Έρως, μαγεία και ο φόνος του καθηγητή Ioan Culianu

0
339

Του Στρατή Χαβιαρά.

 

Όταν ύστερα από έξι χρόνια ως ανειδίκευτος υπάλληλος στο σύστημα βιβλιοθηκών του Χάρβαρντ, πήρα τον διορισμό μου στο επαγγελματικό, διοικητικό και διδακτικό προσωπικό το 1974 ως διευθυντής της Αίθουσας Ποίησης George Edward Woodbery και της Αίθουσας Henry Weston Farnasworth, ο ετήσιος προϋπολογισμός τους, βασισμένος στις αρχικές προικοδοτήσεις των δυο αυτών βιβλιοθηκών ήταν τόσο μικρός που μόλις έφτανε για τον μισθό μου και την αμοιβή ενός part-time βοηθού. Έτσι, τα σχέδια μου για τον εκσυγχρονισμό, την ενίσχυση του έντυπου και οπτικοακουστικού υλικού, και παράλληλα τις δραστηριότητες όπως αναγνώσεις ποίησης και ομιλίες ποιητικής, παρέμειναν για μερικά χρόνια στον πάγο. Όπως παντού, ακόμα και στο αρχαιότερο και πλουσιότερο πανεπιστήμιο της Αμερικής, η ποίηση, με την εξαίρεση της διδασκαλίας της (English Prosody), φυτοζωούσε ως πτωχός συγγενείς. Χάρις σε ένα ομοσπονδιακό πρόγραμμα «εργασίας και σπουδών», διάφορα τμήματα του πανεπιστημίου είχαν τη δυνατότητα να καλύπτουν μερικές από τις υπαλληλικές ανάγκες τους με φοιτητές, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να εργάζονται ως και δέκα ώρες την εβδομάδα.

Έτσι, απ’ τα 40 χρόνια μου στο Χάρβαρντ, στα είκοσι έξι από αυτά ως επικεφαλής των δυο μικρών βιβλιοθηκών, απασχόλησα πάνω από εκατό φοιτητές και φοιτήτριες, προσφέροντας τους, εκτός από μια μικρή χρηματική αμοιβή και χρήσιμη εργασιακή πείρα. Τους θυμάμαι όλους και όλοι διέπρεψαν αργότερα στις τέχνες, την έρευνα και τις επιστήμες. Όλοι, εκτός από έναν, τον John Weeks: Παχουλός και πανέξυπνος, καλόκαρδος και προοδευτικός, ο πνευματώδης γυαλάκιας απ’ τον Νότο, δεν έμοιαζε να έχει υψηλούς στόχους πέρα απ’ τις σπουδές του και πράγματι, όταν με επισκέφτηκε τέσσερα χρόνια μετά την αποφοίτηση του και τον ρώτησα σχετικά, «Τίποτα», γέλασε, «υπάλληλος σε μάντρα οικοδομών δουλεύω». Ξαναπέρασε από το Χάρβαρντ μια εικοσαριά χρόνια αργότερα, λίγο πριν βγω στη σύνταξη, κι ο πενηντάρης πλέον John Weeks ήταν πάντα ένας πνευματώδης, ευχάριστος υπάλληλος σε μάντρα οικοδομών.

Πανέμορφη εικοσάρα, με τη χαρακτηριστική πάλλευκη επιδερμίδα και τα πράσινα μάτια της κοκκινομάλλας, ήρεμη, επιμελής, σοβαρή, η Hillary Wiesner επένδυσε ένα άλλο είδος ενέργειας και ήθους στην έρευνα, τη γνώση, τη δουλειά:

B.A. στη θεολογία από το Χαρβαρντ, Master απ’ το Πανεπιστήμιο του Σικάγου και Δοκτοράτο απ’ την Επιτροπή Μελέτης των Θρησκειών του Χάρβαρντ.

