της Μαρίζας Ντεκάστρο
Το 2023 οι συνεργάτριες που γράφουν για τα παιδικά στον ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ (ιδιαίτερα η Ελένη Γεωργοστάθη, η Ελένη Σβορώνου, καθώς και αρκετοί/ες ακόμα που δίνουν κείμενα πιο αραιά) λάβαμε δεκάδες παιδικά βιβλία. Διαβάσαμε θαυμάσια βιβλία που τα ξεχωρίσαμε για την ομορφιά της έκδοσης, το περιεχόμενο, την πρωτοτυπία, τη φαντασία, την αριστουργηματική εικονογράφηση και την αισθητική, το πόσο μελετημένα είναι, την παιδαγωγική και γράψαμε κριτικά σημειώματα.
Σημειώνω δυο από τα τελευταία για τα οποία έγραψε αναλυτικά Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ:
Ένα βιβλίο μες στη βρώμα* των Piotr Socha (εικονογράφηση) και Monika Utnik – Strugata (κείμενο) στη Μικρή Σελήνη και Η κούνια* της Μπρίτα Τέκενμπρουτ στον Καστανιώτη. Μένει για προσεχώς το Terra Ultima των Deleo Raoul και Stern Noah J. (Πατάκης).
**
Τι γίνεται με εκείνα τα άλλα, τα υπερβολικά πολλά βιβλία που κατά τη γνώμη μας δεν επιδέχονται κριτικής για διαφορετικούς λόγους;
Προσωπικά, ποια βιβλία κρατάω;
Τα βιβλία έχουν θέση για μεγάλο χρονικό διάστημα στη βιβλιοθήκη μου. Στα σχόλια που ακολουθούν κρύβονται βιβλία και φαίνονται οι προϋποθέσεις που θέτω.
- Από τα έργα για παιδιά, κρατάω παλαιότερες και εκδόσεις των τελευταίων χρόνων, λογοτεχνικά με σύγχρονα θέματα που ευνοούν την ενσυναίσθηση και ανατρέπουν τα στερεότυπα, βιβλία γνώσεων ανθρωπογεωγραφίας, επιστημονικά, κοινωνικής/ πολιτικής αγωγής και Ιστορίας που ενημερώνουν ανοίγοντας το πεδίο του προβληματισμού των νεαρών αναγνωστών, και βεβαίως πάρα πολλά εικονογραφημένα. Είναι βιβλία ενεργά!
- Λέω όχι στα βιβλία που επαναλαμβάνουν φλύαρα τα ίδια και τα ίδια ψάχνοντας εναγωνίως το διαφορετικό, αλλά καταλήγουν πάντοτε στο ίδιο καλό, σταθερό συμπέρασμα. Είναι «κλειστά» και το «ορθό» συμπέρασμα μονόδρομος. Παίρνω ως παράδειγμα ιστορίες με ήρωες πατεράδες. Άλλοτε εμφανίζονται αδέξιοι, απρόθυμοι, πρόθυμοι, πνιγμένοι στη δουλειά, δυνατοί, δουλευταράδες, κλπ. Στο τέλος πάντοτε καταφέρνουν να γίνουν «όπως οφείλουν να είναι»- να έχουν ενεργό ρόλο στο σπίτι, στη φροντίδα και την ανατροφή των παιδιών τους. Άλλα επαναλαμβανόμενα θέματα: η φιλία, η εμφάνιση του νέου παιδιού στην οικογένεια, οι παππούδες που ξεχνούν, ο χωρισμός των γονιών, οι δάσκαλοι, το μπούλινγκ …
Πού βρίσκεται εκείνο το κάτι που θα τα κατατάξει μεταξύ των καλύτερων; Θα μου πείτε ότι υπάρχουν δημιουργοί, κορυφαίοι, που επαναλαμβάνονται. Δέχομαι και αυτά τα έργα, όχι γιατί γράφτηκαν από κλασικούς πλέον της παιδικής λογοτεχνίας, αλλά επειδή σε κάθε βιβλίο και σε κάθε πασίγνωστο θέμα με το οποίο καταπιάνονται υπάρχει κάτι πρωτότυπο και απρόβλεπτο. Μεταξύ τους ξεχωρίζουν έλληνες, συγγραφείς και ιδιαίτερα εικονογράφοι, οι οποίοι, ανάμεσα στις «αναγκαστικά πολλές δουλειές για το προς το ζην», φτιάχουν κάποιο βιβλίο που απογειώνεται -δεν το λέω μόνο εγώ.
- Λέω όχι στα «μικρομέγαλα» φιλοσοφίζοντα και ποιητικίζοντα που νομίζουν ότι είναι βιβλία cross over, δηλαδή διηλικιακά.
- Και πάλι όχι σ’ εκείνα που ξεκινούν από μια πρωτότυπη ιδέα η οποία χάνεται εξαιτίας της αδεξιότητας του συγγραφέα να την αναπτύξει.
**
Έχω διαβάσει εκπληκτικά βιβλία, κυρίως μελέτες, που δεν πήγαν εμπορικά και σκέφτομαι την οικονομική επένδυση και τελικά το ρίσκο των εκδοτών που τα εκδίδουν. Φέρνω ως παράδειγμα ανάμεσα σε άλλα, μυθιστορήματα και μελέτες, το βιβλίο των Μπεάτε & Σερζ Κλάρσφελντ, Απομνημονεύματα, Κυνηγώντας τους ναζί, (εκδ. Καπόν), τόμος αναφοράς ο οποίος συνεισφέρει στη γενική βιβλιογραφία! Πού θα έπρεπε να βρίσκεται το συγκριμένο έργο αν όχι σε πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες; Δεν βρίσκεται!
Ισοφαρίζεται άραγε η χασούρα με την έκδοση εμπορικών βιβλίων που, όπως δηλώνουν κάποιοι εκδότες, χρηματοδοτούν τα «βιβλία της καρδιάς τους»; Γιατί είναι πασιφανές ότι εκδίδονται κατά κόρον δεκάδες παιδικά βιβλία, που κανένας δεν τους δίνει σημασία και τα οποία εξαφανίζονται πριν καλά καλά τοποθετηθούν στα βιβλιοπωλεία. Είναι αυτά που παρουσιάζονται στα σόσιαλ ως αριστουργήματα και τα οποία χάρη στη δραστήρια προώθηση έχουν την τύχη να μπουν σε σχολεία και νηπιαγωγεία.
Υπάρχει λόγος να εκδίδονται; Βγαίνουν πολλά εξαιρετικά βιβλία, αλλά αυτά που κυριολεκτικά δεν διαβάζονται είναι απείρως περισσότερα. Και πάλι δεν το λέω μόνο εγώ.
Τα διαβάζω για ξέρω τι κυκλοφορεί και μέχρι εκεί.
Τι συμβαίνει με τα πραγματικά αριστουργήματα άγνωστων στη χώρα μας συγγραφέων και εικονογράφων; Μπράβο στους εκδότες που τα εκδίδουν για να ανοίγουν τα μάτια μας! Χρειάζονται χρόνο για να τα μάθει το αναγνωστικό κοινό με αποτέλεσμα να παραμερίζονται σύντομα από τα καινούρια που παίρνουν τη θέση τους. Είναι βιβλία υπέροχα, βραβευμένα τις περισσότερες φορές. Σκέφτομαι όμως: πόσο βοήθησαν στην εγχώρια κυκλοφορία τα Άντερσεν και τα Λίντγκρεν των Maurice Sendak, Isabelle Arsenault, Beatrice Alemagna και τόσων άλλων; Ούτε καν το Σαλιγκάρι με την καρδιά δεξιά* της Maria Popova (γνωστής χάρη στα εβδομαδιαία Μarginalia που στέλνει στα μέιλ μας) δεν πήγε στην ελληνική αγορά παρά το πολύ σύγχρονο θέμα του.
**
Βιβλία πίσω από τις σκέψεις:
- Να γράφω για βιβλία οποιουδήποτε είδους αναγνωρισμένων δημιουργών; Και ναι και όχι. Εξαρτάται από το συγκεκριμένο βιβλίο.
- Να περιμένω το επόμενο βιβλίο των πρωτοεμφανιζόμενων που θα δείξει την αξία τους; Ναι. Σε δυο περιπτώσεις δεν περίμενα καθόλου! Τις αναφέρω κατ’ εξαίρεση: του Πάνου Χριστοδούλου Ο Ναβίντ δεν ήρθε για διακοπές (Κέδρος) και του Πέτρου Χατζόπουλου Η εξαφάνιση της Ντόροθυ Σνοτ (Πατάκης). Παρεμπιπτόντως, δεν είχα ιδέα ότι επρόκειτο για τον Αύγουστο Κορτώ και πως η Ντόροθυ Σνοτ ήταν το πρώτο παιδικό βιβλίο του.
- Να ασχολούμαι περισσότερο με τα βραβευμένα βιβλία; Δεν παρασύρομαι. Τα βραβεία έχουν αναμφίβολα μια δόση υποκειμενικότητας, συχνά δε και σκοπιμότητας.
- Και πάλι δεν παρασύρομαι από έργα ορισμένων που γίνονται γνωστοί χάρη στους χιλιάδες followers και κάνουν ένα πυροτέχνημα σαρώνοντας τις πωλήσεις.
- Δεν γράφω αν δεν μου μιλήσει το βιβλίο. Αν και ομολογουμένως οι των παιδικών γνωριζόμαστε καλά και συνδέομαι φιλικά με πολλούς, αφήνω τη φιλία εκτός κριτικής.
- Διαβάζω δυο και τρεις φορές τα βιβλία για τα οποία πρόκειται να γράψω. Συχνά δε υποχρεώνομαι να απαντάω σε ερωτήσεις, όπως:
«Είναι πρωτοεμφανιζόμενος, γράφει καλά. Γράψε κάτι». Όχι, δεν βιάζομαι.
«Ο Α είναι καταξιωμένος και πολυβραβευμένος. Τι χρειάζεται την κριτική;» Κρίνω το συγκεκριμένο έργο και όχι την ηλικία και τα βραβεία!
«Γιατί γράφεις για τα βιβλία του Χ (μεγάλου/ μεσαίου/μικρού) εκδοτικού οίκου;» Όλοι βγάζουν κατά καιρούς καλά βιβλία! Τα βρίσκω!
«Γιατί δεν γράφεις για τον/την…; Δε σ’ αρέσει;» Σίγουρα έχω προτιμήσεις, αλλά δεν είμαι κολλημένη.
- Με προσοχή και καλή τη πίστει γράφω ελάχιστες αρνητικές κριτικές. Χρειάζονται γιατί βοηθούν στην επισήμανση διαφόρων ζητημάτων (υπέρμετρος διδακτισμός, χάσματα και απιθανότητες στην πλοκή, ψεύτικοι και επίπεδοι χαρακτήρες, ελλιπής διαχείριση του θέματος, αντιγραφές, κ.ά.).
- Διατηρώ την ανεξαρτησία της γνώμης μου και δεν πληρώνομαι από κανέναν για να γράψω.
Κριτικά σημειώματα
Situs inversus, To σαλιγκάρι με την καρδιά στα δεξιά (της Ελένης Σβορώνου)
