του Σταύρου Χατζηθεοδώρου
Με περίμενε. Του είχα τηλεφωνήσει από την Αθήνα. Ανέβαινα στο χωριό για Πάσχα, ήθελα να τον γνωρίσω. Θα έκανα μια στάση στην πόλη. Αρχές του 90’ ήτανε. Εξέδιδε εκείνη την εποχή το σπουδαίο ιστορικολογοτεχνικό περιοδικό ΓΙΑΤΙ του οποίου ήμουν συνδρομητής. Φιλικός, με ευγενή πληθωρικότητα και τη χαρακτηριστική ομιλία των Σερραίων του κάμπου σε αντίθεση με μας τους ορεινούς. Με έβαλε σπίτι του. Εκατοντάδες, παλιές εφημερίδες και περιοδικά, λευκώματα ανάκατα στο γραφείο, σε ράφια στους τοίχους. Σπίτι βιβλιοθήκη. Συνειδητοποιώ τώρα, πως το ένα από τα δυο παιδιά που παίζανε στην άκρη του σαλονιού ήταν η Βάσια, που το 2019 μας έδωσε το μυθιστόρημα της χρονιάς «Αδελφικό» (εκδ. Μεταίχμιο). Το μήλο κάτω από τη μηλιά λοιπόν…
Ο Βασίλης Τζανακάρης στο χαρτί και στο μελάνι, μια ζωή. Είκοσι οχτώ βιβλία, τρεις εφημερίδες, δεκατέσσερις εκδόσεις αρχειακού υλικού.
Το «Ένα παιδί μετράει κεφάλια», Μεταίχμιο 2023, είναι είκοσι εφτά διηγήσεις, βιογραφικά αφηγήματα με έντονη προφορικότητα. Τα Σέρρας και η Σαλονίκη. Η Ελλάδα της προσφυγιάς, του εμφυλίου, της δικτατορίας, της μεταπολίτευσης. Άλλοτε με σκληράδα, άλλοτε με γλαφυρότητα και σουρεαλισμό, αλλά πάντα με αγάπη για τα ανθρώπινα. Υψιπετές μα και θρηνητικό καθώς η αίσθηση της απώλειας κυριαρχεί.
Τα μαύρα χρόνια
Την εποχή της διάχυτης βίας και της αχόρταγης εκδίκησης ο ήρωας, παιδί Δημοτικού- ως προνομιούχο θύμα- βοηθάει τη δασκάλα του, κυρία Εκάβη, να βρει και να πάρει το κεφάλι του γιου της, από αυτή την παράξενη πυραμίδα που είχε στήσει στην πλατεία της πόλης ο εθνικός στρατός. Ένα διήγημα ιερότητας και συγκίνησης που δίνει τον τίτλο στο βιβλίο.
Στο «Πάσχα αγιάζον πιστούς» ο Κωνσταντίνος κουβαλά ως μικρός Χριστός στους αδύναμους ώμους του τις αμαρτίες του κόσμου όλου, αφού η μητέρα του και ο αδερφός της τον απαγχονίζουν, φοβούμενοι μην πραγματοποιήσει την απειλή του και τους καταγγείλει για την αντάρτική τους δράση. Μια σκληρά αληθινή ιστορία από τα αρχεία των στρατοδικείων.
Ο στρατός
Το Τρίτο Σώμα και η Ρεντίνα. Φαντάροι που η διαφορετικότητά τους γίνεται αιτία ταπείνωσης και χλευασμού, φαντάροι που χορεύουν εξαίσια ζεϊμπέκικο, τραυματίζονται θανάσιμα και φαιδροί λοχαγοί που εξοντώνουν και βασανίζουν σκυλιά, διαβάζουν με μανία τον «Αγώνα» του Χίτλερ και συνοδεύουν τον δικτάτορα Παπαδόπουλο στο κυνήγι, σε ένα κολάζ ιλαροτραγωδίας.
