του Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου (*)
Θέλω εξαρχής να ξεκαθαρίσω πως η προσέγγιση μου στο βιβλίο «Μάζεψε το θάρρος σου, Ανδώ» δεν φιλοδοξεί να ονομαστεί κριτική και ούτε επιχειρώ κανενός είδους αξιολογικής αποτίμησής του. Γνωρίζω πως το μυθιστόρημα του Γιώργου Χατζόπουλου έχει ήδη τύχει πολλών και ουσιαστικών κριτικών και είμαι σίγουρος πως θα τύχει και πολλών άλλων στο μέλλον καθώς ο συγγραφέας μάς καταθέτει ένα έργο που πόρρω απέχει από τα άνευρα και αποϊδεολογικοποιημένα μυθιστορήματα που εκδίδονται στις μέρες μας. Όπως δηλώνει και ο τίτλος του άρθρου θέλω απλά να μοιραστώ μαζί σας έξι (6) λόγους που απόλαυσα το «Μάζεψε το θάρρος σου, Ανδώ», δίχως αυτό να σημαίνει βέβαια πως είναι οι μόνοι λόγοι.
Το πρώτο (1ο) πράγμα που μου άρεσε στην «Ανδώ» είναι ότι ο συγγραφέας, ο Γιώργος Χατζόπουλος, δεν είναι σεμνότυφα πολιτικά ορθώς.
Στις μέρες μας έχει εμφανιστεί μία νέου είδους αντίληψη πολιτικής ορθότητας, η οποία δημιουργεί πολλά προβλήματα και στη λογοτεχνία καθώς βρίσκει δογματικούς υποστηρικτές. Ευτυχώς ο Χατζόπουλος δεν ανήκει σ’ αυτούς. Θα σας δώσω δύο μόνο παραδείγματα, από τα δεκάδες που υπάρχουν στο μυθιστόρημα. Το πρώτο είναι η σκηνή που η ηρωίδα σκοτώνει έναν λύκο (σελίδα 126). Είναι μία σκληρή σκηνή και από το συγγραφέα δε γίνεται καμία έκπτωση για να μην προσβληθεί η οικολογική συνείδηση των αναγνωστών. Αυτό κρίνει ότι χρειάζεται τη δεδομένη στιγμή ο συγγραφέας, αυτό παρουσιάζει.
Και το δεύτερο είναι όταν ο συγγραφέας βάζει την έφηβη Ανδώ να μαθαίνει για πρώτη φορά για την παράνομη ερωτική σχέση του πατέρα της από την ίδια την ερωμένη του Διγενή, την αμαζόνα Μαξιμώ. Ο αναγνώστης μαζί με την ηρωίδα καλείται με τον τρόπο αυτό να διαχειριστεί έναν έρωτα που θεωρητικά είναι κατακριτέος, ωστόσο στο τέλος καθαγιάζει.
Το δεύτερο (2ο) στοιχείο που μου άρεσε στην «Ανδώ» είναι η λεπτή, ειρωνική και χιουμοριστική διάθεση που διατρέχει το έργο.
Ενδεικτικά πάλι θα αναφέρω τρία παραδείγματα. Στη σελίδα 142 η Μαξιμώ, η γνωστή αμαζόνα από το έπος του Διγενή, μας καταθέτει την απέχθεια της απέναντι τόσο σε Μουσουλμάνους όσο και σε Χριστιανούς. Με τον τρόπο αυτό ο συγγραφέας βρίσκει τον τρόπο να μας προβληματίσει για τον Αλλάχ και τον δικό μας Θεό. Αλλά το κάνει αποφεύγοντας τον ηθικοδιδακτισμό μέσα από τη σκέψη και τη δράση μιας δευτερεύουσας, αλλά πολύ σημαντικής ηρωίδας.
Στη σελίδα 203 ο συγγραφέας με την ίδια ειρωνεία και αίσθηση χιούμορ μας παρουσιάζει τον τρόπο διαδοχής στον θρόνο των βυζαντινών αυτοκρατόρων, δηλαδή τον θάνατό τους από δικούς τους ανθρώπους.
Και τέλος, στη σελίδα 253 έχουμε μία σκηνή στην οποία ο Διγενής τρώει, χορεύει, εκμυστηρεύεται τα μυστικά του και στο τέλος κλαίει στην αγκαλιά του μεγαλύτερου και πιο μισητού εχθρού του και αντιπάλου στα ακριτικά τραγούδια, του Αλή Χαμδά! Δύο τόσο αντίθετοι χαρακτήρες συνοδοιπορούν στη ζωή με περίεργο, ειρωνικό και χιουμοριστικό τρόπο.
