της Ελένης Γεωργοστάθη
Μιλώντας τα τελευταία χρόνια με εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας κυρίως εκπαίδευσης, διαπιστώνει κανείς πως ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωποι έχει να κάνει με τα λησμονημένα παιδιά. Παιδιά δηλαδή για τα οποία το περιβάλλον τους αδιαφορεί, οδηγώντας τα σε μια αβάσταχτη μοναξιά. Παρκαρισμένα νηστικά ώρες ατελείωτες μπροστά σε κάθε λογής οθόνες, ξεχασμένα στο σχολείο ώρες μετά τη λήξη του ωραρίου, αφημένα χωρίς φαγητό στο ολοήμερο ή στο κέντρο μελέτης, παιδιά που ζουν στη χειρότερη περίπτωση κακοποιητικές καταστάσεις μέσα στα σπίτια τους και στην καλύτερη παντελή απάθεια και αδιαφορία, παιδιά που πάνε κι έρχονται χωρίς κανείς να σκοτίζεται για το τι γίνεται μες στο κεφάλι τους, για τις σωματικές και ψυχικές αντοχές τους, για την ανασφάλεια που ενδεχομένως γεννά αυτή η αδιάκοπη περιφορά χωρίς την αισθητή παρουσία ενός σταθερού κέντρου, αφημένα από πολύ μικρή ηλικία να διαχειριστούν χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας μια καθημερινότητα υπερβολικά σύνθετη για την ηλικία τους.
Ένα τέτοιο παιδί είναι ο εννιάχρονος Άλφρεντ, που ζει μόνος του στην ουσία, αφού η μητέρα του είναι εξαφανισμένη από την ώρα που ο μικρός γεννήθηκε, ενώ ο πολυάσχολος μπαμπάς του, μονίμως απών σε ταξίδια για δουλειές, μοιάζει να έχει ξεχάσει ακόμα και την ύπαρξη του γιου του. Το παιδί καλείται να διαχειριστεί ολομόναχο τις ανάγκες του σε φαγητό, χωρίς χρήματα και χωρίς κανέναν να απευθυνθεί. Ώσπου μια νύχτα από τη θυρίδα της πόρτας του κάποιος άγνωστος του πετάει μια εφημερίδα και μαζί κολατσιό. Το επόμενο βράδυ το παιδί στήνει καρτέρι στον άγνωστο ευεργέτη του αποφασισμένο να ανακαλύψει την ταυτότητά του. Έτσι γνωρίζει την Αμάντα Περιβολάρη, μια περίεργη γυναίκα που χάρη στις υπερφυσικές ικανότητές της μπορεί να αφουγκράζεται τους αναστεναγμούς των Λησμονημένων, παιδιών δηλαδή σαν και τον ίδιο, για τα οποία οι οικογένειές τους αδιαφορούν. Η Αμάντα δεν είναι μόνη. Ανήκει σε μια ομάδα ανθρώπων που αποκαλούνται Αφουγκραστές και που είναι ταγμένοι σ’ έναν σκοπό: να ανακαλύπτουν Λησμονημένα Παιδιά και να τα βοηθούν. Στο σπίτι της Αμάντα ο Άλφρεντ θα βρει έναν ραδιοπομπό και θα μάθει από την Αφουγκράστρια την ιστορία του Αλεξάντρ Ποπόφ, εφευρέτη και πρωτοπόρου του ραδιοφώνου. Θα αποφασίσει να φτιάξει έναν ραδιοσταθμό και μέσα από αυτόν να έρθει σε επαφή με άλλα Λησμονημένα Παιδιά.
Ποια είναι όμως αυτά τα παιδιά; Τι είδους προβλήματα αντιμετωπίζουν; Ένα πεντάχρονο αγόρι παρκαρισμένο νηστικό μπροστά σε μια τηλεόραση, παιδί δυο σκοτεινών, καταθλιπτικών γονιών. Ένα δίχρονο κορίτσι κι ο εννιάχρονος αδερφός της, που μένουν πάρα πολλές ώρες μόνα τους λόγω της πολύωρης απουσίας της καθαρίστριας μαμάς τους. Ένα εννιάχρονο κορίτσι αλκοολικών γονιών. Ένα εφτάχρονο αγόρι που υφίσταται κακοποίηση από τον νέο σύντροφο της μαμάς του. Και μια εντεκάχρονη που οι υπερπροστατευτικοί, καχύποπτοι απέναντι σε όλους γονείς της την έχουν βάλει στη γυάλα, αποκλείοντάς τη από κάθε επαφή με τον έξω κόσμο.
