πολύ με την ανθρώπινη συμπεριφορά σε ανάλογες περιπτώσεις. Για το πασχόψαρο δεν ξέρω τι θα έλεγαν, ίσως όμως να είχαν την ίδια ιδέα που είχα κι εγώ όταν έγραφα για τα υποείδη των «Aκανθωδών ηλιθίων», όπου ένα από αυτά ήταν και το Ioannis paschus paschus που ήταν: Ενοχλητικό, μοναχικό υποείδος, νάρκισσο, στήνει ενέδρες στον ίδιο τον εαυτό του, μόνιμα απαιτητικό, σχολιάζει αρνητικά τα πάντα, αγενές, υπεροπτικό, άσπλαχνο, αηδιαστικό….
Στο χρονικό ενός αδιαγνωστού δυσλεκτικού, διηγείστε τις δυσκολίες που συναντήσατε ως μαθητής. Μπορείτε να μας περιγράψετε το μεγαλύτερο εμπόδιο;
Οι άλλοι, εσείς δηλαδή που δεν έχετε παρόμοια ζητήματα.
Αναφέρετε πως καταφεύγατε στις ιστορίες για να κεντρίσετε το ενδιαφέρον των συμμαθητών σας. Σας έκανε η δυσλεξία συγγραφέα;
Δεν το έχω σκεφτεί, σίγουρα κάποιο ρόλο έπαιξε. Η δυσλεξία με ανάγκαζε να είμαι συνεχώς σε επαγρύπνηση για όλα, για τα πάντα, να παρατηρώ τα πάντα. Να βρίσκομαι στη γέφυρα που ένωνε το πραγματικό που με βασάνιζε με το φανταστικό που με ανακούφιζε. Φαίνεται κουραστικό ε; Για μένα όμως δεν ήταν, ήταν μια μάλλον φυσική διαδικασία. Μου έμεινε πάντως κουσούρι να «διαβάζω» πίσω από τις λέξεις και τα λόγια. Μεγάλος μπελάς…
Γράφατε ποτέ το επίθετό σας με ‘ω’ να το κάνετε ρήμα;
Α, βέβαια. Είχα μάθει μάλιστα από μόνος μου -η πρόνοια ενός δυσλεκτικού βλέπετε- όλους τους χρόνους του ρήματος πάσχω και την περίμενα την ερώτηση. Και δεν έπεσα έξω. Μια αχώνευτη φιλόλογος που είχαμε κάποια στιγμή στο λύκειο με ρώτησε, με τρόπο ειρωνικό, τι σημαίνει «πέπονθα» κι εγώ απάντησα στα γρήγορα, την άφησα άφωνη. Θυμάμαι τα δυο γουρλωμένα μάτια της που με κοιτούσαν έκπληκτα, πολύ το ευχαριστήθηκα. Πάντως, το ρήμα δεν το αποφεύγεις γενικότερα κι αυτό με ενώνει παρηγορητικά με πολλούς συνανθρώπους μου.
Τι ήταν η μεγαλύτερη βοήθεια κατά τη διάρκεια των μαθητικών σας χρόνων;
Η αγάπη και η ασφάλεια που μου πρόσφεραν οι γονείς μου, ανεξάρτητα από την μεγάλη πίεση που δεχόμουν, ειδικά από τον πατέρα. Α, και οι πάμπολλες εικόνες από την παιδική μου ηλικία αλλά και η επιβράβευση για τα πιο ασήμαντα πράγματα που τύχαινε να κάνω σωστά. Αυτό που κατάλαβα πάντως, είναι ότι ακόμη κι ένας άνθρωπος να βρεθεί, ανεξάρτητα αν είναι πατέρας ή μάνα, που θα σου προσφέρει αγάπη και ασφάλεια, αυτό είναι αρκετό.
