της Κωνσταντίνας Κορρυβάντη
“Ήταν η μόνη αρχαία Ελληνίδα που γνώρισα. Είχε μία παράξενη ικανότητα να μπαίνει στο μυαλό των αρχαίων και να τους ξαναφέρνει στη ζωή. Ήξερε τα πάντα γι’ αυτούς – πώς περπατούσαν και μιλούσαν στην αγορά, πως έδεναν τα σανδάλια τους, πώς τακτοποιούσαν τις πτυχές της εσθήτας τους όταν σηκώνονταν από το τραπέζι, ποια τραγούδια τραγουδούσαν, πώς χόρευαν, πώς πήγαιναν στο κρεβάτι. Δεν ξέρω πως τα ήξερε όλα αυτά, όμως τα ήξερε”.
Αυτή ήταν η εντύπωση που άφησε η Εύα Πάλμερ (1874-1952) σε μία ηθοποιό που εργάσθηκε υπό την δική της διεύθυνση στην αναβίωση των Δελφικών Εορτών στην Ελλάδα την περίοδο του μεσοπολέμου. Τα λόγια της “ήταν η μόνη αρχαία Ελληνίδα που γνώρισα”, όχι μόνο απαντούν με τρόπο αφοπλιστικό στο ερώτημα: ποια ήταν η Εύα Πάλμερ, αλλά μας απομακρύνουν από την ασυγχώρητα εύκολη απάντηση ετεροπροσδιορισμού που φτάνει στα χείλη μας.
Πολύ συχνά μιλώντας για την Πάλμερ την συστήνουμε ως την εκκεντρική Αμερικανίδα με τα χειροποίητα σανδάλια και τις αρχαιοπρεπείς χλαμύδες, την εξ αγχιστείας συγγενή της Ιζαντόρα Ντάνκαν και πρώτη σύζυγο του ποιητή Άγγελου Σικελιανού, αιχμαλωτίζοντας έτσι την προσωπικότητά της σε ιδιότητες που αδικούν και περιορίζουν το ακτινοβόλο πνεύμα της.
Σ’ αυτό το HerStory θα μας απασχολήσει μία πολυετής και πολυστρωματική βιογραφική μελέτη για την αντικομφορμίστρια Εύα Πάλμερ. Μία μελέτη με ολοζώντανη αφήγηση, εκπονημένη με εκπληκτική λεπτομέρεια και αφοσίωση από την καθηγήτρια Νέων Ελληνικών του Τμήματος Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, Άρτεμις Λεοντή. Η Λεοντή στο βιβλίο της «Εύα Πάλμερ-Σικελιανού. Υφαίνοντας τον μύθο μιας ζωής» (μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Πατάκη) βασιζόμενη σε εκτεταμένη αρχειακή έρευνα καταθέτει σημαντικό υλικό μέσα από μία ανανεωτική προσέγγιση του κλασικισμού και της ετερότητας για να αποκαταστήσει το έργο, την εικόνα και το βαθύ χνάρι που άφησε στο πέρασμά της η Εύα Πάλμερ.
Η βιογραφία καλύπτει την πολύπλευρη καλλιτεχνική πορεία της Πάλμερ, ακολουθώντας την σε κάθε κρίσιμο στάδιο της ζωής. Πώς ,λοιπόν, αυτή η ντεμπιτάντ της νεοϋορκέζικης ελίτ με τις σπουδές στο Παρίσι, αυτή “η προραφαηλιτική καλλονή” με “τα πιο εξαίσια”, καθώς έλεγαν, μακριά κόκκινα μαλλιά, που αγαπούσε τις γυναίκες, τελικά ερωτεύθηκε τον ποιητή Σικελιανό, εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα, τον παντρεύτηκε, έκανε μαζί του ένα παιδί και αφιερώθηκε στο όραμα της Δελφικής Ιδέας κατασπαταλώντας για την αναβίωση των Δελφικών Εορτών το 1927 και το 1930 όλη της την περιουσία και το σημαντικότερο: προσφέροντας τη διάνοια και το ένστικτό της, όλο της ,δηλαδή, το πνευματικό και καλλιτεχνικό κεφάλαιο;
Στα πέντε βασικά μέρη του βιβλίου, χωρισμένα σε αντίστοιχα κεφάλαια, διαβάζουμε για την επιρροή της Σαπφούς και τις Σαπφικές παραστάσεις στις οποίες μετείχε η Πάλμερ, για την υφαντική τέχνη και τον αργαλειό με τον οποίο ύφαινε η ίδια τα αρχαιοπρεπή ενδύματά της αρνούμενη πεισματικά να επιστρέψει στο δυτικό ντύσιμο, για την βυζαντική μουσική παιδεία της, για το έργο της πάνω στο αρχαίο δράμα, το χορό και την κινησιολογία και φυσικά για τα γραπτά της και τον Ιερό Πανικό.
