της Κατερίνας Σχινά.
Βασικός σχολιογράφος και επιφυλλιδογράφος των Financial Times, παλαιότερα επικεφαλής του γραφείου των F.T. στην Ουάσινγκτον και το Νέο Δελχί, με σπουδές φιλοσοφίας, πολιτικής θεωρίας και οικονομικών στην Οξφόρδη και διδακτορικό στην έντυπη δημοσιογραφία, ο Edward Luce έχει μελετήσει την οικονομία των ασιατικών χωρών, έχει παρακολουθήσει την αμηχανία της αμερικανικής οικονομίας έναντι αναδυόμενων γιγάντων όπως η Ινδία ή η Κίνα και έχει γράψει γι’ αυτά. Στο προηγούμενο βιβλίο του, που εκδόθηκε το 2012 με τίτλο “Καιρός να αρχίσουμε να σκεφτόμαστε: Η Αμερική την εποχή της πτώσης”, ο Λους προέβλεψε την πολιτική της αγανάκτησης και τις διαμάχες για το μεταναστευτικό που θα πυροδοτούσαν το Brexit και το αποτέλεσμα των τελευταίων αμερικανικών εκλογών. Στο νέο του βιβλίο, που μόλις κυκλοφόρησε, με τον δυσοίωνο τίτλο “Η υποχώρηση του δυτικού φιλελευθερισμού” εστιάζει στην διάβρωση της δυτικής μεσαίας τάξης, την δυσλειτουργία πολιτικών και οικονομικών ελίτ και τις συνέπειες που θα έχει αυτή η παρακμή για όλο τον κόσμο.
Να τι μας λέει ο Λους: Σήμερα, σε όλο τον κόσμο, και από όλους τους “-ισμούς” του παρελθόντος, μόνο ο μαρξισμός παραμένει εν υπνώσει (αμφισβητούμενο, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την Ελλάδα και την εγχώρια, εν πολλοίς αλλοπρόσαλλη, εκδοχή του μαρξισμού στον οποίο ομνύει η καθ’ ημάς αριστερά). Ο εθνικισμός θάλλει: “Η πίστη σε μια αυταρχική εκδοχή του εθνικού πεπρωμένου εμφανίζει ένα δυναμικό comeback”. (ορθό). Ο δυτικός φιλελευθερισμός πολιορκείται σοβαρά” (πολύ πιθανό). Και απαριθμεί όλα μας τα δεινά: την απώλεια εκατομμυρίων θέσεων εργασίας λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας και ως εκ τούτου την ασφυκτική συμπίεση των εισοδημάτων της μεσαίας τάξης. Την συνακόλουθη έκπτωση της πολιτικής στη Δύση, αφού ο συγκολλητικός ιστός της φιλελεύθερης δημοκρατίας ήταν η οικονομική ανάπτυξη και τώρα πια αυτή δεν υπάρχει ούτε θα υπάρξει, όπως προβλέπει. “Όσοι χάνουν, χρειάζονται αποδιοπομπαίους τράγους, στους οποίους θα διοχετεύσουν την οργή και την απελπισία τους” γράφει ο Λους. Ο ανταγωνισμός για εργασία και πόρους, καθώς και η συνεχώς αναπτυσσόμενη ανισότητα θα δημιουργήσουν εκρηκτικές καταστάσεις στους κόλπους των δυτικών κοινωνιών. Επιπλέον, η δυτική ηγεμονία καταρρέει. Δεν είναι πια οι ΗΠΑ ή η Ευρώπη καθοριστικές δυνάμεις. Η Κίνα εισέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο. Και η Δύση, εάν δεν ψυχορραγεί ήδη, είναι σίγουρα βαριά άρρωστη.
