της Ελένης Σβορώνου
Είναι θεσμός, είναι χαρά, είναι γιορτή που γίνεται όλο και πιο δημοφιλής και στη χώρα μας. Όλοι και περισσότεροι Έλληνες δημιουργοί ή λάτρεις του παιδικού βιβλίου θέλουν να συμμετέχουν κι αποφασίζουν το ταξίδι με δικά τους έξοδα, μάλιστα. Στο λαβύρινθο λοιπόν των περιπτέρων των χωρών του κόσμου συναντάς γνωστούς και χαίρεσαι να ξεφυλλίζεις μαζί τους τα βιβλία, να τα χαϊδεύεις, να τα μυρίζεις, να τα σχολιάζεις. «Δες αυτό», «έλα να διαβάσουμε αυτό…», κι έτσι μετέχεις τελικά σε μια μεγάλη Λέσχη Ανάγνωσης. Γιατί το έχει αυτό το παιδικό εικονογραφημένο βιβλίο, που είναι και ο μεγάλος πρωταγωνιστής στην Έκθεση, μπορείς να το διατρέξεις και στον πάγκο. Κι αυτό είναι ένα πρώτο τεστ. Αν θες να το αποκτήσεις, ακόμη κι αν το διέτρεξες ως το τέλος και κατάλαβες την ιστορία, αν θες να το ξαναδιαβάσεις γιατί έχει πολλά ακόμη επίπεδα ανάγνωσης ή γιατί σου προσέφερε τόση συγκίνηση, έκπληξη, χαρά ή αισθητική απόλαυση, ε τότε είναι ένα καλό βιβλίο.
Κι αυτό συμβαίνει διαρκώς. Πολλές στάσεις και πολλοί ξαφνικοί έρωτες με βιβλία.
Είναι βεβαίως και η ατμόσφαιρα που δημιουργούν τα είδωλα του χώρου, οι διάσημοι δημιουργοί, όπως ο Oliver Jeffers, η Βeatrice Alemagna, ο Hervé Τullet και άλλοι. Ουρές κάνουν οι φανατικοί αναγνώστες τους για την περιζήτητη αφιέρωση. Έχει κάτι από τη μαγική σκέψη του παιδιού αυτή η διαδικασία. Κάτι το ειδωλολατρικό! Αλλά είναι πολύ ωραίο να λατρεύεις είδωλα που με το έργο τους προσφέρουν νέους τρόπους ανάγνωσης του κόσμου στα παιδιά. Εκτός κι αν είσαι ο 41ος στη σειρά και ο δημιουργός σταμάτησε να υπογράφει στο νούμερο 40 κι έμεινες με τη γλύκα (και τον εκνευρισμό). Γιατί συνέβησαν και αυτά.
Η βράβευση με το H. C. Andersen Award του συγγραφέα Heinz Janisch και του εικονογράφου Sidney Smith σε έστελνε στο google search να αναζητήσεις τα βιβλία τους στα ελληνικά και στις προθήκες της έκθεσης. Ανακαλύπτεις και εκπλήσσεσαι με τη Bίβλο του Janisch και την παραγγέλνεις γιατί το δημοφιλέστερο βιβλίο του κόσμου συχνά διασκευάζεται μέτρια ως κακά για τα παιδιά. Το Μιλώ σαν το ποτάμι όμως των Jordan Scott και Sidney Smith βρίσκεται σε ένα βιβλιοπωλείο κοντά σου. Ενώ το Sidewalk flowers το έχεις διαβάσει σε έναν άλλον πάγκο, αυτόν του Marginalian, της Maria Popova και το έχεις αγαπήσει πολύ ως μανιφέστο μιας άλλης (μη χρησιμοθηρικής) οπτικής του κόσμου (που θυμίζει λίγο το βλέμμα του ήρωα της τελευταίας ταινίας του Βιμ Βέντερς, «Ευτυχισμένες μέρες», ο οποίος είναι καινός να χαίρεται παρατηρώντας τα δέντρα στην πόλη).
Η βράβευση με το ALMA (Astrid Lindgren Memorial Award) του Indigenous Literacy Foundation Australia σε στέλνει σε νέα αναζήτηση για το έργο αυτού του Iδρύματος Αλφαβητισμού Αυτοχθόνων της Αυστραλίας όπου θυμάσαι ότι η αντίληψη των αυτόχθονων για την ανάγνωση είναι διαφορετική από αυτή των δυτικών και οφείλεις να τη λάβεις υπόψη σου σε ένα πρόγραμμα αλφαβητισμού που απευθύνεται σε αυτό το κοινό. Αντίστοιχες παρατηρήσεις είχε κάνει ο ΟΣΔΕΛ στην τελευταία έκθεσή του για την αναγνωστική συμπεριφορά των Ελλήνων. Αλλά αναμένουμε περισσότερα στην προσεχή παρουσίαση των αποτελεσμάτων της αναγνωστικής συμπεριφοράς για το παιδικό και νεανικό κοινό.
