της Ελίνας Νταρακλίτσα (*)
Ο καθηγητής φιλοσοφίας και θεωρίας του θεάτρου και του δράματος του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και κριτικός θεάτρου, Γιώργος Πεφάνης, επανέρχεται για πολλοστή φορά στον εκδοτικό χώρο της Ελλάδας με ένα βιβλίο αναφοράς για τη σύγχρονη θεατρική κριτική. Στο πλούσιο και πολυσήμαντο επιστημονικό έργο του, έρχεται να προστεθεί ακόμα ένας τόμος που κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική και αποτελεί τη συνέχεια του πρώτου τόμου των κριτικών “Επί σκηνής. Κριτική θεάτρου 1994-2004” περιλαμβάνοντας τα αντίστοιχα κριτικά κείμενα που γράφτηκαν από το 2005 έως και το 2020. Πρόκειται για μια συλλογή εκατόν είκοσι κριτικών σημειωμάτων, εντεθειμένων σε έναν καλαίσθητο και συμπαγή τόμο 465 σελίδων που κοσμείται από ένα μίνιμαλ εξώφυλλο λευκού χρώματος, φιλοτεχνημένο με μαύρες λεπτομέρειες. Το εκδοτικό εγχείρημα στοχεύει στην ανάδειξη της σημασίας της θεατρικής κριτικής, προσδοκώντας παράλληλα να ενθυμίσει στο αναγνωστικό κοινό αξιομνημόνευτες παραστάσεις του σύγχρονου ελληνικού τοπίου.
Τα συγκεκριμένα κείμενα έχουν δημοσιευτεί είτε σε έντυπη είτε σε ηλεκτρονική μορφή και πλαισιώνουν περιγραφικά και με μεγάλη επάρκεια, το σύμπαν της ελληνικής θεατρικής σκηνικής δραστηριότητας κατά τα αναγραφόμενα έτη, αποτυπώνοντας μέσω της ευρυγώνιας και λεπτομερούς ματιάς του συγγραφέα, την πραγματική και αντιπροσωπευτική εικόνα του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου. Η οπτική του Γιώργου Πεφάνη αγκαλιάζει σφαιρικά και με εξαιρετικό ενδιαφέρον αφενός τις παραστάσεις έργων του ξένου δραματολογίου και του εγχώριου, αφετέρου το επιτελεστικό έργο των σύγχρονων ελλήνων σκηνοθετών, αλλά και των καλλιτεχνών που συμβάλλουν δραστικά στη δημιουργία των εξεταζόμενων παραστάσεων. Όπως αναφέρει ο ίδιος, υπογραμμίζοντας την αξία των κριτικών κειμένων σε σχέση με την επιδραστική, επικοινωνιακή και κοινωνικής προέκτασης συνδρομή τους: «…Τα κριτικά αυτά κείμενα δεν συμβάλλουν τόσο στην επανάληψη ή στην αναπαράσταση μιας αξιολογικής κρίσης, όσο στην έκφραση της επιθυμίας των κρινόμενων παραστάσεων και του διαλόγου με τους καλλιτέχνες και το σύγχρονο κοινό. Η κατατεθειμένη άποψη και η διατυπωμένη ερμηνεία μπορεί να έχουν μια χρηστικότητα για την ιστορική συγκεφαλαίωση, αλλά βρίσκονται πάντα στη σκιά της επιθυμίας της παράστασης…».
Σημειώνεται πως το παρόν βιβλίο δεν απευθύνεται σε ένα ειδικευμένο κοινό, προσανατολισμένο αυστηρά στη γνώση της θεατρικής τέχνης, αλλά στο ευρύ κοινό, ακόμα και στον αναγνώστη που ενδιαφέρεται απλώς να ενημερωθεί για τα θεατρικά δρώμενα της χώρας του. Η πρόθεση είναι να μπορεί να το διαβάσει ο οποιοσδήποτε ευχάριστα⸱ τόσο ένας επαγγελματίας του θεάτρου όσο και κάποιος που δεν έχει προϋπάρξει ως θεατής ή δεν έχει μέχρι ώρας μια προσωπική επαφή με τη θεατρική σκηνή.