Το τρίτο (3ο) στοιχείο που μου άρεσε πολύ στο βιβλίο είναι η εξαιρετική χρήση διαφορετικών αφηγηματικών τεχνικών.
Η αφήγηση του Γιώργου ακροβατεί μεταξύ της νεωτερικής και της μετανεωτερικής γραφής και με τον τρόπο της αποδομεί τα διαφόρων λογής αφηγηματικά στερεότυπα. Για παράδειγμα στη σελίδα 194 ο Κοσμάς Κωλώνης, ο παιδικός φίλος της Ανδώς και συμπρωταγωνιστή της στο βιβλίο, παρεμβάλλεται στην παραδοσιακή αφήγηση αμφισβητώντας την παντοδυναμία του παντογνώστη αφηγητή. Πρόκειται για ένα κλείσιμο ματιού του συγγραφέα προς τον αναγνώστη που τον καθιστά ισότιμο συζητητή της πλοκής. Είναι αυτό που ο Ζενέτ θα το έλεγε μετάληψη!
Το τέταρτο (4ο) στοιχείο του βιβλίου που μου άρεσε πολύ είναι οι αντιθετικές σχέσεις, οι παράλληλες δομές σημασίας, οι εκφράσεις και οι παραπομπές αξιολογικού χαρακτήρα που διαποτίζουν σχεδόν κάθε κεφάλαιο.
Για παράδειγμα, ένα από αξιακά δίπολα που δημιουργεί ο Χατζόπουλος (ίσως και το σημαντικότερο) είναι: ΕΡΩΤΑΣ VS ΘΑΝΑΤΟΣ. Ο έρωτας, και μάλιστα ο αλλόφυλος και αλλόθρησκος έρωτας, η ύψιστη αυτή ανθρώπινη πράξη, αίρει τις φοβίες (έστω στιγμιαία) που βασανίζουν την ηρωίδα. Ένα ακόμη δίπολο που μ’ εντυπωσίασε και με συγκίνησε ήταν αυτό της ΦΙΛΙΑ VS ΕΝΣΤΙΚΤΟ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ, όταν ο Κοσμάς προσφέρει την ίδια του τη ζωή στο όνομα της φιλίας του με την Ανδώ.
Ένα πέμπτο (5ο ) στοιχείο που μου άρεσε πολύ είναι η δυσκολία να κατατάξει κανείς το βιβλίο σε κάποια από τις συμβατικές κατηγορίες.
Σίγουρα υπάρχει ένας ιστορικός καμβάς (βυζαντινή αυτοκρατορία του 10ου αιώνα μ.Χ.) που θα μπορούσε να μας παρασύρει και να πούμε πως ανήκει στα ιστορικά μυθιστορήματα ή στα bildungsroman, όμως καθώς οι ήρωες αναπτύσσονται ψυχολογικά και ηθικά μέσα από την πλοκή του βιβλίου για να μεταβούν ομαλά από την εφηβική κατάσταση στην ενηλικίωση, σκεφτόμαστε πως έχουμε να κάνουμε και μ’ ένα μυθιστόρημα αυτογνωσίας ή crossover όπως τα αποκαλούμε, και όταν από τη μέση του βιβλίου και μετά εμφανίζονται ένα σωρό φανταστικά στοιχεία (το ιπτάμενο άλογο του Μωάμεθ, ο δράκτοντας, η κάθοδος της Ανδώς στον Κάτω Κόσμος και η μάχη της με τον Χάροντα) έχουμε πλέον και την αίσθηση πως έχουμε να κάνουμε και μ’ ένα κλασσικό παράδειγμα μαγικού ρεαλισμού.
Το έκτο (6ο) και τελευταίο στοιχείο που μου άρεσε και θέλω να αναφερθώ είναι το υλικό σώμα του βιβλίου. Το εξώφυλλο, η ποιότητα και το βάρος χαρτιού, η επιλογή των γραμματοσειρών, η εικονογράφηση, οι βινιέτες, όλα είναι εξαιρετικά! Γιώργο πρέπει να αισθάνεσαι πολύ τυχερός που κρατάς μία τέτοιου έκδοση στα χέρια σου! Πολλά συγχαρητήρια λοιπόν και στον εκδοτικό οίκο του Πατάκη γι’ αυτήν την πραγματικά υψηλού επιπέδου έκδοση.
Πολλοί λένε πως η λογοτεχνία είναι η μετά κόπου απόλαυση. Σε αυτό το βιβλίο πιστέψτε με η απόλαυση είναι μέγιστη και ο κόπος ελάχιστος!
Γιώργος Χατζόπουλος,, Μάζεψε το θάρρος σου, Ανδώ, Θέντα Μιμηλάκη –εξώφυλλο / εικονογράφηση, Πατάκης 2020
(*) Ο Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος είναι Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στη Σχολή Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών
