της Μαρίζας Ντεκάστρο
Οπουδήποτε και αν πάω, στην επίσκεψή μου σπεύδω στις εκθέσεις και στα μουσεία, όχι για να αποκτήσω περισσότερες γνώσεις όσο για να νιώσω και να φανταστώ (αφού δεν θα μπορούσα να μπω στη θέση τους) τι σκέφτονται οι άνθρωποι, πώς ζούσαν σε άλλες εποχές και άλλες κοινωνίες και πώς μπορώ να μπλεχτώ με τις δικές τους ιστορίες.
Το σωματείο Μέριμνα Ποντίων Κυριών ιδρύθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου στις αρχές του προηγούμενου αιώνα με σκοπό την εκπαίδευση και την παροχή εργασίας στις άπορες Ελληνοπούλες. Μετά από διακοπή λίγων ετών επανιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη από τις πρόσφυγες που άλλαξαν τόπο, πατρίδα και τάξη.
Η Μέριμνα δημιούργησε το 2005 ένα μοναδικό μουσείο με τη συνδρομή της κοινωνικής ανθρωπολόγου, καθηγήτριας του ΑΠΘ, Νόρας Σκουτέρη-Διδασκάλου, η οποία επιμελήθηκε την έκθεση και το λεύκωμα του μουσείου, και πολλών ακόμα εθελοντριών/εθελοντών.
Το Μουσείο Μέριμνας Ποντίων Κυριών – Κεντώντας τη Μνήμη, από την Τραπεζούντα στη Θεσσαλονίκη βρίσκεται στο ισόγειο μιας πολυκατοικίας στην οδό Βας. Όλγας 107.
«Αν κειμήλιο είναι κάθε τι που ξεχωρίζεται και φυλάγεται ως πολύτιμο πράγμα, τότε ναι, κειμήλιο είναι κάθε τι που θυμόμαστε με αγάπη και νοσταλγία, κάθε τι που νιώθουμε δικό μας».
Αυτό το μουσείο είναι μουσείο προσωπικών κειμηλίων. Τα χαρισμένα αντικείμενα, τα κεντημένα προικιά, οι φωτογραφίες, τα ενδύματα, τα σκεύη και τα υλικά της μαθητείας των κοριτσιών –κλωστές, νήματα, πανιά, σχέδια κεντημάτων– ή ακόμα τα ταξιδιωτικά έγγραφα σαν το:
«Διαβατήριον Παναγιώτη Χαριτίδη, ετών 60, εργάτη εκ Τραπεζούντος και της πολυμελούς οικογένειάς του (11 άτομα).
Εκδούσα Αρχή Μεγάλη Εθνοσυνέλευσις Τουρκίας, 26 Ιουνίου 1923.
Προορισμός Θεσσαλονίκη.
Σκοπός του ταξιδιού του Δεν δύναται να επιστρέψει».
Διατηρούν, όπως είναι φυσικό, τις μνήμες των απογόνων. Το θέμα όμως είναι πώς η ποικιλία των εκθεμάτων θα γεννήσει σκέψεις και τι είδους σ’ εμάς τους ‘άλλους’.
Θα δημιουργηθεί από τη σκηνοθεσία τους, την οργάνωση ενός περιβάλλοντος χώρου που θα βάλει τον επισκέπτη μέσα σε δωμάτια σπιτιών, σε καθιστικά, σε εργαστήρια, θα του ανοίξει ντουλάπια και μπουφέδες. Έτσι αντιμετώπισαν τα εκθεσιακά υλικά οι άνθρωποι του μουσείου της Μέριμνας Ποντίων Κυριών (όπως πολλοί επιμελητές εκθέσεων και μουσείων. Ενδεικτικά Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης, εκθέσεις του Μουσείου Μπενάκη για το 1821 και τη Μικρασιατική Καταστροφή, Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, μουσεία του ΠΙΟΠ, περιοδικές εκθέσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού, κ.ά.).
Το πέτυχαν; Ναι! Μπροστά στα μάτια του επισκέπτη ξετυλίγονται οι ζωές ανθρώπων –των επώνυμων απογόνων δωρητών και δωρητριών– οι οποίες συμπλέκονται με το ανώνυμο πλήθος σκιαγραφώντας την κοινωνία και τη ζωή στην πόλη της καταγωγής και σ’ αυτήν της υποδοχής.
Ένα δεύτερο, ισότιμα σημαντικό, είναι οι άνθρωποι του μουσείου και οι δικοί μας οι οποίοι μοιράζονται φιλόξενα τα έργα των αλλοτινών ανθρώπων και το έργο της διατήρησης της μνήμης. Χρωστάω στη φίλη μου Ελένη Χοντολίδου, κόρη Ποντίων προσφύγων. Με πήγε, με ξενάγησε με έναν εντελώς προσωπικό και συναισθηματικό τρόπο, σταθήκαμε σ’ εκείνα που τη συγκινούσαν, μου μίλησαν κι εμένα!
Δέκα σταθμοί-ενότητες παρουσιάζουν το γυναικείο σωματείο Μέριμνα Ποντίων Κυριών, τη ζωή των Ελλήνων της Τραπεζούντας και την εγκατάσταση τους ως προσφύγων στη Θεσσαλονίκη, τη «δευτερεύουσα πόλη», όπως την ονόμασε ένας αφηγητής στο βίντεο του Απόστολου Κρυωνά, με τίτλο Η Μέριμνα Ποντίων Κυριών Τραπεζούντα 1904- Θεσσαλονίκη 2004.
Κάθε σταθμός ορίζεται από μια φωτεινή στήλη διακοσμημένη με κέντημα ή κλωστές η οποία υπομνηματίζει το περιεχόμενο της ενότητας, όπου τα εκθεσιακά σύνολα και τα εκθέματα δένονται μεταξύ τους χάρη στα έργα των χεριών των γυναικών του Πόντου.
Οι ενότητες:
Καλορίζικα και καλά τέλη
Στον κόσμο των γυναικών: Κι έζησαν και στέριωσαν
Τραπεζούς, πόλις ελληνίς του Πόντου: Η πόλις παρίσταται
Αναλόγιον, από την Τραπεζούντα στη Θεσσαλονίκη: Τ’ αποθαμενίων το λησμόνεμαν
Κειμήλιο μνήμης: Όμως τα πιο πολλά χαθήκανε στο δρόμο
Ο δρόμος της προσφυγιάς: Ν’ ανθεί να φέρει κι άλλο
Τα πρόσωπα της Μέριμνας: Δώσατε εργασίαν εις τους πρόσφυγας
Στο εργαστήρι: Τα χέρια τους στα χέρια μας
Κεντήματα γραφτά και ξομπλιαστά: Ενδύοντας τη μνήμη
Ωραίες κουβαρίστρες: Των εργοχείρων και των συρμών
Κεράσματα: Λες, πώς έγινε αυτό το πράγμα!
Συμπέρασμα: οι παράγραφοι των σχολικών εγχειριδίων Ιστορίας περί ποντιακού ελληνισμού και του ξεριζωμού του ζωντανεύουν διδακτικά με τον πιο πρόσφορο τρόπο!
info: Κεντώντας τη μνήμη, Από την Τραπεζούντα στη Θεσσαλονίκη
Επιμ. Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου
Μουσείο της Μέριμνας Ποντίων Κυριών, Θεσσαλονίκη, 2011.
