της Ελένης Σβορώνου
Θα ήταν μία συνηθισμένη μέρα στη δουλειά για τον Χάραλντ Γιέγκερ. Η μάλλον βράδυ. Ήταν νυχτερινός. Θα επέβλεπε τη διαδικασία, να γίνονται όλα σωστά, με τον ρυθμό και το ύφος που αρμόζει στο σύστημα. Ο υπάλληλος θα έπρεπε να πάρει το διαβατήριο του ταξιδιώτη σέρνοντας δύσπιστα το χέρι του κάτω από διαχωριστικό τζάμι. Θα καθυστερούσε λίγο την εξέτασή του, έτσι για να παρατείνει λίγο την αγωνία του προδότη, να του δώσει λίγο χρόνο να ψάξει μέσα του, να νιώσει την ενοχή του κι ύστερα την ευγνωμοσύνη που εκείνος θα του έδινε χάρη. Το καπέλο του θα έπρεπε να είναι κατεβασμένο ως τα φρύδια, τα χείλη σφιγμένα, μια γρήγορη ματιά να ελέγξει ότι το πρόσωπο της φωτογραφίας είναι το πρόσωπο που έχει μπροστά του κι ύστερα θα έπαιρνε τη σφραγίδα. Θα άφηνε το χέρι να αιωρείται λίγο στον αέρα, να κεράσει λίγο χτυποκάρδι ακόμη τον προδότη, κι επιτέλους να σφραγίσει και να κάνει το χαρακτηριστικό νεύμα «πέρνα αλλά να ξέρεις ότι σε παρακολουθούμε».
Αλλά η βάρδια της 9ης Νοεμβρίου 1989 έμελλε να ήταν και η τελευταία του. Ο Χάραλντ Γιέγκερ, υπεύθυνος συνοριοφυλακής στο τείχος του Βερολίνου, είδε όχι έναν, ούτε δυο, αλλά ένα πλήθος ανθρώπων να πλησιάζει. Το πλήθος αύξανε κι ήταν φανερό ότι καμία διαδικασία δε θα μπορούσε να τηρηθεί. Είχε μόλις πριν λίγο ανακοινωθεί κάτι για τα ιδιωτικά ταξίδια εκτός της Ανατολικής Γερμανίας που μπορούσαν λέει να γίνονται «χωρίς προαπαιτούμενα», αλλά τι ακριβώς σήμαινε αυτό δεν είχε προλάβει να μάθει. Πώς να ένιωσε άραγε ο κ. Γιέγκερ εκείνη τη στιγμή που είδε το ανθρώπινο ποτάμι έτοιμο να σπάσει το τείχος; Επικοινώνησε αμέσως με τους ανωτέρους του να λάβει οδηγίες. Καμία σαφής απάντηση. Ούτε «άφησέ τους να περάσουν» ούτε «άνοιξε πυρ». Το πλήθος όλο και πλησίαζε. Θα πρέπει να έλυσε το γραβάτα του, να πήρε βαθιά ανάσα, να είδε το αίμα που θα χυνόταν αν…, κι έδωσε την εντολή:
«Ανοίξτε τη μπάρα».
Το τείχος έπεσε και ένας νέος κόσμος αναδύθηκε.
Υπάρχουν στιγμές στην Ιστορία που θεωρούνται ορόσημα, σταθμοί που ορίζουν το τέλος μιας εποχής και την απαρχή μιας νέας. Οι ιστορικοί βέβαια αναζητούν τις συνέχειες, αλλά στον ωκεανό του ιστορικού χρόνου εμείς οι υπόλοιποι έχουμε ανάγκη από τέτοιες σημαδούρες. Ορόσημο λοιπόν η πτώση του τείχους του Βερολίνου.
Η εκπαίδευση καλλιεργεί την αντίληψη του ιστορικού χρόνου ως γραμμικού. Η «ιστοριογραμμή» υπάρχει σε πολλές σχολικές τάξεις γιατί πράγματι βοηθάει να μπει μια τάξη στο χάος. Αλλά μαζί με την ιστοριογραμμή υφέρπει και μια παραδοχή: ότι ο πολιτισμός μας οδεύει σε μια διαρκή πρόοδο. Η ανθρωπότητα, από την εποχή του λίθου ως τη σημερινή εποχή, εξελίσσεται σε όλα τα επίπεδα, στην επιστήμη, την τεχνολογία, στον τρόπο με τον οποίο κανονίζει τις διαφορές της…
Επομένως, σύμφωνα με την αισιόδοξη αυτή ιστοριογραμμή, θα οδεύαμε και σε μια εποχή χωρίς άλλους «τοίχους της ντροπής».
Κι όμως όχι. Κι αν πρέπει να βρίσκουμε τρόπους να εισάγουμε τα παιδιά στην πολυπλοκότητα της Ιστορίας, στα πισωγυρίσματά της και στα παράξενα ίσως σχήματα που παίρνει αυτή η γραμμή, ανυπότακτη σε κανόνες και μοτιβα, άλλο τόσο φαίνεται να το έχουν αυτό ανάγκη και οι ενήλικες. Έτσι ο Τim Marshal του «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας», γράφει, προ τετραετίας, το Υψώνοντας τείχη, με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «Πώς ο εθνικισμός και ο ρατσισμός κάθε μορφής σκιάζουν το μέλλον του κόσμου». Από το Σινικό τείχος ως το Τείχος του Αδριανού και από κει ως το Τείχος του Βερολίνου (και της Λευκωσίας), ο κόσμος πάντα το έκανε και συνεχίζει να το κάνει: υψώνει τείχη.
