του Δημοσθένη Αγραφιώτη (*)
- [ Εισαγωγική μικρο – επιτέλεση. Διαβάζω με διαφορετικό ύφος κάθε φορά: ποίηση, επιτελεστική, εικονοσχηματική, ηχητική, διαμεσική, médio-poétique, πειραματική ποίηση, ποίηση – δράση, πρωτοπορία. Τα φύλλα όπου είναι γραμμένοι οι προαναφερόμενοι όροι τα κουνάω προς τους σύνεδρους εν είδει καθαρμού και τέλος τα καταστρέφω φωνάζοντας, «ποίηση», «ποίηση».](βλέπε και την εικόνα 1).
- Στον καλλιτεχνικό, λογοτεχνικό και πολιτιστικό ορίζοντα, όλο και πιο συχνά στα τελευταία είκοσι χρόνια, χρησιμοποιούνται οι αναφορές : επιτέλεση/ περφόρμανς / performance, επιτελεστικότητα, επιτελεστικός /ή. Ποιες είναι οι αιτίες, ποιοι είναι οι λόγοι που θα μπορούσαν να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο; Είναι δυνατόν να προταθεί μία σύστοιχη επιτελεστική προσέγγιση του; Είναι δυνατόν να διαμορφωθεί μια επιτελεστική οριοθέτηση της «επιτέλεσης»; Η επιτέλεση διεκδικεί μια ρηξικέλευθη παρουσία (σε εθνικό και διεθνές επίπεδο) ή απλώς αποτελεί την επανεμφάνιση προηγούμενων προτύπων και πρακτικών; Είναι ένα παρωδικό φαινόμενο (σχεδόν μόδα) ή αποτελεί μια ουσιαστική στροφή στο πεδίο της τέχνης, της ποίησης και της λογοτεχνίας;
- Για τις απαντήσεις στο πρώτο ερώτημα παραπέμπω στο βιβλίο μου (‘’Επιτέλεση’’, νήσος, Αθήνα, 2022), για τα υπόλοιπα δίνονται νύξεις και επισημάνσεις στις επόμενες παραγράφους.
- Η επιτελεστική ποίηση
- Θέτει άμεσα και με σαφήνεια τα ερωτήματα: ‘’Τι είναι η ποίηση;’’ Και ‘’ποια είναι η πολιτιστική υπόσταση της σε μία ιστορική στιγμή και σε μία κοινωνικοπολιτική συγκυρία;’’
- Δείχνει εμπιστοσύνη στην προφορικότητα.
- Δίνει προτεραιότητα στο σώμα, στην ολότητα του, αλλά και στις ποιητικογενείς ζώνες του, καθώς κάθε μέρος του σώματος , κάθε όργανο του σώματος θεωρείται και χρησιμοποιείται ως τόπος και εργαλείο ποιητικής έκφρασης-από τα μάτια μέχρι το δέρμα, από το μυαλό μέχρι τη φωνή, από την κίνηση μέχρι την ακινησία.
- Προϋποθέτει μια ανταλλαγή ‘’σώμα με σώμα ’’ με τον αναγνώστη ή τον συμμετέχοντα στην ποιητική ανέλιξη , γι’ αυτό δεν περιορίζεται μόνο στην γραφή του κειμένου αλλά κινητοποιεί όλα τα υλικά στηρίγματα του νοήματος, του συναισθήματος και του στοχασμού για να μορφοποιήσει την ποιητική κατάσταση.
- Αναζητεί σχήματα συμμετοχής από τους αναγνώστε-θεατές-ενδιαφερόμενους πέρα από τα συμβατικά και τα καθιερωμένα δηλαδή, αυτά που του επιτρέπουν τα βιβλία, τα έντυπα και τα ψηφιακά στηρίγματα- άκουσμα ποιημάτων με κλήση ενός τηλεφωνικού αριθμού
- Εφευρίσκει δίκτυα θεσμών και κοινωνικών πρωταγωνιστών δημιουργώντας νέες ποιητικές επικράτειες και γεωγραφίες-από τις φυλακές μέχρι τα νοσοκομεία, από τις θεραπευτικές κοινότητες μέχρι τις ομάδες μεταναστών, από τις επαγγελματικές εκθέσεις μέχρι τα κάθε είδους Μουσεία.
- Ενδιαφέρεται το πώς οι νέες τεχνολογίες πληροφόρησης και μη, διαμορφώνουν τακτικές επικοινωνιακής χειραγώγησης και το πώς μπορεί να αντισταθεί ή να ανακαλύψει αυτές τις τακτικές, χωρίς a-priori απορρίψεις.
