της Όλγας Σελλά
Είχα μεγάλη περιέργεια, ανακατεμένη με ανησυχία ομολογώ, όταν πρωτοδιάβασα την αναγγελία της παράστασης στο δελτίο Τύπου: «Έγκλημα και τιμωρία: Αθήνα: «Το εμβληματικό μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι σε ελεύθερη μεταγραφή και σκηνοθεσία από τον Βασίλη Μπισμπίκη, (…) μεταφέροντάς το ως ένα λαϊκό νουάρ στην Αθήνα του 2023».
Ο Βασίλης Μπισμπίκης έχει κι άλλες φορές μεταφέρει στη σκηνή σπουδαία κείμενα της παγκόσμιας λογοτεχνίας, με κορυφαία στιγμή του το «Άνθρωποι και ποντίκια» του Τζον Στάινμπεκ. Θα μπορούσε ο τρόπος και η θεατρική «γλώσσα» του Βασίλη Μπισμπίκη να φέρουν στο σήμερα το έργο του Ντοστογιέφσκι με την ίδια ευστοχία;
Το σκηνικό στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι οι διαφορετικοί χώροι δράσης των προσώπων του έργου σε παράταξη, αλλά ο Κέννυ Μακ Λέλλαν, που υπογράφει τα σκηνικά, έχει απλωθεί μέχρι τη μέση της πλατείας, θέλοντας να δείξει μ’ αυτόν τον τρόπο τις πολλές, διαφορετικές και απλωμένες παντού όψεις της σύγχρονης πόλης.
Και αρχίζει η ιστορία, το λαϊκό νουάρ. Με τον Μιχάλη (Θοδωρής Σκυφτούλης), τον Ρασκόλνικοφ της Αθήνας του 2023, που εμφανίζεται με μια τρομακτική μάσκα. Ένας φοιτητής εγκληματολογίας, ένας μοναχικός άνθρωπος, που σκέφτεται φωναχτά και αναρωτιέται διαρκώς για το τι είναι έγκλημα, και πώς κάποιοι θύτες (δολοφόνοι) μπορεί να είναι ήρωες, γιατί καθαρίζουν την κοινωνία από «καρκινώματα» -χρησιμοποίησε τη λέξη αρκετές φορές στη διάρκεια της παράστασης. Δίπλα του, σ’ ένα κακόφημο μπαρ κάποιοι βρίζονται, τσακώνονται, πίνουν μέχρι τελικής πτώσεως, χαρτοπαίζουν και γενικώς παραπαίουν. Ανάμεσά τους βρίσκεται ο Ζαχαρίας Μαρμελάντοφ (Τσέζαρις Γκραουζίνις) ένας Ρώσος εμιγκρές, που μετράει τις αποτυχίες του και τους δικούς του ανθρώπους που έχει καταστρέψει με τον τρόπο ζωής και τις επιλογές του. Ο Μιχάλης περνάει από τον μπαρ κι εκεί ακούει για μια πλούσια πόρνη και τοκογλύφο, την Αλίνα Ιωάννου (Μπέττυ Βακαλίδου). Την εντάσσει στα καρκινώματα, από τα οποία πρέπει να καθαρίσει η κοινωνία.
Όλα τα πρόσωπα που υπάρχουν στο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι είναι παρόντα. Και ο επιθεωρητής (Πορφύρης Πετρίδης/Βασίλης Μπισμπίκης αγνώριστος), και η πόρνη με την καλή καρδιά, η Σόνια (Έρρικα Μπίγιου), την οποία ερωτεύεται ο Μιχάλης, και η θρήσκα μητέρα του Μιχάλη (Άννα Μάσχα) και η φιλόδοξη αδελφή του (Ιώβη Φραγκάτου) που πέφτει θύμα εκμετάλλευσης χυδαίων ανδρών, που βιάζεται από τον Αρκάδη Πονηρίδη (Κώστας Φαλελάκης), αλλά ένας άλλος, πολύ πλούσιος και πολύ λαμόγιο, ο Πέτρος Λούτζης (Μάνος Καζαμίας) θέλει να την παντρευτεί για να κουκουλώσει μέσω του γάμου τα δικά του κρυμμένα σεξουαλικά μυστικά, και η γυναίκα του Μαρμελάντοφ, η λαϊκή Κατερίνα (Νίκη Σερέτη)… Όλοι είναι εκεί.
Αλλά δεν είναι ούτε η Αθήνα του 2023 ούτε, φυσικά, ο Ντοστογιέφσκι. Γιατί ο Βασίλης Μπισμπίκης έκανε αυτό που μας έχει συνηθίσει, και σε υπερθετικό βαθμό πληθωρικότητας. Ανακάτεψε πολλά και πολλούς σ’ αυτή την παράσταση, όχι χωνεμένα, όχι εύστοχα. Είχε πολλές σκηνές που παρέπεμπαν στον Γιάννη Οικονομίδη. Άλλες που θύμιζαν τη «Στρέλλα». Είχε «Κόκκινα φανάρια». Είχε και πολλές απόψεις, εκφρασμένες από τον Μιχάλη, που σηκώνουν και πολύ νερό και πολλή συζήτηση και πολλές απορίες (ακούσαμε πολλές φορές για «δίκαια εγκλήματα» που μας παρέπεμπαν σε φρικτές στιγμές της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας) και πόρρω απείχαν από τις φιλοσοφικές αναζητήσεις εκείνου του άλλου Ρασκόλνικοφ. Είχε όπερα (η σκηνή του φόνου της τοκογλύφου ήταν εντελώς οπερατική). Είχε και Τσέχωφ, όταν η λαϊκή καθαρίστρια Κατερίνα Μαρμελάντοβα κάποια στιγμή ανεβαίνει στον πάγκο της ρεσεψιόν του φτηνού ξενοδοχείου που εργάζεται και λέει έναν μονόλογο από τον … «Θείο Βάνια»!!! Όλα αυτά θα μπορούσαν να θεωρηθούν ατυχή, εντυπωσιοθηρικά και αποτυχημένα εντέλει. Όμως υπήρχε μία σκηνή που νομίζω ότι ήταν ύβρις και ασυγχώρητη και στην Αθήνα του 2023 και σε κάθε γωνιά της γης. Ήταν η σκηνή της κηδείας του Μαρμελάντοφ, όπου η γυναίκα του Κατερίνα ολοφύρεται φορώντας το εσώρουχό του στο κεφάλι της!!! Η τελετουργία της κηδείας ήταν και είναι ιερή σε κάθε πολιτισμό, σε κάθε εθνότητα, σε κάθε κοινότητα. Από πάντα. Δεν επιδέχεται νεωτερισμούς ούτε κάποιου είδους τρολάρισμα.
Θα ξεχωρίσω όμως μια στιγμή που θεωρώ την πιο δυνατή και την πιο αληθινή της παράστασης και δύο ερμηνείες εξίσου καλές: τη στιγμή όταν ο Μαρμελάντοφ ακούει τις παρακλήσεις της κόρης του Σόνιας, σηκώνεται από το φέρετρο και χορεύουν μαζί στο ρυθμό της «Kαλίνκα». Ο Τσέζαρις Γκραουζίνις, που ήταν και στην πρόζα του πολύ καλός, σ’ αυτή τη σκηνή ήταν καθηλωτικός και σπαρακτικός. Και δίπλα του η Σόνια της Έρρικας Μπίγιου, που δεν ήταν μόνο θετικός ρόλος, ήταν και θετικότατη σκηνική παρουσία. Ο Θοδωρής Σκυφτούλης είχε μεγάλο βάρος να σηκώσει, και το προσπάθησε όσο μπορούσε, αλλά χωρίς να μπορέσουμε να διακρίνουμε τους δαίμονές του, η Άννα Μάσχα έπαιξε έναν κόντρα ρόλο και με την εμπειρία της τον έφερε σε πέρας, αλλά μέχρις εκεί, ο δε Βασίλης Μπισμπίκης αυτή τη φορά ήταν η ήρεμη δύναμη και ομολογώ ότι τα κατάφερε πολύ καλά (δεν κατάλαβα μόνο γιατί χρειαζόταν να γίνει αγνώριστος).
Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τη μεταφορά στο σήμερα των κλασικών έργων. Το αντίθετο. Έχω σοβαρό πρόβλημα όταν αυτό γίνεται με θεατρικά στοιχεία τρυγημένα από πολλές και διαφορετικές πλευρές, αβαθή, και επιδιώκει να διεκδικήσει τη θέση της καινοτόμας άποψης. Κι αυτό ήταν το «Έγκλημα και τιμωρία: Αθήνα». Μια παράσταση που δεν είχε πρόταση, άγγιξε επιδερμικά, εντυπωσιοθηρικά και με έντονα στοιχεία υπερβολής τους χαρακτήρες, ακόμα και στο πλαίσιο που επέλεξε να τους παρουσιάσει. Και δεν δημιούργησε καμία χημεία με την πλατεία. Δεν είναι τυχαίες οι πολλές αποχωρήσεις από την αίθουσα.
Η ταυτότητα της παράστασης
Βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι
Σκηνοθεσία: Βασίλης Μπισμπίκης
Μεταγραφή & Πρωτότυπη Δραματουργία: Βασίλης Μπισμπίκης, Γιάννης Μελιτόπουλος
Σκηνικά: Κέννυ Μακ Λέλλαν
Κοστούμια: Γιώργος Σεγρεδάκης
Κινησιολογική Επιμέλεια: Edgen Lame
Σχεδιασμός Φωτισμών: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός Σκηνοθέτη: Διονύσης Κοκκοτάκης
Βοηθός Σκηνογράφου: Καλύδημη Μούρτζη
Κινηματογράφηση: Φίλιππος Ζαμίδης
Εκτέλεση παραγωγής για την Ομάδα Cartel: Φαίη Τζήμα
Διανομή (με αλφαβητική σειρά): Λευτέρης Αγουρίδας (Ανέστης Πανούσης), Μπέττυ Βακαλίδου (Αλίνα Ιωάννου), Τσέζαρις Γκραουζίνις (Ζαχαρίας Μαρμελάντωφ), Γιανμάζ Ερντάλ (Εργάτης), Μάνος Καζαμίας (Πέτρος Λούτζης), Διονύσης Κοκκοτάκης (Κώστας Κρόκος), Edgen Lame (Φτερωτός Ερμής), Άννα Μάσχα (Μάνα), Έρρικα Μπίγιου (Σόνια Μαρμελάντοβα), Βασίλης Μπισμπίκης (Πορφύρης Πετρίδης), Δημήτρης Παπάζογλου (Μαρικόν), Φοίβος Παπακώστας (Γρηγόρης), Νατάσα Παπανδρέου (Ηρώ Ίνι), Νίκη Σερέτη (Κατερίνα Μαρμελάντοβα), Γιώργος Σιδέρης (Ηλίας), Θοδωρής Σκυφτούλης (Μιχάλης Σχίζας), Στέλιος Τυριακίδης (Δημήτρης), Κώστας Φαλελάκης (Αρκάδης Πονηρίδης), Ιώβη Φραγκάτου (Ντίνα Σχίζα), Νικολέτα Χαρατζόγλου (Νατάσσα)
Μετάφραση υπερτίτλων στα αγγλικά: Μέμη Κατσώνη
Ταυτόχρονος υπερτιτλισμός: Γιάννης Παπαδάκης
Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος
Παραστάσεις με αγγλικούς υπέρτιτλους
Σάββατο 25.3, Κυριακή 26.3, Πέμπτη 30.3, Παρασκευή 31.3, Σάββατο 1.4, Κυριακή 2.4, Σάββατο 8.4, Κυριακή 9.4.2023
Στέγη Ιδρύματος Ωνάση
Συγγρού 107
Από 22 Μαρτίου έως 23 Απριλίου 2023
Κεντρική Σκηνή
Τετάρτη έως Κυριακή: 20:30
Διάρκεια: 180΄ (με διάλειμμα)
Κατάλληλο: 16+
