του Βαγγέλη Δημητριάδη
Η «εκτεταμένη νουβέλα» της Μάχης Τζαβέλλα Ήρεμα φεύγω είναι ένα ψυχολογικό οικογενειακό δράμα, που σε αρκετά σημεία του παραπέμπει στον Γυάλινο κόσμο, στο αυτοβιογραφικό έργο του Τενεσή Ουίλιαμς και βέβαια στην κλασική αρχαία ελληνική τραγωδία, συνδέοντας το έργο με το διακειμενικό παρελθόν του και εξετάζοντας όψεις της αποκλίνουσας οικογενειακής συνύπαρξης μέσα από τη διαφορετικότητα των χαρακτήρων. Η υπόθεσή του διαδραματίζεται με επίκεντρο την αποπνικτική ατμόσφαιρα ενός μικρού διαμερίσματος πολυκατοικίας σε υποβαθμισμένη αστική γειτονιά, περιβάλλον που συντελεί στην ιχνογράφηση της έκρυθμης πραγματικότητας που οικοδομείται γύρω από τις δράσεις και τις αντιδράσεις των ηρώων.
Ο τίτλος Ήρεμα φεύγω υπονοεί την απόδραση από κάπου για κάπου αλλού με ηρεμία ψυχής. Ποιος φεύγει και από πού, για πού και πότε είναι το ερώτημα που απαντάται κατά την ολοκλήρωση της ανάγνωσης.
Τα τρία κεντρικά πρόσωπα –νεκρή μητέρα, συνταξιούχος πατέρας, ακρωτηριασμένος γιος – ανήκουν στην κατώτερη κοινωνικο-οικονομική τάξη που, στις μέρες μας, δεινοπαθεί να ανταπεξέλθει στις βιοτικές υποχρεώσεις της. Οι ενδοοικογενειακές τους σχέσεις διέπονται άλλοτε από σιωπηρές και άλλοτε από έμπρακτες συγκρούσεις και επαφές: ανάμεσα στον πατέρα και τη μητέρα, τον πατέρα και τον γιο, τη μητέρα και τον γιο. Η παρουσία της νεκρής μητέρας, της οποίας η αιτία θανάτου δεν αναφέρεται πουθενά για ευνόητους λόγους, είναι εντυπωσιακά επιβλητική: υποτάσσει και περιθωριοποιεί τον σύζυγο, παραπλανεί και εκμαυλίζει τον γιο από την οιδιπόδεια περίοδο της νηπιακής ηλικίας μέχρι την εφηβεία του και γενικώς ρυθμίζει εγωκεντρικά την (κακή όπως εξελίσσεται) τύχη των συμπρωταγωνιστών της στο δράμα. Έστω με χρονική καθυστέρηση είναι σε μεγάλο βαθμό η ηθικά υπεύθυνη για την τύχη του άβουλου άνδρα της και τον τιμωρητικό ακρωτηριασμό του γιου της. Εμφανίζεται ως το κυρίαρχο πρόσωπο ενός παράξενου, σπάνιου αλλά υπαρκτού στην επιστημονική βιβλιογραφία σεξουαλικού τριγώνου, που οδηγεί τους ηθικά άμεσα και έμμεσα υπεύθυνους στον θάνατο και τον εκ των πραγμάτων θυματοποιημένο «ήρωα» να αγγίξει τα κατώτατα όρια της ψυχοσωματικής δοκιμασίας. Το αναγνωστικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στο πώς και κάτω από ποιες συνθήκες θα κατορθώσει ο πρωταγωνιστής γιος μελλοντικά να αναθεωρήσει και να ανατρέψει τα πιστεύω, τις εξαρτήσεις και τις εμμονές του. Πώς θα ισορροπήσει ψυχικά και θα οδηγηθεί στην κάθαρση. Μήπως η «θυσία» του πατέρα του, όπως της ομηρικής Ιφιγένειας και του βιβλικού Ισαάκ, θα εξευμενίσει το θείο και θα τον βοηθήσει να απεξαρτηθεί από την επιρροή της μητέρας του και να ενταχθεί στους κανονικούς ρυθμούς της ζωής; Θα νικήσει εντέλει ή θα νικηθεί στον αγώνα που καταβάλλει όπως ο γέρο-ψαράς του Χέμινγουεϊ στο Ο γέρος και η θάλασσα; Διότι ο ήρωας της νουβέλας εγκαταλείπεται στις δικές του δυνάμεις. Ο αγώνας που διεξάγει είναι κατά βάση εσωτερικός: ενάντια στον διαμορφωμένο από επίκτητους παράγοντες ψυχισμό του αλλά και εξωτερικός: ενάντια στις κοινωνικές δομές, προκαταλήψεις, συμπτώσεις.
Η ψυχογράφηση των γονικών χαρακτήρων εξετάζει το κατά πόσο οι μη ομαλές σχέσεις ενός ζευγαριού επηρεάζουν τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού τους. Με αυτή την προοπτική αναλύονται οι δράσεις και αντιδράσεις τους και επιμερίζονται οι ευθύνες του θύτη-μητέρας και των θυμάτων πατέρα και γιου. Η δικαιοσύνη είναι αποτέλεσμα των πράξεων και αποδίδεται κατά τα πρότυπα της θρησκευτικού τύπου παγκόσμιας δραματουργίας ανάλογα με τη βαρύτητα κάθε μιας (πράξης). Επιβάλλεται άνωθεν (τη Μοίρα, την Τύχη, τον Θεό) υπό μορφή τιμωρίας και όχι αποκατάστασης.
Στη νουβέλα της η Τζαβέλλα καταθέτει απόψεις και προβληματισμούς για τη διαφορετικότητα, τη αποκλίνουσα συμπεριφορά, την ουτοπία, τις κοινωνικές συμβάσεις και στάσεις για την αναπηρία, τις διαπροσωπικές σχέσεις των φίλων και των συγγενών, τις ματαιώσεις, την αντιμετώπιση του απρόοπτου, την προσαρμογή σε αναπάντεχα δεδομένα επιβίωσης, την έντονη παρουσία και επίδραση της σεξουαλικότητας στις καθημερινές εκδηλώσεις. εξασφαλίζει συνθήκες κατάλληλες για να εμφανισθούν τα πλεονεκτήματα της συντροφικότητας, της συλλογικής θέασης θεμάτων που έχουν να κάνουν με την άρση της απομόνωσης των ατόμων με αναπηρία και την ένταξή τους στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.
Ο εσωτερικός διάλογος, η ενδελεχής ενδοσκόπηση σε συνδυασμό με την σκόπιμα ανακόλουθη χρονικότητα, ούτως ώστε τα γεγονότα να παρουσιάζονται με συνειρμικές διασυνδέσεις και αναδιπλώσεις έξω από τη φυσική τους ακολουθία, αποτελούν την άρτια αφηγηματική τεχνοτροπία του έργου. Το ειδικό βάρος της αφήγησης επικεντρώνεται στην ορθολογική και ψυχολογική ανάλυση των ακραίων συμπεριφορών των προσώπων του δράματος. Όλη η διάταξη της δομής λειτουργεί σαν εξίσωση διπλής κατευθύνσεως: το αίτιο και το αποτέλεσμα ή το αποτέλεσμα -ως δράση- και το αίτιο -ως αφορμή-, με έμφαση στους φανερούς ή συγκαλυμμένους λόγους που έδρασαν υπογείως στη διαμόρφωση κάθε είδους μη φυσιολογικής πράξης, κατ’ εφαρμογή του πλουταρχικού «ουδέν ατέκμαρτον, ουδέν τυφλόν».
Με διάχυτη την τεκμηριωμένη γραφή και την ορθολογική αντιμετώπιση των ψυχολογικών αντιδράσεων των ηρώων, με ρεαλισμό, στο πλαίσιο μιας πολύ καλλιεργημένης γλώσσας, θεωρώ ότι η νουβέλα Ήρεμα φεύγω της Τζαβέλλα ξεπερνά το επίπεδο των προηγούμενων βιβλίων της Κόκκινος Αύγουστος (Γραφομηχανή, 2015) και Φτερά παγωνιού (Γκοβόστη, 2017) και επιβεβαιώνει την ανοδική πορεία της στην πεζογραφία.
Μάχη Τζαβέλλα, Ήρεμα φεύγω, Γκοβόστη
Βρες το εδώ
