George Steiner, Πέθανε ένα λαμπρό μυαλό (του Γ.Ν.Μπασκόζου)

του Γιάννη Ν.Μπασκόζου

O George Steiner  ένας λογοτεχνικός πολυγνώστης και ένας άνθρωπος που πάλεψε με τα γράμματα και με τα μεγάλα διλήμματα της εποχής του όπως τη σχέση της ηθικής με την λογοτεχνία και την αδυναμία του χειρισμού ενός γεγονότος όπως  το Ολοκαύτωμα, πέθανε χθες  Δευτέρα 3 Φεβρουαρίου στο σπίτι του στο Cambridge της Αγγλίας. Ήταν 90 ετών. Ο θάνατός του επιβεβαιώθηκε από το γιο του, Δρ. David Steiner.

Ο Steiner ήταν ένας εξαίρετος δοκιμιογράφος, μυθιστοριογράφος, δάσκαλος, μελετητής και κριτικός λογοτεχνίας – ήταν μαζί με τον  Edmund Wilson οι πιο σημαντικοί κριτικοί βιβλίων στο The New Yorker. Ο Steiner  συνεργάστηκε επίσης με το «Times Literary Supplement», το «New York Review of Books», τον «Observer», δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία σε πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών, της Αγγλίας και της Ελβετίας.

Πολύγλωσσος ο ίδιος επεδίωξε την κατάκτηση των μεγάλων δημιουργών της λογοτεχνίας και της τέχνης. Τρίγλωσσος από την ανατροφή του, μιλώντας γερμανικά, αγγλικά και γαλλικά στην οικογενειακή εστία, προτίμησε να μάθει στα πλαίσια της μόρφωσής του ελληνικά και λατινικά, ακόμη και σε βάρος των εβραϊκών. Υποστήριζε πως τα πράγματα στα οποία πιστεύει μοιάζουν αναχρονιστικά αλλά υπερασπίστηκε όχι αυτό που τείνει να χαθεί αλλά αυτό που αξίζει να διατηρηθεί. Με αυτή την οπτική υπερασπίστηκε τον Δυτικό Κανόνα του άλλου μεγάλου κριτικού του 20^ου αιώνα, του Χάρολντ Μπλουμ. Στο Περί λόγου και τέχνης αναμετρήθηκε με τα αντιφατικά λογοτεχνικά φαινόμενα των Σελίν, Μπέκετ, Σιμόν Βέιλ, τα ζητήματα ηθικής και λογοτεχνίας αφήνοντας μας λαμπρές σελίδες ενός φωτεινού μυαλού.Υπερασπιστής των κειμένων («Η πατρίδα μας το κείμενο», βλ.Αξόδευτα πάθη ) ενάντια στις κριτικές “παραχαράξεις”  δήλωνε: «Καμιά ερμηνευτική δεν είναι ισοδύναμη με το αντικείμενό της. Καμιά επαναδιατύπωση, μέσω αναλυτικού «τεμαχισμού» παράφρασης ή συγκινησιακής περιγραφής, δεν μπορεί να αντικαταστήσει το πρωτότυπ”.

Δήλωνε «πλατωνιστής αναρχικός» (βλ. την αυτοβιογραφία του Errata) αναφερόμενος στον εαυτό του αλλά παρέμεινε ένας ακατάτακτος διανοούμενος, ανήκε όπως έγραψε ο μεταφραστής του Σεραφείμ Βελέτζας «σε μια υβριδική κατηγορία  που μοναδικό της μέλος ήταν ο ίδιος».

Τελείωνε την αυτοβιογραφία του με το ερώτημα : « Από την παράλογη μη αναλύσιμη , συχνά ολέθρια παντοδυναμία της αγάπης πηγάζει η σκέψη – μήπως πρόκειται, άλλη μια φορά, για παιδαριωδία; – πως ο «θεός» δεν υπάρχει ακόμα. Πως θα υπάρξει ή, πιο συγκεκριμένα, θα είναι έκδηλα προσιτός στην ανθρώπινη αντίληψη, μόνο όταν η αγάπη φτάσει να έχει τεράστιο πλεόνασμα απέναντι στο μίσος». Για να καταλήξει «Είμαι όμως ανίκανος, ακόμα και τις χειρότερες ώρες μου, να παραιτηθώ από την πίστη ότι τα δύο θαύματα που δίνουν αξία στη θνητή ύπαρξη είναι η αγάπη και η επινόηση του ρηματικού μέλλοντα. Η σύνδεσή τους, αν συμβεί ποτέ, είναι το μεσσιανικό».

Το πρώτο του βιβλίο που γνωρίσαμε στα ελληνικά ήταν ο Θάνατος της τραγωδίας (1961) ενώ το τελευταίο του έργο στην ελληνική γλώσσα Η ποίηση της σκέψης θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης σε μετάφραση της Κατερίνας Σχινά.

Μικρό βιογραφικό

Ο Τζωρτζ Στάινερ γεννήθηκε το 1929 στο Παρίσι από Εβραίους γονείς αυστριακής καταγωγής. Η οικογένειά του μετανάστευσε στην Αμερική το 1940. Σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, στο Χάρβαρντ και στην Οξφόρδη με υποτροφία Rhodes. Δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία στα Πανεπιστήμια του Καίμπριτζ, της Γενεύης και της Οξφόρδης και συνεργάστηκε, ως κριτικός λογοτεχνίας με τα μεγαλύτερα λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες του καιρού μας. Πρώτο του βιβλίο ήταν η μελέτη “Τολστόι ή Ντοστογιέφσκι” (1958). Ακολούθησαν τα έργα “The Death of Tragedy” (“Ο θάνατος της τραγωδίας”, 1960, ελλ. εκδ. Δωδώνη), “Language and Silence” (“Γλώσσα και σιωπή”, 1967), “In Bluebeard’s Castle: Some Notes Towards the Redefinition of Culture” (“Στο κάστρο του Κυανοπώγωνα: Σημειώσεις για τον επαναπροσδιορισμό της κουλτούρας”, 1971, ελλ. εκδ. Scripta), “After Babel” (“Μετά τη Βαβέλ”, 1975, ελλ. εκδ. Scripta), “On Difficulty” (“Περί δυσκολίας”, 1978, ελλ. εκδ. Ψυχογιός), “Antigones” (“Αντιγόνες”, 1984, ελλ. εκδ. Καλέντης), “Real Presences” (“Πραγματικές παρουσίες”, 1989), “Heidegger” (“Χάιντεγκερ”, 1992), “No Passion Spent” (“Αξόδευτα πάθη”, 1996, ελλ. εκδ. Νεφέλη), “Grammars of Creation” (“Γραμματικές της δημιουργίας”, 2001), η σύντομη αυτοβιογραφία του “Errata” (1998) και το μυθιστόρημα “The Deeps of the Sea” (“Τα βάθη της θάλασσας”, 1996).

Τα έργα του στην ελληνική γλώσσα: