της Μαρίζας Ντεκάστρο
Όλο και περισσότερο γίνεται λόγος στις ανθρωπιστικές επιστήμες για τη σημασία της γεωγραφίας και των χαρτών.
Παλιά, δεν νοείτο ταξίδι δίχως χάρτη, ούτε καν κυνήγι θησαυρού, τα παιδιά ενθουσιάζονται να σχεδιάζουν χάρτες, χάρτες εμφανίζονται στα λογοτεχνικά βιβλία τους αποτελώντας αναπόσπαστο στοιχείο τους: προσανατολίζουν στον χώρο και βοηθούν τους ήρωες να χαράξουν διαδρομές και να υπερπηδήξουν τα φυσικά εμπόδια που θα συναντήσουν στον δρόμο τους, και τους αναγνώστες να αντιληφθούν το μέγεθος των δοκιμασιών που θα αντιμετωπίσουν οι ήρωες μέχρι να ολοκληρώσουν την αποστολή τους. Μερικοί γνωστοί χάρτες της λογοτεχνίας: της Νάρνια του Λιούις, της Μέσης Γης του Τόλκιν, του Πήτερ Παν του Μπάρρυ, του Νησιού των θησαυρών του Στήβενσον, του ταξιδιού του Γκιούλιβερ του ντε Φόε, των Μυστικών του Βάλτου της Δέλτα, αλλά και της Αλάστρας του Παναγιωτάκη, της χώρας των Χμ της Κρις, κ.ά.
(βλ. http://www.bookbook.gr/αφιερώματα/910-χάρτες-οι-σημασίες-τους).
Σήμερα, η ανάγνωση των χαρτών δεν αφορά πλέον μία «εικόνα» του πλανήτη, όπως μαθαίναμε στο σχολείο από τους πολιτικούς και τους γεωφυσικούς χάρτες του Δημητράκου που κρέμονταν στις τάξεις, αλλά σημαίνει άντληση πληροφορίων για την κατανόηση του κόσμου: πολιτισμοί, οικονομίες, φυσικά τοπία/οικοπεριβάλλοντα, σχέσεις κρατών, κινήσεις πληθυσμιακών ομάδων, πλουτοπαραγωγικοί πόροι, στατιστικά στοιχεία συνδέονται και συνδέουν στο χώρο και το χρόνο. Μέσω των χαρτών αποκτούμε επί μέρους ή συνολική εικόνα του κόσμου.
Οι πορτολάνοι ή οι παλαιοί χάρτες, διακοσμημένοι με πλήθος πραγματολογικά στοιχεία, όπως η Χάρτα του Ρήγα, είναι αφενός αισθητικά γοητευτικοί και αφετέρου μας δίνουν μια ιδέα εκείνα που ενδιέφεραν και συγκινούσαν τους χαρτογράφους. Οι σημερινοί ακριβείς χάρτες είναι εξίσου ενδιαφέροντες.
Ο Tim Marshall, ως δημοσιογράφος με ειδίκευση στα διεθνή θέματα, προεκτείνει τη γεωγραφία προς τη γεωπολιτική. Επέλεξε οκτώ μεγάλες χώρες (Ρωσία, ΗΠΑ, Καναδάς, Κίνα, Ιαπωνία, Κορέα, Ινδία, Πακιστάν) και έξι ευρύτερες περιοχές του πλανήτη (Ευρώπη, Αφρική, Μέση Ανατολή, Λατινική Αμερική, Αυστραλία, Αρκτική) των οποίων η δυναμική επηρέασε ή εξακολουθεί να επηρεάζει τον κόσμο. Λίγα παραδείγματα: γιατί η Μέση Ανατολή εξακολουθεί να φλέγεται; Τι συμβαίνει με τις διεθνείς διεκδικήσεις στην Αρκτική; Τι επιπτώσεις είχε η αποικιοκρατία στην Αφρική; Τι ρόλο έπαιξε η διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά, και τι η βραδυφλεγής περιβαλλοντική βόμβα που καίει στη Βραζιλία; Ποια ήταν τα αποτελέσματα της βιομηχανικής επανάστασης στην Ευρώπη και πώς άλλαξε τον σύγχρονο κόσμο;
Για όλους αυτούς τους λόγους, η έκδοση του έργου του Tim Marshall για νέους είναι σημαντική: εισάγει τους νεαρούς αναγνώστες στην πολυπλοκότητα των σχέσεων που απορρέουν από το φυσικό ανάγλυφο και αποτυπώνονται στις εξελίξεις των νοοτροπιών, των πολιτικών και των στρατηγικών επιδιώξεων σε βάθος χρόνου.
Με τους χάρτες, οι ιστορικές περίοδοι και οι δράσεις των ανθρώπων αποκτούν νόημα.
Είμαστε λοιπόν όλοι Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας αν θέλουμε να καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν όσα συμβαίνουν εδώ που κατοικούμε!
Το 250 σημαίες και η γεωγραφία τους- Μια ματιά στον πλανήτη Γη το έτος 2020, του Γιώργου Κίκιζα, είναι ένα ευσύνοπτο πολύ χρήσιμο βιβλίο αναφοράς. Κλασικό στη σύλληψή του, είναι ένας οδηγός ο οποίος περιέχει στοιχεία (γεωγραφική θέση, νόμισμα, γλώσσα, πολίτευμα, ΑΕΠ, έκταση κ.ά.) για 250 ημιαυτόνομες περιοχές και κράτη του κόσμου ταξινομημένα ανά ήπειρο, ένα παράρτημα με παγκόσμια οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία και τις σημαίες καταχωρημένες ανάλογα με το χρώμα ή το θέμα τους και όχι γεωγραφικά. Στον πρόλογο, ο συγγραφέας αναφέρει ότι, αν και τα στοιχεία που δίνει μπορούν να βρεθούν εύκολα και επικαιροποιημένα, στο διαδίκτυο, δεν παύει το έργο του να αποτελεί μια πρόταση για να επιστρέψουμε και πάλι στα βιβλία για πληροφορίες.
info:
Tim Marshall, Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, 12 μεγάλοι χάρτες για να ανακαλύψετε την ιστορία και τον πολιτισμό του κόσμου.Εικ. Grace Easton- Jessica Smith,Μτφρ. Τατιάνα Γαλάτουλα,Εκδ. Διόπτρα, 2020
Γιώργος Αλ. Κίκιζας, 250 σημαίες και η γεωγραφία τους- Μια ματιά στον πλανήτη Γη το έτος 2020,Εκδ. Καστανιώτη, 2020