Κάθε κεφάλαιο, λέει η Λεοντή, είναι αφιερωμένο σε ένα μέσο ή σε κάποιο σύνολο μέσων και πολιτιστικών αντικειμένων που περιέχουν ίχνη της δραστηριότητάς ενός προσώπου που επέμενε στην υλικότητα. Μία υλικότητα, όμως, που – προσέξτε – προέτρεπε στην αναβίωση του κληρονομημένου παρελθόντος, στην αποβιομηχανοποίηση και στο αντίστροφο πρόταγμα του μοντερνισμού, αντικαθιστώντας το περίφημο “make it new” με το “κάντε το παλιό”.
Γράφει η Λεοντή για την Πάλμερ: “ Αποστείρωσαν την ιστορία της. Την έκαναν μονοδιάστατη. Τη μετέτρεψαν σε ένα είδωλο του κλασικισμού. […] Αυτό το βιβλίο δεν προσφέρει μία Εύα, αλλά πολλά προσωπεία ενός εαυτού που διαμόρφωσε και διέλυσε την ταυτότητα του αρκετές φορές, ακόμα κι όταν έζησε ως ενήλικη στην Ελλάδα, εκπροσωπώντας την αναβίωση της αρχαιότητας. Είναι η σαπφική ερμηνεύτρια, η υφάντρα, η σκηνοθέτρια, η συνθέτρια, η συγγραφέας, η σύζυγος, η ερωμένη, η μελετήτρια της βυζαντινής μουσικής […] περιθωριακή, αποκλίνουσα και πολιτικά ριζοσπαστική”.
Η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, αρνούμενη να υποταχθεί σε κοινωνικές συμβάσεις που δεν θεωρούσε αυθεντικές, ζούσε την τέχνη του αδιαπραγμάτευτα μεταμορφωτικού βίου, πρωταγωνιστώντας σε μία “παράσταση απείθειας”. Η φράση αυτή, ιδιοφυής ομολογουμένως, ανήκει στην λογοτέχνη Νάταλι Μπάρνεϋ με την οποία η Εύα συνδεόταν. Μόνο που, όπως σημειώνει η Άρτεμις Λεοντή “οι φιλόσοφοι δεν έγραψαν το σενάριο για την παράσταση της Εύας. Δεν υπάρχει κανένα σενάριο για την τέχνη του βίου, μόνο ασκήσεις ετοιμότητας για να αντιμετωπίσει κανείς το απροσδόκητο”.
Μία τέτοια άσκηση θα φέρει την Εύα Πάλμερ πίσω στην Ελλάδα και τους Δελφούς το 1952. Το καλοκαίρι του 1952 θα παρακολουθήσει την τελευταία παράσταση του Προμηθέα Δεσμώτη και το επόμενο πρωί – μετά από έντονη σωματική εξάντληση – θα βρεθεί ημιπαράλυτη, έχοντας υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο. Πέντε μέρες μετά θα φύγει από την ζωή στα 77 της χρόνια και θα ταφεί στους Δελφούς. Δίπλα στην Χαρίκλεια Σικελιανού, έχοντας στο ένα της χέρι ένα ρόδι και στο άλλο ένα στάχυ (σύμβολα του αρχαιοελληνικού κάτω κόσμου και της χριστιανικής ανάστασης).
**
Παρακινούμενη από το γνήσιο ενδιαφέρον που μου γέννησε το βιβλίο της Λεοντή για την Εύα Πάλμερ-Σικελιανού, επισκέφθηκα προσφάτως το Μουσείο Δελφικών Εορτών Άγγελου και Εύας Σικελιανού, αλλά και το νεκροταφείο των Δελφών αναζητώντας τον τάφο της Πάλμερ. Ακολουθώντας μία κατακόκκινη αλλά σπασμένη στη μέση πινακίδα με το όνομά της, βρήκα την πλάκα που έγραφε: Εύα Άγγελου Σικελιανού κι από κάτω τους εξής στίχους από το ποίημα Αλαφροΐσκιωτος: “Θεία, αθάνατη. Τον πέπλο εσύ τον έσυρες με τα ιερά σου χέρια”. Τι κρατώ; Τη γενική κτητική και την ανατροπή της μέσα από μελέτες όπως αυτή.
Άρτεμις Λεοντή, Εύα Πάλμερ-Σικελιανού. Υφαίνοντας τον μύθο μιας ζωής, μτφρ. Κατερίνα Σχινά, Πατάκης