- Φιλοδοξεί να παράγει ένα είδος ποιητικών γραφημάτων (κάτι ανάλογο με τις μουσικογραφίες της σύγχρονης μουσικής) και όχι να χτίσει ποιητική μνημεία, ώστε να δίνεται η ευκαιρία για μελλοντικές ερμηνείες ή για αφετηρίες μελλοντικών δράσεων.
- Επιχειρεί ουσιαστική αλληλόδραση με τις άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές (θέατρο, μουσική, κινηματογράφος, βίντεο, φωτογραφία, χορό…) και αποσκοπεί στην συμπαραγωγή μεικτών ή υβριδικών καλλιτεχνημάτων όπως βιβλία καλλιτεχνήματα (artists books), φωτο-ποιήματα, βίντεο-ποιήματα,… (Βλέπε και το βιβλίο μου ‘’Πολιτιστική ποιητική ‘’ , Ερατώ, Αθήνα, 2012, σχήμα για τα διάμεσα/intermedia, σελίδα 107). Όπως η σύγχρονη τζαζ ανανεώνεται διαπερνώντας όλα τα είδη μουσικής, έτσι και η επιτελεστική ποίηση επιθυμεί να εκποιητίσει τις άλλες καλλιτεχνικές πρακτικές.
- Επεξεργάζεται ρυθμούς και ρητορικά σχήματα που δοκιμάζονται όχι μόνο στην κλασσική γραμμική ποιητική γραφή αλλά σε πολλαπλές διαστάσεις του χώρου και σε διαφορετικά υποστρώματα χρονικότητας.
- Επικεντρώνεται στον ‘’έρωτα του κοινωνιακού(societal)’’ μιας και διερευνά πως δημιουργούνται – καταστρέφονται – οικοδομούνται οι κοινωνικοί δεσμοί μεταξύ μελών μιας συλλογικότητας/πολιτών.
- Αμφισβητεί τις καθιερωμένες δομές της εξουσίας και εμβαθύνει στην ‘’αυθαίρετη’’ φύση των πολιτιστικών προτύπων και των τρόπων του βίου – ατομικού και συλλογικού.
- Σε συζητήσεις και αντιπαραθέσεις (ιδιαίτερα όταν αυτές λαμβάνουν χώρα στις ΗΠΑ) ένα ερώτημα επανέρχεται με ιδιαίτερη ένταση: η μοναδικότητα και η ιστορική ιδιοτυπία της επιτέλεσης. Στην πιο ισχυρή χώρα(με οικονομικά, τεχνολογικά και στρατιωτικά κριτήρια) θεωρούν ότι η επιτελεστική τέχνη τους ‘’ανήκει’’ καθώς ήταν αυτοί που την επινόησαν και την ανέπτυξαν μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, υπάρχει και ο αντίλογος που ισχυρίζεται ότι επιτελεστικά στοιχεία μπορούν να επισημανθούν σ’ όλες τις κοινωνίες (με γραφή ή και χωρίς γραφή) και ότι η ελληνική εμπειρία επιτρέπει να λεχθεί ότι ο πρώτος επιτελεστής υπήρξε ο Εμπεδοκλής ως ποιητής, φιλόσοφος, κοινωνικός ακτιβιστής, και πολιτιστικός καινοτόμος. Επιπλέον, η πτώση του στο ηφαίστειο της Αίτνας και η απορρόφησή του από το στοιχείο της φωτιάς αποτελεί την επιτομή ή το πρότυπο της επιτελεστικής πρακτικής. Η ίδια ελληνική ιδιομορφία προσφέρει το ρήμα ‘’τελείν’’ και το ουσιαστικό ‘’επιτέλεση’’ για να ονομαστεί η ιδιόμορφη πρακτική που βρίσκεται στην τριμερή τομή των ‘’ζωντανών τεχνών’’(arts vivants)[χάρη στο σώμα] , τεχνών του λόγου, των λέξεων και των γραμμάτων, και των εικαστικών τεχνών.
(*) Ο Δημοσθένης Αγραφιώτης είναι Ποιητής, Καλλιτέχνης διαμέσων, Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας ΕΣΔΥ. Το κείμενό είναι η παρέμβαση του στο συνέδριο του Αναγνώστη με τίτλο ¨Η ελληνική λογοτεχνία του 21ου αιώνα”