Θα πρέπει να ήταν γύρω στο 1989 όταν, έχοντας ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές σπουδές της, η Hillary με επισκέφθηκε στην Αίθουσα Ποίησης για να με συστήσει στον τριανταπεντάρη μνηστήρα της και μέχρι πρόσφατα δάσκαλο της στο πανεπιστήμιο του Σικάγου, Ioan Petru Culianu. Ήταν, θυμάμαι, ένας σπιρτόζος, χαρισματικός άνδρας ρουμάνικης καταγωγής, ο ίδιος άριστος μαθητής του συμπατριώτη του, Mircea Eliade. Ιστορικός θρησκειών και πολιτισμών, φιλόσοφος, ακτιβιστής και πολιτικός αρθρογράφος, μελετητής και συγγραφέας του αγνωστικισμού και της μαγείας στον Μεσαίωνα και, πρόσφατα, όπως και μεγάλος του δάσκαλος, συγγραφέας «φανταστικών» διηγημάτων.

“A renaissance man,” του έσφιξα το χέρι.

“A magus,” υπερθεμάτισε η Χίλαρι, αν θυμάμαι καλά.

Περιορισμένος στον δικό μου, προσωπικό αγνωστικισμό, εξέφρασα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα διηγήματα και πριν με αποχαιρετίσουν ως την επόμενη συνάντηση μας (“so long”), δέχτηκα ευχαρίστως να διαβάσω ένα από αυτά, γραμμένο σε συνεργασία με την Hillary. Τίτλος του, ‘“The Late Repentance of Horemheb’ («Η αργοπορημένη μετάνοια του Χορεμχέμπ»), by I.P. Culianu and H.S. Wiesner.”

Horemheb who?

Ο Horemheb, ήταν ο αρχηγός του στρατού των φαραώ Τουταγχαμών  κατόπιν έγινε ο Horemhemb έγινε ο τελευταίος φαραώ της 18ης δυναστείας. Με την άνοδο του στον θρόνο, ο Horemhemb, έμεινε αθάνατος στην ιστορία για την καταστροφή απ’ άκρη σε άκρη των μνημείων της νέας θρησκείας του ήλιου και των ιδρυτών της στη Αίγυπτο, Ακενατόν και Νεφερτίτι.

Γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο και σε μορφή δοκιμίου, δομημένη σαν άλυτο φιλοσοφικό-αρχαιολογικό μυστήριο και με αμφίβολο κλειδί τις μεταφυσικές πλεκτάνες του παρελθόντος χρόνου, «Η αργοπορημένη μετάνοια του Χορεμχέμπ», είχε όλα τα αποτυπώματα της γνώσης και της δημιουργικής φαντασίας δυο δαιμονίων στο ίδιο σφραγισμένο μπουκάλι. Σ’ αυτό το μπουκάλι ήταν και η πιθανή αλλά ποτέ αποδεδειγμένη «μετάνοια» του Χορεμχέμπ για την εκτεταμένη αν όχι ολική καταστροφή των μνημείων της βασιλείας του Ακενατόν.

Δημοσίευσα τη συνεργασία του Ioan και της Hillary στη φυλλάδα Erato – Harvard Book Review #15-16 (1990), την ύλη της οποίας επιμελούμουν με τον τότε βοηθό μου Michael Milburn, και έστειλα στους συγγραφείς του κειμένου μερικά αντίτυπα. Στο ίδιο τεύχος, στο εξώφυλλο, άρθρο του φίλου και θεατρολόγου Robert Scanlan για την αποδημία τον περασμένο Δεκέμβρη, του Σαμ Μπέκετ.

«Η αργοπορημένη μετάνοια του Χορεμχέμπ» σχολιάστηκε δεόντως στον αυλόγυρο τουΧάρβαρντ και η ζωή ανηφόρησε  απτόητη, η καθημερινότητα της βαλλόμενη ανελέητα από τα παλιά και νέα μέσα ενημέρωσης – ως τον επόμενο χρόνο:

