του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
Τον Χρήστο Ροζάκη τον είχα καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (τότε Πάντειος Ανωτάτη Σχολή Πολιτικών Επιστημών – ΠΑΣΠΕ) στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Τότε άκουσα και διάβασα πρώτη φορά για το Δίκαιο της Θάλασσας, που αποτελούσε την πρωτοπορία στις σπουδές των διεθνών σχέσεων με την ομόλογη διεθνή σύμβαση να έχει μόλις υπογραφεί (1982). Συνέχισα έκτοτε να παρακολουθώ τις διεθνείς σχέσεις όχι τόσο στο επιστημονικό πεδίο όσο στο επίπεδο του Τύπου, ελληνικού και ξένου. Η επαγγελματική πορεία την οποία ακολούθησα στη ζωή μου δεν με έφερε κατά τα άλλα ξανά σε επαφή με το ζήτημα, αλλά το παλαιό ενδιαφέρον δεν έσβησε ποτέ – πολλώ δε μάλλον που τα ελληνοτουρκικά παρέμειναν όλα τα χρόνια στην ημερησία δημόσια διάταξη. Και να τώρα που φυλλομετρώ το βιβλίο του Ροζάκη Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Δίκαιο της Θάλασσας, το οποίο κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες από τις εκδόσεις Πόλις, συγκεντρώνοντας ξανακοιταγμένα τα άρθρα του στα Νέα και την Καθημερινή, με τη συνοδεία μιας περιεκτικής εισαγωγής και ενός ιδιαιτέρως μεστού επιλόγου.
Χωρίς να αποβάλει ούτε κατ’ ελάχιστον την επιστημοσύνη του, ο Ροζάκης καταφέρνει εδώ να φέρει το μεγάλο κοινό (τον αναγνώστη ο οποίος διαθέτει αυτό που ονομάζουμε «γενική μόρφωση») σε επαφή με τις δύσκολες έννοιες του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας, αναδεικνύοντας από τη μια πλευρά την πεντακάθαρη πολιτική τους διάσταση και από την άλλη τη νομική τους λειτουργία, η οποία καταλήγει και πάλι στο πολιτικό στοιχείο. Ας μην περιμένουμε να συναντήσουμε στη σκέψη του Ροζάκη ούτε τη λατρεία της πατρίδας και την υπεράσπιση των ιδεών του έθνους ούτε, όμως, και την επισπεύδουσα προθυμία ορισμένων αριστερών διεθνολόγων να χαιρετίσουν το παραγνωρισμένο στα καθ’ ημάς δίκιο μιας Τουρκίας η οποία ασφυκτιά στα μικρασιατικά της παράλια κοιτάζοντας το Αιγαίο. Γνώμονας του Ροζάκη, εξ αιτίας προφανώς τόσο της δικαστικής του εμπειρίας στην Ευρώπη όσο και της υπουργικής εμπλοκής του στην κυβέρνηση Σημίτη, είναι ο πολιτικός ρεαλισμός – το πολιτικά εφικτό σε μια χρονίως δύσκολη συγκυρία, η οποία έχει οδηγήσει κατ’ επανάληψη σε αδιέξοδο.
Οι φίλοι της άδολης εθνικής ιδέας δεν θα παρηγορηθούν με τον περιορισμό του εύρους των δυνατών διεκδικήσεων έναντι της Τουρκίας, όπως τον καταλαβαίνει ο Ροζάκης. Ναι, τα δώδεκα ναυτικά μίλια για την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης είναι διεθνώς επιτρεπτά και η ανορθογραφία τού να μην εναρμονίζουμε την αιγιαλίτιδα ζώνη με τον διεθνή εναέριο χώρο είναι ένα πρόβλημα, αλλά κάτι τέτοιο μπορεί να λυθεί μόνο με πολιτική και διπλωματική συνεννόηση και χωρίς μάταιους λεονταρισμούς (να πάμε επιλεκτικά από τα έξι στα δέκα μίλια έτσι ώστε να διευκολυνθούν κι άλλοι «χρήστες» του Αιγαίου πλην της Τουρκίας). Το τι θα κάνουμε με τους Τούρκους στο Αιγαίο ευρύτερα μπορεί να προϋποθέτει αμυντική επαγρύπνηση, αλλά έχει ξεχωριστή σημασία να εννοήσουμε πως ακόμα κι αν το Αιγαίο είναι ελληνική θάλασσα, υπόκειται, όπως και η οποιαδήποτε θάλασσα, σε διεθνείς κανόνες, όπως η κυριαρχία των χωρικών υδάτων και τα κυριαρχικά δικαιώματα της υφαλοκρηπίδας και της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), που δεν είναι το ίδιο με την κυριαρχία των χωρικών υδάτων.
Να επανέλθουμε στην αίσθηση ασφυξίας της Τουρκίας; Ο Ροζάκης σπεύδει να υπενθυμίσει πως υφαλοκρηπίδα δεν είναι η καταβύθιση της μικρασιατικής ακτής στη θάλασσα των ελληνικών νησιών, που δεν έχουν έτσι δική τους υφαλοκρηπίδα – κι αυτό επειδή το γεωλογικό κριτήριο έχει ξεπεραστεί πλέον νομικά κι εκείνο που κατισχύει είναι το κριτήριο της απόστασης από τις ακτές, η οποία είναι τα 200 ν.μ. για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.
Στο πλαίσιο της αναγνώρισης της παγκόσμιας ελευθερίας των θαλασσών και της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και των ερευνητικών δικαιωμάτων της, ο Ροζάκης πιστεύει πως οι πολιτικές λύσεις που έχουμε στα χέρια μας είναι επίκληση των εννοιών του Διεθνούς Δικαίου σε όλο το φάσμα των ελληνοτουρκικών σχέσεων, η επιμονή για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, με την επίγνωση πως ένα μέρος των ελληνικών αιτημάτων μοιραίως θα καταρρεύσει εκεί, ο προσεκτικός χειρισμός του νέο-οθωμανισμού με ισλαμικό πρόσημο του Ερντογάν, η αξιοποίηση της συμφωνίας για ΑΟΖ με την Ιταλία (με την πιθανότητα να προχωρήσουμε αναλόγως και με την Αλβανία), η αντιμετώπιση του Συμφώνου Τουρκίας-Λιβύης, που ως συμφωνία ανάμεσα σε μη αντι-κείμενα κράτη (κράτη τα οποία δεν είναι το ένα απέναντι στο άλλο) αγνοεί την υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών, η επίτευξη εντέλει συμφωνίας ως προς την υφαλοκρηπίδα με την Τουρκία, αλλά και η επιμονή στις διερευνητικές συνομιλίες, όσο τραυματισμένες, ακόμα και άσκοπες, αν μοιάζουν σήμερα. Πολιτική είναι πάντοτε η τέχνη του εφικτού, και αυτή την τέχνη χρειαζόμαστε σήμερα – ενδεχομένως όσο ποτέ άλλοτε.
Χρήστος Ροζάκης, Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Δίκαιο της Θάλασσας, Πόλις
Βρες το εδώ