Δεν γνωρίζουμε αν ο Tim Marshal μεταγράψει το Υψώνοντας τείχη για παιδιά (όπως το έκανε με το Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας). Οι Τζανκάρλο Μακρί και Καρολίνα Τσανότι όμως, μαζί με τους εικονογράφους Μάουρο Σάκο και Ελίζα Βαλαρίνο, υψώνουν το δικό τους τείχος στο Το τείχος, μτφρ. Κ.Καρόγιαννη, εκδ. Susaeta. To υψώνουν κυριολεκτικά, σε μικρογραφία, αφού στη μέση του μεγάλου εικονογραφημένου βιβλίου τους εμφανίζεται ένα ένθετο χοντρό χαρτόνι, στο μέγεθος σελιδοδείκτη που κάνει αισθητή, απτή και απωθητική τελικά την αίσθηση του τείχους.
Το βιβλίο λειτουργεί σα θεατρική σκηνή. Οι τέσσερεις δημιουργοί σκηνοθετούν ένα παραμύθι σε 20 σκηνές, όσες και τα σαλόνια του βιβλίου. Ένας βασιλιάς αγανακτεί με την πολυχρωμία των υπηκόων του. Απαιτεί να είναι όλοι μπλε, όπως εκείνος. Μυριάδες πολύχρωμα προσωπάκια γεμίζουν το δισέλιδο. Ένα από αυτά, το μπλε, που φέρει την κορώνα στο κεφάλι, είναι ο βασιλιάς. Ο αυλικός βάζει το σχέδιο του βασιλιά σε εφαρμογή: να υψωθεί ένα τείχος για να αποκλειστούν όσοι δεν είναι μπλε εκτός του τείχους. Έλα όμως που οι καλύτεροι χτίστες είναι οι κόκκινοι. Ας φωνάξουμε λοιπόν τους κόκκινους να το χτίσουν. Ύστερα ο βασιλιάς θέλει κήπους. Οι καλύτεροι κηπουροί όμως είναι οι πράσινοι. Ας φωνάξουμε τους πράσινους να τους φτιάξουν. Και έτσι συνεχίζει, ώσπου…τι θα γίνει τελικά με αυτό το τείχος που υψώθηκε καταμεσής του βιβλίου και του βασιλείου; Όλοι όσοι χρειάζονται στο βασίλειο είναι τελικά από την άλλη πλευρά του τείχους!
Το βιβλίο ανήκει σε εκείνη την κατηγορία εικονογραφημένων βιβλίων που αναδεικνύουν τη ρίζα πολύπλοκων προβλημάτων μέσα από απλές ιστορίες. Φωτίζουν τον παραλογισμό, ξεγυμνώνουν βασιλιάδες που κυκλοφορούν γυμνοί ενώ το πλήθος θαυμάζει τη στολή τους, όπως στο παραμύθι του Άντερσεν. Έρχεται στο νου το εξαιρετικό Ο εχθρός των Ν. Καλί και Σ. Μπλοχ,, ένα επίσης εικονογραφημένο βιβλίο-θέατρο, όπου στη σκηνή του βιβλίου δυο πολεμιστές από εχθρικά στρατόπεδα καταλαμβάνουν την αριστερή και δεξιά σελίδα του βιβλίου, αντίστοιχα, καταστρώνουν σχέδια βασισμένα σε υποθέσεις για τις προθέσεις και κινήσεις του αντιπάλου, για να αντιληφθούν στο τέλος το ψέμα πάνω στο οποίο είναι βασισμένος αυτός ο πόλεμος.
Το Τείχος, παγκόσμιο best seller, αξίζει μια θέση στη βιβλιοθήκη παρέα με άλλα βιβλία που ανοίγουν το βλέμμα του παιδιού στον κόσμο και γκρεμίζουν τείχη με τον δικό τους τρόπο, όπως το Αυτός είναι οι κόσμος μας των Α. Γκίλαντ και Τ. Τέρνερ, αλλά και τα Πώς βρέθηκα εδώ; και Ποιος είμαι; του Φ. Μπάντιγκ που παρουσιάζουν τον άνθρωπο ως κρίκο στη μεγάλη αλυσίδα της ζωής στη Γη, που με τη σειρά της εντάσσεται σε ένα σύμπαν τόσο μακρινό αλλά και τόσο παρόν σε κάθε κύτταρό μας!
Η ατομικότητα, η διαφορετικότητα, η αίσθηση του εαυτού στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας κοινότητας που προσπαθεί να ζήσει χωρίς να υψώνει τείχη: αυτά τα βιβλία μπορούν να συνοδεύσουν την ευχή «και επί γης ειρήνη» δίνοντας στην ευχή ένα βάθος. Ναι μπορούμε!
Info
Τ. Μακρί-Τζ.Κανότι, εικ. Μ. Σάκο-Ε. Βαλαρίνο, μτφρ, Κ.Καρόγιαννη, To τείχος, Susaeta 2022.
ΣΧετική βιβλιογραφία
Φ. Μπάντινγκ, μτφρ. Ρ.Μπουμπουρή, Πώς βρέθηκα εδώ; Susaeta 2022.
Φ. Μπάντινγκ, μτφρ. Ρ. Μπουμπουρή, Ποιος είμαι; Susaeta 2022.
Ν. Καλί-Σ. Μπλοχ, μτφρ. Φ. Μανδηλαράς, Ο εχθρός, Πατάκης, 2011.
Τ. Μάρσαλ, Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, μτφρ. Σπύρος Κατσούλας, Διόπτρα, 2019.