Ο Μανουέλ Νοριέγκα παραδίδεται στις Αμερικανικές αρχές. Απαγορεύεται  η είσοδος στον πύργο της Πίζας λόγω υπερβολικής κλίσης. Η Ρουμανία θέτει το Κομμουνιστικό Κόμμα εκτός νόμου. Ο 42χρονος Τζόρτζ Φόρμαν ρίχνει με νοκ άουτ τον Τζέρι Κούνεϊ στον δεύτερο γύρο. Το ΚΚ της Σοβιετικής Ένωσης δέχεται να νομιμοποιηθούν αντιπολιτευόμενα κόμματα. Ο Νέλσον Μαντέλα αποφυλακίζεται ύστερα από 27 χρόνια φυλάκισης. Οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία εγκρίνουν την επανένωση της Γερμανίας. Ο Voyager 1 φωτογραφίζει ολόκληρο το ηλιακό μας σύστημα. ΗΠΑ: Πυρηνική δοκιμή στην έρημο Νεβάδα. Συλλαλητήρια στη Ρουμανία ενάντια στην κυβέρνηση του Ίον Ιλιέσκου. Και άλλα.

Αναρωτιόμουν πώς θα σχολίαζε ο Ioan τις πολιτικές αναταραχές στην πατρίδα του μετά την πτώση του Τσαουσέσκου, αλλά το φθινόπωρο του 1991 η Χίλαρι επέστρεψε στο Χάρβαρντ μόνη της, φαντάζομαι για την παρουσίαση της διδακτορικής διατριβής της στη μελέτη των θρησκειών. Και ήρθε να με δει στην Αίθουσα Ποίησης ντυμένη στα μαύρα.

Τι συνέβη;

Ο Ioan. Τον περασμένο Μάη.

Τι;

Τον σκότωσαν.

Ποιοι; Για τί;

Δεν ήξερε. Κανείς δεν ήξερε.

Σήμερα, 23 χρόνια από τον Μάη του 1991, η δολοφονία του καθηγητή Ioan Culianu παραμένει ανεξιχνίαστη.

Στο τμήμα περιοδικών και εφημερίδων της βιβλιοθήκης, έψαξα τα νέα της περασμένης άνοιξης απ΄ το Σικάγο και εντόπισα αρκετό ρεπορτάζ για τα γεγονότα της 21ης του Μάη:

Ο καθηγητής Culianu είχε βρεθεί νεκρός στις τουαλέτες της θεολογικής σχολής. Ο θάνατος του είχε προκληθεί από τραύμα σφαίρας στο κεφάλι. Η τουαλέτα ήταν κλειδωμένη από μέσα. Το όπλο του φόνου έλειπε. Η Chicago Tribune παρέθετε πρόσθετες πληροφορίες για το θύμα, όπως η εξειδίκευση του στην ιστορία θρησκειών και πολιτισμού, και τη συγγραφή βιβλίων και άρθρων με θέματα τον ερωτισμό, τον μυστικισμό, τη μαγεία.  Ένας συνάδελφος του στο διδακτικό προσωπικό του ίδιου τμήματος, δήλωσε ότι ο Culianu είχε κάθε λόγο να μεσουρανεί. Όλα πήγαιναν τέλεια στη ζωή του. Η φήμη του απλωνόταν διεθνώς, το πανεπιστήμιο τού είχε προσφέρει μονιμότητα και σύντομα θα γινόταν στο Χάρβαρντ ο γάμος του με τη Hillary Wiesner.