Το μοτίβο, φυσικά, των παιδιών που είτε ζουν μόνα τους (π.χ. Πίπη Φακιδομύτη) είτε βρίσκονται σε ευθεία σύγκρουση με τον κόσμο των μεγάλων (π.χ. Ματίλντα) είτε αποβάλλονται ως ανεπιθύμητα από το οικογενειακό τους περιβάλλον (π.χ. Μπάρναμπι Μπρόκετ) δεν είναι κάτι καινούργιο στην παιδική λογοτεχνία. Το Ράδιο Ποπόφ επιπλέον διαθέτει, όπως και τα προαναφερθέντα μυθιστορήματα, εξωλογικά, αντιρεαλιστικά στοιχεία. Και τα αξιοποιεί εξαιρετικά, κατορθώνοντας να προσφέρει χάρη σε αυτά (στη συγκεκριμένη περίπτωση τα αυτιά των Αφουγκραστών, που μεγαλώνουν κάθε φορά που ακούν παιδικούς αναστεναγμούς) μια ασφαλή διέξοδο στον πρακτικά εγκαταλειμμένο από τον πατέρα του ήρωά του, χτίζοντας ταυτόχρονα πάνω τους μια συναρπαστική ιστορία που κρατάει άσβεστο το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Παράλληλα, με την επιλογή, σε μια εποχή που αφθονούν τα προηγμένα τεχνολογικά μέσα, ενός παλιού ραδιοφωνικού πομπού ως μέσου επικοινωνίας των παιδιών, η συγγραφέας, πέρα από το ότι δίνει στους μικρούς αναγνώστες την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα με ένα μέσο που σημάδεψε την ανθρώπινη ιστορία, δίνει στην αφήγησή της και μια νοσταλγική νότα, ανατρέχοντας σε κυρίαρχες μορφές συλλογικής επικοινωνίας μιας όχι και τόσο μακρινής εποχής.
Και είναι, όπως προειπώθηκε, χάρη στο Ράδιο Ποπόφ, και με την πολύτιμη συνδρομή της Αμάντα και των υπόλοιπων Αφουγκραστών, που ο Άλφρεντ θα βρει έναν σπουδαίο σκοπό να υπηρετήσει: Να επικοινωνήσει με τα άλλα Λησμονημένα Παιδιά και να τα βοηθήσει. Παράλληλα, θα καταφέρει να λύσει το μεγάλο μυστήριο της εξαφάνισης της μητέρας του αλλά και να ερμηνεύσει την ακατανόητη ως τώρα συμπεριφορά του πατέρα του. Να κρίνει, να συγχωρήσει ίσως, να επιλέξει. Και χάρη στην αγάπη και στη στήριξη της Αμάντα Περιβολάρη να ατενίσει το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία και ασφάλεια.
Αφουγκραστές, τουλάχιστον με τον τρόπο που τους περιγράφει η Πορτίν, στον δικό μας κόσμο δεν υπάρχουν. Υπάρχουν όμως παιδιά παραμελημένα, κακοποιημένα, δυστυχισμένα τόσο παρόμοια μ’ εκείνα που μας συστήνει στο βιβλίο της. Και μπορεί τα παιδικά βιβλία να μην είναι ούτε εγχειρίδια διαχείρισης της καθημερινότητας, ούτε λυσάρια για κάθε μικρό ή μεγάλο μας πρόβλημα, οφείλουν όμως να μιλούν για δύσκολες αλήθειες στα παιδιά με την αφοπλιστική ειλικρίνεια και την ευρηματικότητα που το κάνει η Φινλανδή συγγραφέας. Με την πυξίδα πάντα να στοχεύει στη λογοτεχνική απόλαυση που προσφέρει η ανάγνωση μιας ωραίας ιστορίας, μαζί με την ελπίδα, την αισιοδοξία και την πίστη πως στο τέλος το καλό και το δίκαιο θα νικήσουν.
INFO
