Στην 73η Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης η Ισπανία εισέρχεται δυναμικά στο Μεγάλο Σαλόνι του Βιβλίου, καθώς ο Γερμανικός Τύπος υποδέχεται ενθουσιωδώς τη χώρα του Θαφόν και του Μαρίας (και όχι μόνο), και η Ελλάδα προβάλλει τα μεταφραστικά της ζητήματα με διεθνή συμμετοχή.
Του Κώστα Θ. Καλφόπουλου
Η ισπανική «εισβολή»
Ακριβώς πριν από 31 χρόνια, η Ισπανία περνούσε το κατώφλι της Έκθεσης με τον λογότυπο, και την υπόσχεση, «Η ώρα της Ισπανίας» (La hora de España), και φέτος επανέρχεται με την πρόθεση να απλώσει μία «διάχυτη δημιουργικότητα» (Creatividad despordante) στους διαδρόμους των εκθεσιακών εγκαταστάσεων και την πόλη της Φρανκφούρτης. Η χώρα των Ιβήρων επιστρέφει με αυτοπεποίθηση στην παγκόσμια πύλη του Βιβλίου, που φέτος, στο πνεύμα των καιρών, προβάλλει το ζήτημα της μετάφρασης, της μεταφοράς και του μετασχηματισμού, με έμφαση στο πρόθεμα Trans- (επίκαιρο στις μέρες του «αιώνα της ρευστότητας», των ιδεών, αλλά και των φύλων): Translate-Transfer-Transform.
Στο Ισπανικό Pavillon, όπως υπόσχονται οι διοργανωτές, αλλά και οι Ισπανοί οικοδεσπότες, ο επισκέπτης θα περιηγηθεί σε ένα περιβάλλον, που δομήθηκε πάνω στις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης, καθώς οι τοίχοι του θα εκπέμπουν λέξεις και εικόνες που μετασχηματίζονται σε χρώματα, σαν ο επισκέπτης να κινείται μέσα ένα «ρευστό βιβλίο». Κατά μία έννοια, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί, ότι το όλον έργο παραπέμπει σε έναν πάπυρο παλίμψηστο, όπως ανάλογα μάς είχε παρουσιάσει η Ιρένε Βαγιέχο, που θα είναι παρούσα στην Έκθεση, με το βιβλίο της Πάπυρος. Η περιπέτεια του βιβλίου (βλ. και Ο Αναγνώστης, «Η Οδύσσεια για μένα είναι το Βιβλίο των Βιβλίων», σε συνέντευξή της, με αφορμή την ελληνική έκδοση από το Μεταίχμιο).
Ο Γερμανικός Τύπος, πάντα έγκαιρα προετοιμασμένος για το «Λογοτεχνικό φθινόπωρο», που στην πόλη του Γκαίτε και του Αντόρνο αρχίζει με την Έκθεση Βιβλίου (για τους Γερμανούς περιττεύει ο προσδιορισμός «Διεθνής»), υποδέχτηκε κιόλας απλόχερα από το προηγούμενο Σαββατοκύριακο τους Ίβηρες στα λογοτεχνικά του ένθετα (Literaturbeilagen), ακόμα κι αν τα τελευταία χρόνια, με την κρίση στον κλάδο, αλλά και λόγω Διαδικτύου, αυτά τα Αφιερώματα έχουν χάσει κάτι από την παλιά δυναμική και την αίγλη τους.
Ο Paul Ingendaay, βαθύς γνώστης της ισπανικής λογοτεχνίας και κουλτούρας, αφιερώνει ένα εκτενές άρθρο στη Frankfurter Allgemeine Zeitung για τους «νέους συγγραφείς και τη ζωή στο περιθώριο», αναζητώντας τη γραφή και τα θέματα των νέων Ισπανών, μέσα από τις πολλαπλές κρίσεις που βίωσαν, σε μια παράλληλη, λιγότερο ίσως επώδυνη και πάντως όχι τόσο περιπετειώδη, τροχιά με την ελληνική πραγματικότητα. Η φτώχεια, η περιθωριοποίηση και οι εξανεμισμένες ελπίδες της νέας γενιάς, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, διαπερνούν το σώμα της σύγχρονης Ισπανικής λογοτεχνίας, ενώ το γυναικείο ζήτημα, αλλά και η «τρομοκρατία» (από την μετάλλαξη του Βασκικού ένοπλου αγώνα, αφού πάντως κατέθεσε οριστικά τα όπλα της η ΕΤΑ) αποτελούν εξ ίσου καίρια θέματα για τη νέα Ισπανική λογοτεχνία, η οποία αντιμετωπίζει ανάλογα ζητήματα με αυτά που πρόσφατα θίχτηκαν και στον Αναγνώστη: ακόμα και οι Ισπανοί αναρωτιούνται, πλην των εξαιρέσεων του Κάρλος Θαφόν και του Χαβιέ Μαρίας, «Γιατί δεν μάς διαβάζουν στο εξωτερικό;» (πρωτίστως στη Γερμανία), με χαρακτηριστικές αναλογίες μιας «τουριστικής ανάγνωσης» της χώρας όπως συμβαίνει και σε μάς.
Ο έμπειρος, ισπανόφωνος αρθρογράφος ξεχωρίζει κάποιους τίτλους πάντως, που κι αυτοί περίμεναν την Ισπανική συμμετοχή στην Έκθεση για να κυκλοφορήσουν στα Γερμανικά βιβλιοπωλεία, όπως το «μικρο-μυθιστόρημα» του Αντρές Μπάρμπα «Η φωτεινή δημοκρατία» (La republica luminosa) ή η «Άδεια Ισπανία» (La España vacia), του Σέρχιο ντελ Μοκίνο, μια μοναχική σε «μια χώρα χωρίς θάλασσα και τουρίστες».
Αν κάτι ξεχωρίζει πάντως από την πληθώρα των μεταφρασμένων εκδόσεων της «φιλοξενούμενης χώρας» αυτό δεν είναι άλλο από την τετράτομη «Ανθολογία της Ισπανικής και Ισπανόφωνης Ποίησης» (εκδόσεις C. H. Beck), όπου σε περίπου 2600 σελίδες και με μια εργώδη μεταφραστική συλλογική προσπάθεια παρουσιάζεται δίγλωσσα το επικό και λυρικό corpus ενός έθνους κι ενός λαού που άφησε έντονα το αποτύπωμά του στην ευρωπαϊκή ποιητική παράδοση.
Η ελληνική συμμετοχή
Εξ ίσου εργώδης όμως ήταν και η προσπάθεια του Υπουργείου Πολιτισμού, έστω last minute, να «σηκώσει στους ώμους του» για πρώτη φορά τη συνολική ευθύνη της ελληνικής συμμετοχής, πάντα κατά τα ελληνικά, παράδοξα, ειωθότα που σε αυτή τη χώρα τηρούνται ευλαβικά, και, όπως πάντα, να υλοποιούνται την τελευταία στιγμή.
Η Ελλάδα συμβαδίζει και αυτή με το credo της Έκθεσης, προβάλλοντας και αναδεικνύοντας τη μεταφραστική δραστηριότητα της χώρας πάνω στους άξονες των 3Τ (Transform-Translate-Transfer), με μία κεντρική εκδήλωση στο Διεθνές Μεταφραστικό Κέντρο της Έκθεσης (ΙTC), την Παρασκευή, 21. 10., και με συμμετοχή του υφυπουργού Πολιτισμού Γιώργη Γιατρομανωλάκη και των Maria Rosa Caracausi (Ιταλία), Karen Emmerich (ΗΠΑ), Κώστα Κοσμά (Γερμανία, Ελλάδα), Laura Salas Rodriguez (Ισπανία) και της ελληνικής καταγωγής Isabelle Tloupas (Γαλλία), σε συντονισμό του Νίκου Μπακουνάκη, που προεδρεύει και του μεταφραστικού προγράμματος greeklit. Μια συζήτηση που αναμένεται με ενδιαφέρον, όχι μόνο λόγω των εξαιρετικών διεθνών συμμετοχών, αλλά, κυρίως, ως προς τον αντίκτυπο στο ευρύτερο μεταφραστικό-επαγγελματικό περιβάλλον και τα συμπεράσματα που θα αποκομίσει αυτός ο διάλογος για το μέλλον των ελληνικών μεταφράσεων στο εξωτερικό.
Σε μία συνάντηση Ελλήνων συγγραφέων στο Ελληνικό Περίπτερο, το Σάββατο, η διευθύντρια της Διεύθυνσης Γραμμάτων του ΥΠΠΟ, Σίσσυ Παπαθανασίου, θα συνομιλήσει με τους Μιχάλη Μακρόπουλο, Γιάννη Παλαβό, Έλενα Παλλάντζα, Ελένη Πριοβόλου και Κατερίνα Σχινά, για τι άλλο; για την ελληνική λογοτεχνία και τα «θέματα που τούς ιντριγκάρουν», κι ίσως τεθεί και το θέμα «Γιατί δεν μάς διαβάζουν στο εξωτερικό;», ενώ ο Ιάκωβος Καμπανέλλης σε συνέχεια μιας ανάλογης εκδήλωσης στην Αβινιόν τον περασμένο Ιούλιο, θα έχει κι αυτός την «τιμητική» του, με την παρουσίαση του έργου του από τις εκδόσεις Romiosini, σε μια εκδήλωση στο πάντα φιλόξενο βιβλιοπωλείο Weltenleser (Frankfurt Nordend), αλλά και με μία συζήτηση για το Ελληνικό θέατρο, με τη συμμετοχή των Ελένη Βαροπούλου, Κώστα Κοσμά και Πλάτωνα Μαυρομούστακου.
Στο δια ταύτα όμως…
Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η συγκρατημένη αισιοδοξία (σε αντίθεση με τα συνήθη διθυραμβικά Δελτία Τύπου για εσωτερική κατανάλωση) είναι ο καλύτερος σύμβουλος και για τη φετινή συμμετοχή, αλλά και για τις προοπτικές που θα μπορούσε στη συνέχεια να ανοίξει η ανάληψη της οργανωτικής ευθύνης από το Υπουργείο Πολιτισμού, με δεδομένες τις «κακοτοπιές», αλλά και τις σχεδόν μόνιμες επιφυλάξεις των Ελλήνων εκδοτών, όπως εκφράστηκαν πρόσφατα και σε ανταλλαγή ανακοινώσεων με το Υπουργείο. Όμως, χρόνια τώρα, «χαμένοι στη μετάφραση», Υπουργείο, θεσμοί, ιδρύματα, εκδότες και συνδικαλιστικές οργανώσεις, θα πρέπει να ομονοήσουν και να κατανοήσουν πως στον 21ο αιώνα η χώρα δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις διεθνείς προκλήσεις με παρωχημένες συνταγές, ούτε και με «στο τσακ» συμμετοχές, ειδικά στον χώρο του πολιτισμού σε ένα διεθνές, άκρως ανταγωνιστικό περιβάλλον.
Και, επί τέλους, το Υπουργείο Πολιτισμού, που πλουσιοπάροχα επιδοτεί τους πολιτιστικούς φορείς ανά την επικράτεια τόσα χρόνια (παρά τη γκρίνια τους), ας φροντίσει από την επόμενη κιόλας μέρα της λήξης της Έκθεσης να προσδιορίσει και να εξασφαλίσει τα αναγκαία κονδύλια για την ουσιαστική οικονομική στήριξη και τον έγκαιρο προγραμματισμό της ελληνικής συμμετοχής. Αυτή θα έπρεπε να είναι και η πρώτη του προτεραιότητα και ευθύνη -οργανωτική, πολιτιστική, εθνική.
Bienvenido España, Καλή επιτυχία Ελλάδα!