Για θάνατο του, μερικοί φοιτητές του υποψιάζονταν πράκτορες από το Βουκουρέστι και ακροδεξιούς παράγοντες της ρουμανικής μειονότητας του Σικάγου, αλλά ο αξιωματικός της αστυνομίας που διενεργούσε την έρευνα δήλωσε πως ο θάνατος του καθηγητή θα μπορούσε να είναι αυτοκτονία και πως κάποιος περαστικός να είχε αρπάξει το όπλο. Τουλάχιστον 25 άτομα εντοπίστηκαν στον ίδιο όροφο που βρισκόταν η αίθουσα με τις τουαλέτες, πριν φτάσει η αστυνομία: Υπάλληλοι, καθηγητές, φοιτητές, σεκιουριτάδες, πυροσβέστες και πρώτες βοήθειες. Η αυτοψία θα έδειχνε από ποια απόσταση και γωνία χτύπησε η σφαίρα τον στόχο της. Το βλήμα και ο κάλυκας είχαν βρεθεί στο πάτωμα της τουαλέτας. Κανείς δεν είδε κάποιον να βγαίνει από τον χώρο με τις τουαλέτες μετά τον πυροβολισμό. Κάποιος θα μπορούσε να είχε μπει στην πλαϊνή τουαλέτα, να πάτησε στη λεκάνη και να πυροβόλησε το θύμα πάνω απ’ το χώρισμα. Ένας άλλος φοιτητής του Ioan κατέθεσε ότι πριν από μερικές μέρες ο καθηγητής φοβόταν για τη ζωή του και είχε την αίσθηση πως τον έζωνε θανάσιμος κίνδυνος,  Όταν ο φοιτητής τον ρώτησε τι ακριβώς εννοούσε, ο Ιοάν απάντησε, «Κάποιος μπορεί να με σκοτώσει… με προειδοποίησαν», και υπαινίχθηκε ότι η απειλή είχε να κάνει με τη Ρουμανία, όμως δεν διευκρίνισε παραπέρα.

Η αυτοψία έδειξε μόνο ότι η γωνία της σφαίρας και το τραύμα στο πίσω μέρος του κεφαλιού απέκλειαν την αυτοκτονία.

Στο βιβλίο του για την υπόθεση της δολοφονίας, Eros, Magic and the Death of Professor Culianu, ο Ted Anton γράφει: «Την προηγούμενη εβδομάδα ο Culianu είχε οργανώσει ένα διεθνές επιστημονικό συμπόσιο με θέμα “Μεταθανάτια περάσματα” και τίτλους ομιλιών όπως “Άλλοι κόσμοι: Θάνατος, έκσταση, και απόκοσμα ταξίδια σε πρόσφατες έρευνες”, “Η άνοδος του οραματιστή”, και “Υπερβατικότητες θανάτου”. Είχε υπό έκδοση τρία βιβλία συγχρόνως και διαπραγματευόταν, μεταξύ άλλων την έκδοση μιας πολύτομης εγκυκλοπαίδειας μαγείας, από τον εκδοτικό οίκο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Δίδασκε τρία μαθήματα, επέβλεπε διδακτορικές διατριβές και σχεδίαζε ένα πρώτο ταξίδι στη Ρουμανία ύστερα από 13 χρόνια. Στο μεταξύ, η πολιτική δραστηριότητα και η αρθρογραφία του κατά του Τσαουσέσκου και του μεταπολιτευτικού διαδόχου του, Ίωνα Ιλιέσκου, είχαν προκαλέσει μόνιμες ανησυχίες στο ακροδεξιό “Εθνικό Μέτωπο Σωτηρίας”. Η τελετή του γάμου του με την Hillary θα γινόταν στο Χάρβαρντ σε λίγες εβδομάδες».

Ο Mircea Eliade είχε ήδη πεθάνει στο Σικάγο, στα στερνά του καταπτοημένος από επίμονες διαδόσεις για τις προπολεμικές σχέσεις του με τη Σιδηρά Φρουρά, ένα ορθόδοξο, εθνικιστικό, φασιστικό και αντισημιτικό κίνημα στη Ρουμανία, το οποίο είχε αναρριχηθεί στην εξουσία με τον Ion Antonescu το1940. Οι σχέσεις του Ioan με τον μεγάλο δάσκαλο είχαν πάρει την κάτω βόλτα στη δεκαετία του 1980, οι διαφορές τους ήταν κυρίως πολιτικές. Όπως τα μετεμφυλιακά αποβράσματα της δικής μας ομογένειας στα χρόνια της χούντας μέχρι και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, δοξολογούσαν τη δικτατορία και ούρλιαζαν «Θάνατος στον Μακάριο», ενώ οι στρατευμένοι δημοκράτες φακελώνονταν τόσο από τις Ελληνικές προξενικές αρχές όσο και από τις ομοσπονδιακές μυστικές υπηρεσίες, έτσι και η Ρουμάνικη παροικία του Σικάγου διατηρούσε ζωντανά τα ιστορικά ιδεολογικά ή ταξικά πάθη της στην αλλοδαπή.