Ο συγγραφέας ταξιδεύει τον αναγνώστη σε έναν πολύστικτο δραματουργικό χάρτη της υδρογείου εφόσον από τη Γαλλία και τον Molière, περιδιαβαίνει τον χώρο του Αμερικανού Tennesse Williams, του Σουηδού August Strindberg, του Ιταλού Dario Fo, του Αυστριακού Thomas Bernhard και βεβαίως, των Ελλήνων Παύλου Μάτεσι, Ανδρέα Στάικου, Μάριου Ποντίκα, αλλά και πολλών ακόμα άλλων συγγραφέων των οποίων η πλήρης καταγραφή στο παρόν σημείωμα δεν θα ήταν δυνατή. Υπό το φως των παραπάνω επιφανών ονομάτων, παρουσιάζεται κριτικά και διερευνητικά, πάντοτε με προσήλωση και σεβασμό, το έργο αξιόλογων ελλήνων σκηνοθετών, όπως ενδεικτικά είναι αυτό των Λευτέρη Βογιατζή, Θανάση Παπαγεωργίου, Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, Θωμά Μοσχόπουλου, Βασίλη Μαυρογεωργίου, Πέτρου Ζούλια, Γιάννη Σκουρλέτη, Ιούς Βουλγαράκη, Σίμου Κοκάλα, Αντώνη Αντωνίου, καθώς επίσης και πολλών σκηνοθετών του διεθνούς στερεώματος που έχουν επισκεφτεί τη χώρα μας στο πλαίσιο -ή και όχι- των ελληνικών φεστιβάλ, όπως είναι του Nikita Milivojevic, του Robert Lepage, των Rimini Protokoll, της Lola Arias, του Romeo Catstellucci, του Allex Ollé, της Ariane Mnouchkine, κ.ά.
Τα κεφάλαια του βιβλίου ακολουθούν τη χρονολογική δομή των αναπαριστάμενων έργων, στο εσωτερικό της οποίας συχνά υπάρχει και μια ειδικότερη ενότητα σύνδεσης -που προκύπτει κατά τον ρου της ανάγνωσης-, όπως είναι αυτή των παραστάσεων του Φεστιβάλ Αθηνών, η θεματική και η δραματουργική.
Ο Γιώργος Πεφάνης προσεγγίζοντας με αγάπη το θέατρο και τους δημιουργούς του, δεν λησμονεί να κάνει πάντοτε ειδική αναφορά σε όλους τους ηθοποιούς που συμμετέχουν στις παραστάσεις, στους μουσικούς, αλλά και τους εικαστικούς καλλιτέχνες (σκηνογράφους και φωτιστές) και κινησιολόγους που συμβάλλουν με το έργο τους στην άρτια ολοκλήρωση του συνόλου. Άλλωστε, στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου υπάρχει και το ευρετήριο των ονομάτων όλων των καλλιτεχνών για τους οποίους γίνεται λόγος.
Επισημαίνω ότι η επιμέλεια του τόμου είναι άριστη, ο ερευνητικός μόχθος του συγγραφέα αξιοθαύμαστος και η αφοσίωσή του στην επιστήμη και την τέχνη του θεάτρου απόλυτη. Κλείνοντας, αξίζει να αναφερθούν τα λόγια του ιδίου, που εμπεριέχονται στον πρόλογο του τόμου, σε σχέση με τη σημασία και την αξία της σύγχρονης θεατρικής κριτικής:
«Η κριτική θεάτρου δεν είναι μια ευκαιριακή και ληξιπρόθεσμη διατύπωση του θεωρητικού λόγου, αλλά μια βάση για έναν διάλογο στο πέρασμα του χρόνου μεταξύ κριτικού και καλλιτεχνών. Η κριτική μίας παράστασης αποτελεί μέρος αυτής της παράστασης και, ως εκ τούτου, μπορεί να περισώσει κάτι από αυτήν και το “περιβάλλον” της, όταν η αυλαία θα έχει πέσει. Δεν παύει, παράλληλα, να αποτελεί έναν στέρεο κρίκο στην αλυσίδα αναπληρωμάτων που μια παράσταση αποκτά μετά τη λήξη της…».
(*) Η Ελίνα Νταρακλίτσα είναι Καθηγήτρια-Σύμβουλος θεατρικής γραφής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Δραματολόγος και Μεταφράστρια
Γιώργος Π. Πεφάνης. Επί σκηνής ΙΙ. Κριτική θεάτρου 2005-2020. Κάπα Εκδοτική 2022
Βρες το εδώ