Δυσλεξία, δυσπραξία, δυσαριθμησία- όλα αυτά τα δυς των μαθησιακών δυσκολιών εστιάζουν το πρόβλημα στο παιδί. Μήπως το πρόβλημα όμως ανήκει στο εκπαιδευτικό σύστημα και θα έπρεπε να μιλάμε για εκπαιδευτικές δυσκολίες ενός συστήματος απροσάρμοστου στις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή;
Ναι, το πρόβλημα είναι κατά βάση στο εκπαιδευτικό σύστημα. Ακόμη και ο ορισμός «εκπαιδευτικό σύστημα» παραπέμπει σε κάποιο σύστημα ελέγχου και επιβολής και όχι στην ανοιχτή παιδεία, τους ανοιχτούς ορίζοντες, την ελευθερία της έκφρασης και τη θεραπευτική φαντασία. Δεν είναι τυχαίο που πολλοί μαθητές χωρίς μαθησιακά προβλήματα αποκτούν στο σχολείο μεγάλα αδιέξοδα και αντιμετωπίζουν δύσκολα διαχειρίσιμες καταστάσεις. Οι μαθητές στο σχολείο μπαίνουν σε μεγάλο βαθμό υγιείς και βγαίνουν βαριά τραυματισμένοι, με κουσούρια αγιάτρευτα. Το φοβερό είναι ότι αυτό έχει γίνει συνήθεια, είναι αποδεκτό, δεν κάνει εντύπωση. Στο βιβλίο μου «Φοβού τα βρέφη» γράφω για το σχολείο : Εδώ μέσα είναι θάλαμος των αερίων απενεργοποίησης, αφυδάτωσης και αποστείρωσης. Και λίγο παρακάτω : Στους τοίχους, όμοια με τρόπαια κυνηγιού, είναι τοποθετημένα τα ταριχευμένα τα κεφάλια δασκάλων που δεν συμμορφώθηκαν.
Κινδυνεύοντας να ακουστώ γραφική, μήπως φταίει και ο καπιταλισμός;
Μα τι λέτε, φυσικά και «φταίει ο καπιταλισμός». Η φράση αυτή είναι ένα δοκιμασμένο άλλοθι. Τη λένε ακόμη και αυτοί που υποστηρίζουν τον καπιταλισμό, αλλά και όσοι δεν τον υποστηρίζουν. Ο καπιταλισμός πάντως επαγγέλεται τις ίσες ευκαιρίες στην μόρφωση και την παιδεία. Καλά κρασιά! Τι εννοεί άραγε ο κύριος καπιταλισμός;
Πώς θα μπορούσε το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να προάγει την φιλομάθεια και τη φιλοαναγνωσία;
Δεν νομίζω ότι υπάρχει πια τρόπος, έχει στραβώσει πολύ η όλη ιστορία. Ακόμη και οι ταλαντούχοι δάσκαλοι και δασκάλες βρίσκονται ανάμεσα σε συμπληγάδες, πως τα καταφέρνουν ένας θεός το ξέρει. Η φιλομάθεια και τη φιλοαναγνωσία είναι αποτέλεσμα δουλειάς, έχει να κάνει με την αισθητική της ζωής, με την κομψότητα της καθημερινότητας, προϋποθέτει μύηση στην αναζήτηση ως τρόπο να υπάρχεις.
Διαγνωστήκατε στα 45 σας περίπου τυχαία. Τι νιώσατε μετά τη διάγνωση;
Α, χάρηκα πολύ! Κατάλαβα ότι ήταν κάτι που είχε όνομα, είχε ταυτότητα και συνέβαινε και σε άλλους, δεν ήμουν ο μόνος και δεν χρειαζόταν να πάρω φάρμακα. Θα φανεί παράξενο αλλά ένιωσα περήφανος για όσα είχα καταφέρει.
Απολαμβανετε το διάβασμα πλέον ή έχετε αιώνια τραύματα ;
Ναι το απολαμβάνω πολύ. Δυσκολεύομαι βέβαια αν το βιβλίο είναι μεγάλο, αν το κείμενο είναι συνεχόμενο, πυκνογραμμένο, αν δεν έχει σημεία στίξης, χάνω εύκολα τις γραμμές, τα γράμματα, θολώνει η σελίδα. Διαβάζω αργά. Κανένα τραύμα δεν είναι αιώνιο κυρία Σαμοθράκη, μπορεί να γίνει όμως αιώνιο αν με κάποιο τρόπο μας εξυπηρετεί.
Είναι μόνο τα γράμματα ανυπάκουα στο χαρτί ή και οι ιδέες;
Αυτές κι αν είναι ανυπάκουες. Σε βάζουν στην διαδικασία να τις κυνηγάς, όταν όμως τις πιάσεις για τα καλά, παραδίδονται και σε αποζημιώνουν. Τα γράμματα, για μένα, είναι πιο σκληρά στη συμπεριφορά τους, σχεδόν τυραννικά, δεν παραδίδονται, πάντα καταφέρνουν και δραπετεύουν. Ποτέ δεν έμαθα που πηγαίνουν.
«Χρονικό ενός δυσλεκτικού». Ο τίτλος δεν προσδιορίζει αλλά εννοείται «μαθητή» καθώς το βιβλίο σταματάει λίγο μετά την είσοδο σας στο Πανεπιστήμιο; Θα υπάρχει και δεύτερο μέρος για τον «συγγραφέα»; Ποιές δυσκολίες αντιμετωπίζετε και πώς τις ξεπερνάτε;
Δεν το έχω σκεφθεί αν θα υπάρξει δεύτερο μέρος, δεν νομίζω, δεν κάνω πρόγραμμα. Οι δυσκολίες με ακολουθούν ακόμη και σήμερα, αλλά δεν με απασχολούν. Δεν ξεπερνιούνται πάντως, τα κείμενά μου χρειάζονται πάντα ορθογραφικές και συντακτικές διορθώσεις. Έχω συνηθίσει να πορεύομαι μαζί τους και με τον καιρό έχω βελτιωθεί σημαντικά, αλλά οι δυσκολίες παραμένουν, τα άλματα στην σκέψη παραμένουν, εντάξει και τι έγινε, για όλα υπάρχει μια λύση, ένας τρόπος. Μεταξύ μας, απολαμβάνω την πρώτη γραφή πριν αρχίσουν οι διορθώσεις και πολύ θάθελα να δημοσιεύσω ένα τέτοιο κείμενο, πρώτης γραφής, ατημέλητο. Κάποια στιγμή ίσως το κάνω.
Τι θα γίνει με τη σοβαροφάνεια στην ελληνική λογοτεχνία;
Τίποτε δεν θα γίνει. Αυτοί είμαστε και υποφέρουμε από σοβαροφάνεια. Πλάκα έχει πάντως, εμένα που αρέσει αυτή η δηθενιά, ξέρετε, είναι ενδιαφέρον να παρατηρείς με πόση άνεση ο άλλος μπορεί να συνδιαλέγεται με το τίποτε και το δήθεν. Είναι ρόλος η σοβαροφάνεια και δεν κοστίζει, άσε που σε πολλές περιστάσεις είναι εντυπωσιακά παιγμένος, πάντως, είναι ένα κουδουνάκι συναγερμού για τους παρατηρητές να συναντούν τον πραγματικό εαυτό τους ή ότι απέμεινε από αυτόν.
Τα Αγγλικά σας δυσκόλεψαν ιδιαίτερα. Να σταματήσουμε να κοροϊδεύουμε τον Τσίπρα;
Ε, ναι δεν κάνει, δεν είναι ωραίο ! «We have already eaten the camel» τα αγγλικά του Τσίπρα μας πείραξαν; Τον κατανοώ, εγώ έκανα 25 χρόνια αγγλικά, αλλά απ΄ότι φαίνεται οι πρωθυπουργοί μαθαίνουν πιο εύκολα ξένες γλώσσες…
Μια συμβουλή για τους γονείς μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες
Να μην απογοητεύονται και να θυμούνται ότι τα παιδιά τους και ειδικά τα δυσλεκτικά παιδιά, μπορεί να δυσκολεύονται στο διάβασμα αλλά «διαβάζουν», κρίνοντας από την εμπειρία μου, τα μη λεκτικά χαρακτηριστικά των γονιών τους στο πι και φι και συνήθως δεν κάνουν λάθος. Η αγάπη και η ενθάρρυνση είναι μεγάλο πράγμα.
Και μια για τους μαθητές;
Δεν υπάρχει καμία περίπτωση να μην κάνουν κάτι ωραίο στη ζωή τους, αυτό είναι το μόνο σίγουρο. Α, και κάτι άλλο: καμιά προσπάθεια, ακόμη κι αυτή που οι άλλοι χαρακτηρίζουν αποτυχημένη, ποτέ, δεν είναι άκαρπη.
Κυρία Σαμοθράκη, υποθέτω ότι η κουβέντα μας έφθασε στο τέλος της, έτσι δεν είναι; Να ξέρετε ότι την χάρηκα πολύ, σας ευχαριστώ και αν δεν βιάζεστε να σας φέρω λίγα σύκα, σε δέκα λεπτά θα είμαι πίσω.
Γιάννης Πάσχος, Χρονικό ενός Δυσλεκτικού, Περισπωμένη