Στην αρχή της διαφωνίας του με τον Culianu, ο Eliade είχε διαμαρτυρηθεί, πιστεύοντας ότι ήταν αδύνατο να γράψει κανείς αντικειμενικά την ιστορία της Σιδηράς Φρουράς και ότι ο λαός δέχεται μόνο απολογίες και εκτελέσεις. «Μετά το Μπούχενβαλτ και το Άουσβιτς, ακόμα και οι πιο ειλικρινείς άνθρωποι δεν είναι σε θέση να κρίνουν αντικειμενικά», είχε γράψει.

Μετά τον θάνατο του Eliade το 1986, ο Culianu μετρίασε την πολεμική του, δηλώνοντας ότι ο δάσκαλος του «δεν ήταν ποτέ αντισημίτης, μέλος της Σιδηράς Φρουράς ή Ναζί, αλλά όπως και να ’χει, τείνω να πιστεύω ότι υπήρξε πιο κοντά στη Σιδηρά Φρουρά απ’ ότι θα ήθελα να πιστεύω».

Στην κηδεία του Eliade παραβρέθηκαν πάνω από 1200 άτομα. Κύριος ομιλητής, ο συνάδελφος και φίλος του στο πανεπιστήμιο, συγγραφέας Saul Bellow.

Για τη δολοφονία του Ioan, οι θεωρίες συνομωσίας, εμπλέκοντας Ρουμάνους μυστικούς πράκτορες, ή τραμπούκους της διασποράς, δεν έπαψαν να ξεπηδάνε στον τοπικό και διεθνή τύπο, αλλά όπως ήταν φυσικό, δεν έπαψαν και οι ψίθυροι για cult και ιεροτελεστίες μαγείας με φοιτητές, ή αποτυχημένες απόπειρες για πέρα από τον θάνατο εμπειρίες.

Το FBI ερεύνησε τις δραστηριότητες μιας ομάδας του απόκρυφου για την πιθανότητα ανάμιξης της στον φόνο, αλλά δεν προέκυψαν αποδείξεις. Πιο πιθανό, η δολοφονία του Ioan να συνδεόταν με την κριτική που ασκούσε στην πολιτική των Ρουμάνων ηγετών. Μερικές ακροδεξιές φατρίες είχαν ήδη επευφημήσει ανοιχτά την εξόντωση του. Οι Ρουμάνικες μυστικές υπηρεσίες, πρώην Securitate στο καθεστώς του Τσαουσέσκου, τις οποίες ο Ioan καυτηρίαζε, κατηγορώντας τις για «εποχιακή μωρία», δεν ήταν υπεράνω υποψίας, όπως δεν ήταν και οι περιστασιακοί τραμπούκοι, τους οποίους στρατολογούσαν από εθνικιστικές οργανώσεις με απόλυτη μυστικότητα. Ερευνητές της υπόθεσης, πρόσεξαν ότι ορισμένα έγγραφα από τον φάκελο του Ioan Petru Culianu είχαν ήδη εξαφανιστεί από τα αρχεία των μυστικών υπηρεσιών της Ρουμανίας.

Ο Ioan θάφτηκε στο νεκροταφείο Eternitatea στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Ιάσιο, στις 21 του Μάη 1991. Στα 41 του χρόνια ήξερε έξι γλώσσες και είχε στο ενεργητικό του τρία δοκτοράτα, είκοσι επιστημονικά βιβλία, έξι τόμους διηγημάτων και τρεις συνεργασίες, η μία από αυτές (Dictionary of World Religions), με τον Mircea Eliade και την Hillary S. Wiesner.

Αδημοσίευτα στo προσωπικό αρχείο του Ioan βρέθηκαν λογοτεχνικά κείμενα γραμμένα κυρίως στα αγγλικά, αλλά και στα γαλλικά, γερμανικά, Ιταλικά, ολλανδικά, ρουμανικά και ελληνικά.

