του Μάρκου Κρητικού
Στο τέλος της προηγούμενης χρονιάς είχαμε μια ευχάριστη έκπληξη στα εκδοτικά δρώμενα της χώρας. Ένας νέος, μονοθεματικός εκδοτικός οίκος με το περίεργο όνομα Carnivora πραγματοποίησε δυναμική είσοδο στον χώρο της νουάρ ισπανόφωνης λογοτεχνίας. Μας συστήθηκε ως «σαρκοβόρες εκδόσεις για μαύρους καιρούς» και ήρθε για να μείνει και να ξεχωρίσει για τα «ψαγμένα» νουάρ μυθιστορήματα σπουδαίων ισπανόφωνων συγγραφέων, αλλά και για την ιδιαίτερα προσεγμένη και πρωτότυπη pulp αισθητική των βιβλίων του (βραβείο ΕΒΓΕ 2020 στην κατηγορία «Εξώφυλλο βιβλίου»). Η Άγια πόλη του Guillermo Orsi, Η χίμαιρα του ανθρώπου-τανκ του Victor Sompra και το Προτελευταίο πολεμικό ψευδώνυμο του Raul Argemi, που εκδόθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα, έθεσαν εξαρχής ψηλά τον πήχη των απαιτήσεων του αναγνωστικού κοινού. Το καλοκαίρι οι εκδόσεις Carnivora ξαναχτύπησαν. Το cult μυθιστόρημα Η συνωμοσία της Μογγολίας του Rafael Bernal και η φιλοσοφική νουβέλα Σιωπηρή σαν το θάνατο του σπουδαίου Abdon Ubidia ήρθαν να συμπληρώσουν την πρώτη εξαιρετική πεντάδα βιβλίων. Το καθένα είναι διαφορετικού αφηγηματικού ύφους, αλλά όλα έχουν ως βασικό χαρακτηριστικό την αυθεντική νουάρ οπτική, που διαμορφώνουν η συλλογική μνήμη και τα βιώματα των ισπανόφωνων λαών στις πολυτάραχες περιόδους της νεότερης πολιτικής ιστορίας τους. Η μετάφραση όλων ανήκει στην Ασπασία Καμπύλη, η οποία μας μεταφέρει έξοχα την ατμόσφαιρα των πρωτοτύπων.
Μέσα στο φθινόπωρο από τις εκδόσεις Carnivora θα κυκλοφορήσει το «κολεγιακό θρίλερ» Σχεδόν νεκρή φύση της πολυβραβευμένης, Καταλανής ακαδημαϊκού Carme Riera. Στη συνέχεια και μέχρι το τέλος του χρόνου θα εκδοθεί η νουβέλα Γιατί έγινα καλόγρια του σπουδαίου Αργεντίνου συγγραφέα Cesar Aira καθώς και το κλασικό αλλά πάντα επίκαιρο μυθιστόρημα Το φιλί της γυναίκας αράχνης του Manuel Puig –σε νέα μετάφραση μετά από πολλά χρόνια–, το οποίο και θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της νοτιοαμερικανικής νουάρ λογοτεχνίας.