Τα πρόσωπα
Η θεία Ευαγγελία που δεν εμφορούνταν από «υγιείς κοινωνικές αντιλήψεις», η θεία Φωτεινή που μεγάλωσε μόνη τέσσερα παιδιά, η γιαγιά Ευθαλία και ο παππούς Βασίλης που κάθε Χριστούγεννα και Πάσχα επισκεπτόταν κρυφά τις φυλακές και βοηθούσε τρόφιμους που δεν είχαν στον ήλιο μοίρα. Όμορφα κορίτσια, η Ανέζα της Ανατολής με τις δικές της «χίλιες και μία νύχτες» και η περίφημη πουτάνα Αμαλία, μελαχρινή με θεσπέσιο κορμί, που χρόνια αργότερα τη συναντά καθαρίστρια σε φιλικό σπίτι.
Οι ληστές
Τα παλληκάρια τα καλά
Σύντροφοι τα σκοτώνουν
Δίχως κανένα φταίξιμο, δίχως καμιά αιτία
Να κείτονται στη μαύρη γη κορμιά δίχως κεφάλι
Και οι διαβάτες που περνούν να τους συχνορωτάνε
Κορμιά πούν τα κεφάλια σας
Και πού η ομορφιά σας.
Η αγάπη του συγγραφέα για τους ληστές του μεσοπολέμου αποτυπώνεται σε δύο εξαίρετα διηγήματα. Ο Βλαχογιάννης και τα επαινετικά σχόλια του Ντίνου Χριστιανόπουλου.
Στέλλα Ιωάννου
Κείμενο υψηλής δημοσιογραφικής μαρτυρίας –το πλέον αγαπημένο- είναι η γνωριμία του Τζανακάρη με τη Στέλλα Ιωάννου, την πραγματική δασκάλα με τα χρυσά μάτια, το καλοκαίρι του ’68 στην Πέτρα της Μυτιλήνης. Φύση επαναστατική, με έντονη παρουσία στη ζωή του νησιού, απολάμβανε με κομψότητα το κάθε τι, μια φεμινίστρια της εποχής που λάτρευε την τέχνη. «Δεν θέλω να τον ξέρω» έλεγε για τον Μυριβήλη και τον τρόπο που την αντιμετώπιζε στο βιβλίο του. «Με έκανε ρεζίλι στον γιο μου. Ποτέ δεν υπήρξα ερωμένη του». Αισθανόταν προσβεβλημένη. Όταν ο συγγραφέας πληροφορήθηκε τα λεγόμενά της, δεν τόλμησε να της στείλει το βιβλίο .
Στο τελευταίο διήγημα «Από τα ενύπνιά μου με τον αρχιστράτηγο» προσκαλεί αγαπημένα πρόσωπα της ιστορίας σ’ ένα διονυσιακό γλέντι. Η Ρόζα Εσκενάζυ και η Μαρίκα Παπαγκίκα στο πάλκο. Αμανέδες, νταούλια, βίτσες, ούτια και βιολιά. Καφέ Αμάν. Ο Μακρυγιάννης με τον Ρήγα και ο Σερραίος αρχιστράτηγος Μανωλάκης Παπάς, με τα δασιά τα φρύδια. Ο Νιγριτιανός βαλκανιονίκης δρόμων αντοχής Θανάσης Μπεκιάρης και το θεϊκό ζεϊμπέκικο ζωγραφίζει Αγίους. Μ’ ένα φιλί στο στόμα ανασταίνονται όλοι μεμιάς.
Ο Βασίλης Τζανακάρης ως πρωταγωνιστής και παρατηρητής της καθημερινότητας των ογδόντα του χρόνων μας χαρίζει ένα βιβλίο ανεπιτήδευτης αμεσότητας, κολακευτικής απλότητας, χωρίς όμως να λείπει η εμβάθυνση των γεγονότων και η λογοτεχνικότητα. Περισώζει με τα γραπτά του την ανθρώπινη μνήμη με αξιοπρέπεια, παραμένοντας ένας φύλακας της μεθορίου στα βόρεια.
Βασίλης Τζανακάρη, Ένα παιδί μετράει κεφάλια, Μεταίχμιο