Εκτός απ’ τη βιογραφία τού Ted Anton, έχουν δημοσιευθεί άπειρα δοκίμια και άρθρα για τη ζωή και το έργο τού Ioan Culianu – ένα που ξεχωρίζει, “Murder in Chicago”, γραμμένο απ’ τον  Umberto Eco (The New York Review of Books, 10 Απριλίου 1997).

Και η Hillary;  Όταν ο Ioan ακόμη ζούσε, της είχε δώσει μια συμβουλή: «Είναι επιτακτικό να δημιουργήσεις έναν μύθο για τη ζωή σου, μια εμβληματική ιστορία στην οποία θα μπορείς βρίσκεις καταφύγιο στις πιο σκοτεινές στιγμές σου».

«Τότε που όλα πήγαιναν τόσο καλά για τους δυο μας», θυμήθηκε εκείνη, «δεν σκέφτηκα όσο ήταν καιρός να φτιάξω έναν τέτοιο μύθο για τη ζωή μου».

Η Hillary Wiesner ερεύνησε τις γλώσσες, τις θρησκείες και την αρχαιολογία της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, μελέτησε τα μεταφραστικά ρεύματα ελληνικών, αραβικών και λατινικών φιλοσοφιών, πήρε μέρος σε ανασκαφές και δίδαξε θεολογία σε διάφορα πανεπιστήμια.

Εργάστηκε στην ΟΥΝΕΣΚΟ ως υπεύθυνη για τις σχέσεις του με τις ΗΠΑ και με αυτή την ιδιότητα έπεισε την Αμερικανική κυβέρνηση να επιστρέψει ως μέλος στον Οργανισμό το 2003, και υπηρέτησε ως ανώτερος σύμβουλος και γραμματέας της γενικής του διοίκησης.

Το 2007 και για τα επόμενα 6 χρόνια εργάστηκε στο Ίδρυμα Καρνέγκι της Νέας Υόρκης, αρχικά ως διευθύντρια στην «Πρωτοβουλία για το Ισλάμ» και κατόπιν ως διευθύντρια υποτροφιών και γενικά οικονομικών προγραμμάτων για τις αραβικές χώρες.

Από το 2012 ως το 2013 εργάστηκε στο KAICIID (King Abdulah Bin Abdulaziz International Centre for Interreligious and Intercultural Dialogue) ως διευθύντρια υποτροφιών και προγραμμάτων παιδείας για τις αραβικές χώρες.

Από τον Νοέμβρη του 2014 είναι διευθύντρια προγραμμάτων στο AMIDEAST, ένα αμερικανικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα οικονομικής και εκπαιδευτικής ανάπτυξης για την Μέση Ανατολή και τη Βόρια Αφρική, με έμφαση στην ενίσχυση της γυναίκας, και ανταλλαγές ή υποτροφίες μέσω του Fulbright και άλλων οργανισμών.

Στη σύντομη, περιληπτική ιστορία των εργασιακών προσανατολισμών της Hillary Wiesner στο Ίντερνετ, διαφαίνεται, νομίζω, μια αποφασιστική στροφή στην πρακτική, επαγγελματική εφαρμογή των ανθρωπιστικών ιδεών και γνώσεων που απέκτησε από το πανεπιστήμιο και τη ζωή.

Ίσως ο «μύθος καταφύγιο», που δεν έφτιαξε για τη δική της ζωή «όσο ακόμα ήταν καιρός», να περίμενε να υλοποιηθεί μετά τη στροφή – από τον έρωτα και τη μαγεία, στη δουλειά και τα έργα μιας ευρύτερα δημιουργικής, χειροπιαστής αγάπης για τον άνθρωπο.

 

 Καθηγητής IOAN PETRU CULIANU

(5/1/1950 – 21/5/1991)

 

 

 

Προηγούμενο άρθροH γυναίκα από τα παλιά
Επόμενο άρθροΗ μη απόλαυση της ανάγνωσης

ΑΦΗΣΤΕ ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