Εντυπωσιακή ήταν η παρουσία των silent books, στην Έκθεση. Τα σιωπηλά βιβλία, αυτά δηλαδή που δεν έχουν καθόλου κείμενο, αλλά στηρίζονται στην εικόνα για να αφηγηθούν μια ιστορία που συνήθως υπόκειται σε πολλαπλές ερμηνείες, καθώς οι εικόνες μπορούν να αποκωδικοποιηθούν με πολλαπλούς τρόπους από τον αναγνώστη, έχουν ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση και στη χώρα μας. Στην Έκθεση ο επισκέπτης μπορούσε να «διαβάσει» τα 16 βιβλία των finalist του σχετικού διεθνούς διαγωνισμού όρθιος, καθώς αυτά κρέμονταν από την οροφή του ειδικά αφιερωμένου στον διαγωνισμό περίπτερο.
Τόσο από τα silent books όσο και από όλα τα ευρηματικότατα εικονογραφημένα βιβλία που μπορούσε κανείς να απολαύσει στην έκθεση, πολλά από τα οποία έπαιζαν με την υφή του χαρτιού, το σχήμα του, το κόψιμό του, τα ένθετα κινούμενα μέρη της σελίδας κλπ, αναδύεται μία άλλη γλώσσα. Η οπτική γλώσσα, η γλώσσα της εικόνας που έχει τους δικούς της κώδικες. Ένα νέο αλφαβητάρι γεννιέται. Δεν είναι κάτι καινούργιο αυτό. Έτσι λειτουργούν οι Εικαστικές Τέχνες. Αλλά οι εικονογράφοι εφευρίσκουν λεξιλόγια κατάλληλα για τους νεαρούς αναγνώστες που πια μιλάνε και σκέφτονται με εικόνες. Τα καλά βιβλία του είδους ανανεώνουν το βλέμμα των παιδιών στην εικόνα. Το απελευθερώνει από τη στερεοτυπική απεικόνιση του κόσμου όπως εμφανίζεται στις οθόνες. Η ταχύτητα της κατανάλωσης της εικόνας δίνει τη θέση της στη στοχαστική ενατένισή της. Η εικόνα που δείχνει μια πραγματικότητα δίνει τη θέση της στην εικόνα που προκαλεί σκέψεις, συναισθήματα και εναλλακτικές αφηγήσεις.
Καλλιεργείται έτσι μια κριτική ματιά στην απεικόνιση του κόσμου και μάλιστα σε όλες τις πτυχές του (περιβάλλον, πόλεμος, προσφυγιά, θάνατος, φόβος, οικογένεια, ψυχική υγεία, μοναξιά, φιλία αλλά και χαρά, παιχνίδι, γνώση, κ.α.). Τι γίνεται όμως με τον λόγο; Είναι άραγε η τάση αυτή της υποχώρησης του κειμένου προς όφελος της εικόνας και μια κάποια ήττα της δύναμης του λόγου; Ερευνητικά και εμπειρικά δεδομένα καταγράφουν φτωχότερο λόγο στα παιδιά και τους νέους. Υπήρχε μια σειρά βιβλίων για μικρά παιδιά που λειτουργούσε με εικόνες και ένα έξυπνο και καλαίσθητο σύστημα συμβόλων για να αφηγηθεί το παιδί την ιστορία χρησιμοποιώντας αυτά τα σύμβολα. Ήταν ένα είδος εικονολεξικού εννοιών που θύμιζε λίγο…ιερογλυφικά! Μια πολύ ωραία ιδέα για το λεγόμενο προ-αναγνωστικό στάδιο.
Εικ. 1,2
Μήπως όμως δεν αφορά μόνο αυτό το στάδιο; Νέες χρήσεις λέξεων και εικόνων αναπροσδιορίζουν τον τρόπο ανάγνωσης και επικοινωνίας.
Ενδιαφέρουσες εξελίξεις.
Μπορούν να οδηγήσουν και στο επόμενο στάδιο της λαχτάρας για ένα λογοτεχνικό βιβλίο χωρίς εικόνες;
Το βιβλίο-αντικείμενο τέχνης μπορεί να οδηγήσει στην αγάπη για το βιβλίο γενικότερα;
Το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι ενήλικες αγαπούν το εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο που έχει ποιητικές και φιλοσοφικές διαστάσεις μπορεί και να σημαίνει μια αντίστροφη πορεία!
Ως την επόμενη Έκθεση!
