του Φίλιππου Φιλίππου
Ο Νίκος Μαράκης (1904-1972) γεννήθηκε στον Πειραιά και ασχολήθηκε επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία. Για πολλά χρόνια υπήρξε αστυνομικός συντάκτης στις εφημερίδες Βήμα και Νέα, ενώ από νωρίς μπήκε ορμητικά στο χώρο της λογοτεχνίας. Είναι ο δεύτερος πιο σημαντικός Έλληνας αστυνομικός συγγραφέας μετά τον Γιάννη Μαρή. Τη δεκαετία του 1950 έγραφε τις περιπέτειες του σκληρού αστυνομικού Τζιμ Κάρβα που δημοσιεύονταν σε λαϊκά περιοδικά, όπως η Μάσκα, ενώ στα τέλη της δεκαετίας του 1940 έγραφε τις κατασκοπικές ιστορίες της Φροϊλάιν Γκοστ, μιας Ελληνίδας πατριώτισσας, που έδρασε κατά την Κατοχή.
Ο Μαράκης το 1932 εξέδωσε το μικρό μυθιστόρημα, ή νουβέλα, Οι άνθρωποι της κοκαΐνης (εκδ. Red n’ Noir ) με υπότιτλο «Απ’ τα χειρόγραφα ενός Ρώσου εμιγκρέ», που διαφημίστηκε ως «αστυνομικό ρομάτζο». Στο Επίμετρο, σημαντικό για τη γνωριμία του αναγνώστη με τον συγγραφέα, που έγραψαν ο Βασίλης Δανέλλης και ο Γιάννης Ράγκος, οι οποίοι μελέτησαν ένα σωρό βιβλία ώστε να μας δώσουν μια πλήρη εικόνα του, σημειώνουν ότι το μυθιστόρημα «περιέχουν κάποια μοτίβα που αργότερα ο Μαράκης ενσωμάτωσε στα επόμενα, τα αστυνομικά του έργα.
Συγκεκριμένα, αυτά είναι ο υπόκοσμος της Αθήνας και του Πειραιά, η σωματεμπορία και το εμπόριο ναρκωτικών, τα κρατητήρια της Ασφάλειας, η αστυνομική βία και διαφθορά, οι σκληροί μισογύνηδες «και κυρίως η μοιραία γυναίκα» – από αυτό όμως λείπει η έρευνα. Στον πρόλογο-διευκρίνηση του συγγραφέα διαβάζουμε πως όσα αναφέρονται στο βιβλίο είναι πραγματική ιστορία, βγαλμένη από τα χειρόγραφα του Στέργιου Μικάλεφ, ενός Ρώσου εμιγκρέ (ξεπεσμένου πρίγκιπα), ο οποίος αυτοκτόνησε.
Ο Μικάλεφ αρχίζει την αφήγησή του, μιλώντας για τη γυναίκα που σημάδεψε τη ζωή του, τη Ζελίκα Βρανά, της οποίας είναι ο σοφέρ και μένει σε μια βίλα στην οδό Κηφισιάς, είναι χήρα, όπως του έχει πει. Στο πρώτο κεφάλαιο, η Ζελίκα είναι μισόγυμνη, κουλουριασμένη στο χαμηλό ντιβάνι σαν «ναζιάρα γατίτσα», και τον καλεί στο κρεβάτι της. Ο Μικάλεφ που εγκατέλειψε τη Ρωσία μετά την μπολσεβίκικη επανάσταση, περιπλανήθηκε στη Γαλλία και κατέληξε στην Αθήνα. Η σχέση του με την Ζελίκα από σαρκική μετατρέπεται σε αισθηματική, καθώς την ερωτεύεται και γίνεται ζηλιάρης. Αυτή, όμως δεν νιώθει τίποτα γι’ αυτόν, απλώς τον χρησιμοποιεί. Σύντομα του εκμυστηρεύεται πως παίρνει κοκαΐνη, αφού έχει βαρεθεί την μορφίνη, ενώ του εξομολογείται πως έχει σκοτώσει τον άντρα της. Στη συνέχεια, ο ήρωας γνωρίζει στον Πειραιά κάποιον Τσερεφό, που έκανε λαθρεμπόριο κοκαΐνης και κέρδιζε πολλά χρήματα. Έτσι, γίνεται κι αυτός διακινητής του ναρκωτικού, κάτι που βεβαίως έχει κόστος διότι η αστυνομία αγρυπνά και κάποια στιγμή πέφτει στα χέρια της.
Με οδηγό τις σχέσεις του Μικάλεφ με τον υπόκοσμο, ο Μαράκης μας ξεναγεί στην Αθήνα και τον Πειραιά των περιθωριακών και των εξαρτημένων, των αντικοινωνικών στοιχείων και των παρανόμων, αλλά και των φυλακών (εκείνων της Παλιάς Στρατώνας στην οδό Άρεως στο Μοναστηράκι). Σύμφωνα με το Επίμετρο των Βασίλη Δανέλλη και Γιάννη Ράγκου, ο συγγραφέας προσφέρει δραστικές περιγραφές του κόσμου του περιθωρίου, αλλά και την οξυδερκή αποτύπωση τόσο των εξαθλιωμένων χρηστών όσο και των μηχανισμών του υποκόσμου. Είναι δηλαδή ένα προδρομικό ελληνικό νουάρ ανάγνωσμα.
Μολονότι το μυθιστόρημα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως αστυνομικό επειδή αναφέρεται μεν στον υπόκοσμο στην αστυνομική βία και διαφθορά και υπάρχει σε αυτό η «μοιραία γυναίκα», απουσιάζει το βασικό χαρακτηριστικό της αστυνομικής αφήγησης η έρευνα. Ωστόσο, όπως σημειώνουν οι Δανέλλης και Ράγκος, Οι άνθρωποι της κοκαΐνης προσομοιάζουν με το αμερικανικό γκανγκστερικό μυθιστόρημα, το οποίο αξιοποιεί παρόμοια στοιχεία.
Σε κάθε περίπτωση, το παρόν αξίζει να διαβαστεί για ποικίλους λόγους. Ένας είναι η γνωριμία του αναγνώστη με την Αθήνα και τον Πειραιά εκείνης της εποχής, άλλος είναι η θέση του μυθιστορήματος με την λογοτεχνική πορεία του Νίκου Μαράκη, ο οποίος αργότερα διέπρεψε ως αστυνομικός συντάκτης και καθιερώθηκε ως συγγραφέας αστυνομικών ιστοριών. Το βιβλίο περιέχει φωτογραφίες του Μαράκη, μόνου ή με συναδέλφους του δημοσιογράφους, καθώς και κείμενα σχετικά με αυτό – τα δύο υπογράφονται από τον ναύτη-ποιητή Νίκο Καββαδία.
Νίκος Μαράκης, Οι άνθρωποι της κοκαΐνης,Εκδόσεις Red n’ Noir, 2023, σελ. 180