Άγια πόλη (2009) – Guillermo Orsi
(σελ. 408)
Ο πολυβραβευμένος και πολυμεταφρασμένος Αργεντίνος συγγραφέας Γκιγιέρμο Όρσι θεωρείται από τους σπουδαιότερους δεξιοτέχνες της γραφής στο σύγχρονο λατινοαμερικάνικο νουάρ. «Δουλεύω με τη γλώσσα, όπως και κάθε συγγραφέας. Η λέξη είναι ο πυρήνας τούτης της δουλειάς, η νότα του πενταγράμμου, και από τη θέση της στην παρτιτούρα εξαρτάται το αποτέλεσμα, ανεξάρτητα, πολλές φορές, από την ιστορία που διηγείσαι», θα δηλώσει σε συνέντευξή του στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη. Στην Άγια Πόλη (βραβείο Dashiell Hammett 2009) μεγάλος πρωταγωνιστής ειναι το Μπουένος Άιρες. Πίσω απ’ τα φώτα της τουριστικής πρωτεύουσας, συμμορίες μαφιόζων, ψυχροί εκτελεστές, διεφθαρμένοι μπάτσοι, διαπλεκόμενοι τοπικοί άρχοντες, λαθρέμποροι και βαποράκια χορεύουν σαν σκιές στους ρυθμούς του τάνγκο. Ανάμεσά τους, μια δυναμική ποινικολόγος, μια όμορφη νεαρή που εξαργυρώνει τον τίτλο της «Μις Βολιβία» στα στέκια του υποκόσμου, ένας ξεναγός –περιστασιακός ζιγκολό– και ένας κουρασμένος μπάτσος κινούν τα νήματα μιας απρόβλεπτης και πολυδαίδαλης ιστορίας. Ένα εκρηκτικό, βίαιο και πολυ-φονικό νουάρ με ξέφρενο ρυθμό, σαρκαστικό χιούμορ και καταιγιστική δράση, όπου ο συγγραφέας προσαρμόζει περίτεχνα τις συμβάσεις του αμερικάνικου hard-boiled στις ιδιαιτερότητες της αργεντίνικης λαϊκής κουλτούρας. Η σύνθετη πλοκή της αστυνομικής ιστορίας εξελίσσεται μέσα από την περιπλάνηση των πρωταγωνιστών στις κακόφημες και εξαθλιωμένες γειτονιές της «Άγιας πόλης», παρασύροντας τον αναγνώστη σε έναν ζοφερό κόσμο γενικευμένης ηθικής κατάπτωσης, τυχοδιωκτισμού και ακραίων κοινωνικών αντιθέσεων, στον απόηχο της μαύρης δικτατορίας του Βιντέλα.
Η χίμαιρα του ανθρώπου-τανκ (2017) – Victor Sompra
(σελ. 266)
O άγνωστος στη χώρα μας Ισπανός συγγραφέας τριών πολιτικών θρίλερ Βίκτορ Σόμπρα εργάζεται στη Γενεύη, στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών, και μας εξηγεί πώς ασχολήθηκε με την συγγραφή: «Αν υποφέρεις από αϋπνίες, διαβάζεις και γράφεις πολύ, οι ενοχές και τα μυστικά μπορούν να τροφοδοτήσουν τις λογοτεχνικές σου κλίσεις». Στη Χίμαιρα του ανθρώπου-τανκ χτίζει περίτεχνα την υπόθεση του βιβλίου πάνω σε ένα από τα πλέον εμβληματικά και αναγνωρίσιμα στιγμιότυπα της πολιτικής ιστορίας του 20ού αιώνα, με προφανείς συμβολισμούς. Αυτό του Κινέζου φοιτητή που προτάσσει το σώμα του σε μια φάλαγγα από τανκς στη διάρκεια της φοιτητικής εξέγερσης τον Ιούνιο του 1989, στην πλατεία Τιεν Αν Μεν στο κέντρο του Πεκίνου. Είκοσι πέντε χρόνια μετά τα γεγονότα η κυβέρνηση, προκειμένου να δείξει ότι διαθέτει την τόλμη να γυρίσει σελίδα και να θέσει τέρμα στην πολύχρονη λογοκρισία, αναθέτει στον πράκτορα Ντάρι, έναν πρώην στρατευμένο κομμουνιστή, να βρει τον άνθρωπο-τανκ και να τον φέρει στο Πεκίνο για μια συμβολική συνάντηση με τον οδηγό του τανκ μπροστά στις κάμερες της κρατικής τηλεόρασης. Το ταξίδι του Ντάρι από τη Σουηδία στο μακρινό Αζερμπαϊτζάν, που υποτίθεται ότι εντοπίζονται τα ίχνη του ανθρώπου-τανκ, κρύβει πολλές παγίδες. Ένα πρωτότυπο και πολυεπίπεδο πολιτικο-κατασκοπικό θρίλερ, που συνδυάζει αρμονικά την ίντριγκα του μύθου με ένα ιστορικό γεγονός, του οποίου οι αντηχήσεις επηρέασαν τις μετέπειτα παγκόσμιες εξελίξεις. Η ενδελεχής έρευνα του συγγραφέα προσδίδει αληθοφάνεια στην ιστορία και προκαλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί πάνω σε καίρια θέματα του σύγχρονου κόσμου. Εξαιρετικά κατατοπιστικός, ο πρόλογος του Νίκου Πρατσίνη για την κατανόηση των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών που διαμόρφωσαν τον νέο ρόλο της Κίνας στην παγκόσμια κοινότητα.
Προτελευταίο πολεμικό ψευδώνυμο (2004) – Raul Argemi
(σελ. 134)
Ο Αργεντίνος Ραούλ Αρχεμί, αντιστασιακός κατά το παρελθόν, με ενεργή συμμετοχή στον ένοπλο αντιφασιστικό αγώνα, που του στοίχισε δέκα χρόνια στη φυλακή, είναι σήμερα πολυβραβευμένος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων και δημοσιογράφος με πολλά βιβλία στο ενεργητικό του. Το Προτελευταίο πολεμικό ψευδώνυμο (βραβείο Dashiell Hammett 2005, Διεθνές Βραβείο Μυθιστορήματος Luis Berenguer και Βραβεία Αναγνωστών Novelpol και Brigada 21) είναι το πρώτο μυθιστόρημα του συγγραφέα που μεταφράζεται στα ελληνικά. O αποτυχημένος δημοσιογράφος Μανουέλ Καρασπίκε μεταφέρεται στο νοσοκομείο ύστερα από ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα. Στο διπλανό κρεβάτι είναι «ξαπλωμένο ένα πρωτοσέλιδο», ο Ινδιάνος της φυλής Μαπούτσε, ο Προυδένσιο Μάρκες, ο οποίος έχει σκοτώσει την οικογένειά του «για να βγάλει από μέσα τους το δαιμόνιο και μετά έχει αυτοπυρποληθεί δίπλα στις ρίζες ενός ιερού δέντρου». Ο Καρασπίκε δεν είναι διατεθειμένος να αφήσει να του ξεφύγει ένα τέτοιο δημοσιογραφικό λαβράκι και επιχειρεί να εκμαιεύσει πληροφορίες για την περίεργη αυτή ιστορία. Όμως ο μυστηριώδης και αρκούντως αναξιόπιστος αφηγητής θα θολώσει τα νερά. Ένα εξαιρετικής σύλληψης ψυχολογικό θρίλερ, με ασφυκτική νουάρ ατμόσφαιρα, όπου ο συγγραφέας παραθέτει αποσπάσματα φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους ιστοριών και ετερόκλητων ρόλων, τα οποία συνθέτει μεθοδικά για να αποκαλύψει με υποδειγματικά κλιμακούμενο σασπένς τη λύση του αστυνομικού μύθου. Παράλληλα, αποτυπώνει ρεαλιστικά την τοιχογραφία μιας ανομοιογενούς και αποπροσανατολισμένης κοινωνίας, με εκμαυλιστικά πρότυπα και εθνοτικές διακρίσεις, όπου κυριαρχεί η κρατική βία, η διαφθορά, ο φόβος και η δυσπιστία, ως κατάλοιπα των αλλεπάλληλων απολυταρχικών καθεστώτων.
Η συνωμοσία της Μογγολίας (1969) – Rafael Bernal
(σελ. 222)
«Γαμώ τον νεκρό μου, γαμώ! Πτώμα ήταν εκείνος απ’ τη Χουάρες. Ετούτος εδώ είναι ένα γαμημένο κουφάρι. Και πρέπει να του βγάλω το μαχαίρι απ’ τα πλευρά. Δε γίνεται να πετάω ένα μαχαίρι με κάθε νεκρό […] Πάλι καλά που ο μακαρίτης δεν ήταν φαγάς. Γαμώ τον νεκρό μου, γαμώ! Δε φτάνει που τους σκοτώνεις, πρέπει και να τους κουβαλάς, λες κι είναι μωρά». Τάδε έφη Φιλιμπέρτο Γκαρσία (!), ο πιο αδίστακτος, κυνικός και βλάσφημος ιδιωτικός ντετέκτιβ του Μεξικού –και όχι μόνο–, ο οποίος μας συστήνεται ως «μηχανή παραγωγής γαμημένων κουφαριών, δευτεροκλασάτων νεκρών» και κάνει τους σκληροτράχηλους ντετέκτιβ του αμερικάνικου hard boiled να κοκκινίζουν. Ο ατρόμητος Φιλιμπέρτο θα συνεργαστεί με έναν «Ρώσο» της KGB και έναν «γκρίνγκο» του FBI για να αποτρέψει τη σχεδιαζόμενη –σύμφωνα με πληροφορίες από τη μακρινή Μογγολία– τρομοκρατική επίθεση εναντίον του Προέδρου των ΗΠΑ κατά την επικείμενη επίσκεψή του στην πόλη του Μεξικού. Ένα απολαυστικό cult αστυνομικο-κατασκοπικό θρίλερ, με έμφαση στο σασπένς, με ξέφρενο ρυθμό, διαβρωτικό χιούμορ και εμφανείς επιρροές από το αμερικάνικο pulp fiction. Οι λάτρεις του είδους θα ενθουσιαστούν γιατί θα επιβεβαιωθεί για άλλη μια φορά ότι, αν κοσκινίσεις την pulp λογοτεχνία, θα βρεις ψήγματα χρυσού. Η συνωμοσία της Μογγολίας θεωρείται το magnum opus –του άγνωστου στη χώρα μας– Μεξικάνου συγγραφέα, δημοσιογράφου και πολυταξιδεμένου διπλωμάτη Ραφαέλ Μπερνάλ. Αν και κατά την εποχή της έκδοσής του δεν έτυχε θερμής υποδοχής από αναγνώστες και κριτικούς, σήμερα κατατάσσεται στα πιο εμβληματικά έργα της νουάρ μεξικάνικης λογοτεχνίας, ενώ είναι χρονικά ένα από τα πρώτα «σκληρά» μυθιστορήματα στην ιστορία της λατινοαμερικάνικης αστυνομικής λογοτεχνίας.
Σιωπηλή σαν το θάνατο (2013) – Abdon Ubidia
(σελ. 101)
Ο γνωστός στην Ελλάδα συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Αμπδόν Ουμπίδια, από το Εκουαδόρ, μέλος του πολιτιστικού επαναστατικού κινήματος «tzantzismo» τη δεκαετία του ’60, και βραβευμένος το 2012 για το σύνολο του έργου του (Premio National Eugenio Espejo), θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της σύγχρονης λογοτεχνίας στη χώρα του. Στη νουβέλα του Σιωπηλή σαν το θάνατο, ένας μεσήλικας γιατρός, σε κρίση ηλικίας και σε διάσταση με την οικογένειά του απομονώνεται στο σπίτι του στην πόλη Κίτο με σκοπό να ξαναβρεί τον εαυτό του. Αλλά ένα βράδυ χάνει την ηρεμία του όταν αντιλαμβάνεται ότι ένας νέος, αινιγματικός γείτονας σκοτώνει τον επίδοξο κλέφτη που επιχειρεί να εισβάλει στο σπίτι του. Ο γιατρός, σε ρόλο ντετέκτιβ, ανακαλύπτει ότι τα αίτια του φόνου σχετίζονται με το ένοχο παρελθόν του γείτονά του κατά την περίοδο της αργεντίνικης χούντας και αποφασίζει να αποδώσει ο ίδιος δικαιοσύνη. Ένα ανθρωποκεντρικό, πολιτικό και ψυχολογικό θρίλερ με φιλοσοφικές προεκτάσεις και υποδειγματική νουάρ ατμόσφαιρα όπου ο σπουδαίος στιλίστας της γραφής Αμπδόν Ουμπίδια, μέσω μιας καθηλωτικής αφήγησης, στοχάζεται για την πρισματική οπτική της ηθικής, για το δίπολο εκδίκηση – συγχώρεση και την άρρηκτη συνύπαρξη του καλού με το κακό. «Μέσα μας συνυπάρχει ο Άγιος και ο δολοφόνος. Μαζί με όλες τις ενδιάμεσες αποχρώσεις. Καλύτερα να μην το ξεχνάμε. Αυτό που χωρίζει τον έναν από τον άλλο είναι ένα επίφοβο όριο: το ντελικάτο και εύθραυστο δίκτυο των ηθικών ενδοιασμών», θα πει σε συνέντευξή του ο συγγραφέας. Άλλο ένα εξαιρετικό δείγμα της ισπανόφωνης λογοτεχνίας που έχει στον πυρήνα της υπόθεσής του τη μαύρη περίοδο της δικτατορίας, εκεί όπου οι νωπές, επώδυνες μνήμες δημιουργούν την αδήριτη ανάγκη μιας συλλογικής αφήγησης ως μέσου συνεχούς κοινωνικής αφύπνισης. Γιατί τα σπουδαία βιβλία γράφονται για εποχές που δε θέλουμε να θυμόμαστε, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε.
.