Το βιβλίο είναι εξαιρετικά γραμμένο, γλαφυρό, απλό, διορατικό. Ο Luce είναι απαισιόδοξος. Η εκλογή του Τραμπ, η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, τα όσα συμβαίνουν στην Ουγγαρία, ή την Πολωνία, είναι κακά σημάδια. “Η δυτική φιλελεύθερη δημοκρατία αντιμετωπίζει την σοβαρότερη πρόκληση από τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και εντεύθεν”, γράφει, “και το χειρότερο είναι πως ο εχθρός βρίσκεται εντός των τειχών”. Πιστεύει ότι το πρόβλημα της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι εγγενές και δομικό: η αποτυχία πολλών δημοκρατιών σε όλο τον κόσμο (και μάλιστα τριών που βρίσκονται κοντά ή μέσα στην Ευρώπη, Τουρκία, Ρωσία, Ουγγαρία) και οι πιέσεις που υφίσταται η μεσαία τάξη λόγω της παγκοσμιοποίησης και της ανάπτυξης της τεχνολογίας η οποία εργασιακά δεδομένα, υποδαυλίζουν τον εθνικισμό και τον λαϊκισμό. Όσοι μένουν πίσω δεν είναι διατεθειμένοι για συναινετικές λύσεις, κλπ. , αντίθετα είναι επιρρεπείς σε εξεγέρσεις με μηδενιστικό πρόσημο.
Και πώς να μην είναι έτσι; λέει ο Λους. Ο μέσος εργαζόμενος πρέπει να εργαστεί διπλές ώρες απ’ ότι το 1950, για να πληρώσει το νοίκι του σε μια μεγάλη πόλη της Αμερικής· το κόστος για την υγεία και τις σπουδές έχει υπέρμετρα αυξηθεί, όπως και το κόστος της καθημερινής ζωής. Η κοινωνική κινητικότητα των δυτικών κοινωνιών έχει περιοριστεί δραματικά. Η νοσταλγία για το παρελθόν αντικαθιστά την ελπίδα. Η Δύση δεν ελπίζει πια σε ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της. Συμπτώματα αυτής της δυναμικής είναι η αύξηση της κατανάλωσης των ναρκωτικών, η πτώση του προσδόκιμου ζωής, η αυξανόμενη δυσανεξία προς τις απόψεις των άλλων, η περιφρόνηση για την κυβερνώσα ελίτ που δεν αντιλαμβάνεται τα τρέχοντα προβλήματα και είναι αποκομμένη από τον κόσμο και τις αγωνίες του. Εκεί αποδίδει και την ήττα της Κλίντον.
Όσο για τον Τραμπ, αυτός κάνει ανοίγματα προς δεσποτικούς ηγέτες όπως ο Πούτιν ή ο Ερντογάν. “Πολύ γρήγορα”, λέει ο Λους, “ο Τραμπ δολοφόνησε το πνεύμα της φωτισμένης ατομικότητας που καθόριζε μεγάλο μέρος της πολιτικής των ΗΠΑ μεταπολεμικά. Κι έτσι η σταθερότητα του πλανήτη επαφίεται στην βούληση του Σι Τζινπινγκ (του προέδρου της Κίνας) και άλλων ισχυρών ηγετών”.
Ο Λους βλέπει την Ινδία να αναπτύσσεται ραγδαία, την Κίνα που σύμφωνα με τον ίδιο “κινδυνεύει να γεράσει προτού να πλουτίσει” να εξελίσσει τις αμυντικές στρατηγικές της εναντίον των κρίσεων που ελλοχεύουν, τις πλούσιες χώρες του αραβικού κόσμου να ακολουθούν λανθασμένη οικονομική πολιτική, “πράγμα δυσοίωνο για την πολιτική της περιοχής και ανησυχητικό για τον υπόλοιπο κόσμο”, και την Δύση να βυθίζεται στην παρακμή. Μπορεί η Δύση να ανακτήσει την αισιοδοξία της; διερωτάται ο Λους στο τέλος του βιβλίου του, προσωποποιώντας στο άτομο του Τραμπ όλους τους λαϊκιστές ηγέτες και τονίζοντας τις αναλογίες της Αμερικής με όλες τις δυτικές δημοκρατίες που αλώθηκαν από τον λαϊκισμό – μια αλλαγή των ονομάτων αρκεί για να διαβάσουμε τα γραφόμενά του σαν να αφορούν και την δική μας πολιτική πραγματικότητα. “Εάν παραμείνει απαισιόδοξη, η φιλελεύθερη δημοκρατία κινδυνεύει να καταρρεύσει” γράφει. “Εάν τα επόμενα λίγα χρόνια μοιάζουν με το τελευταίο, είναι αμφίβολο αν η δυτική δημοκρατία θα αντέξει. Οι άνθρωποι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα. Ολοένα και περισσότεροι κοιτάζουν προς τα πίσω, σε μια χρυσή εποχή δια παντός χαμένη. Όταν ένας πολιτισμός παύει να προσβλέπει στο μέλλον, χάνει τη ζωτική του δύναμη. Η αναζήτηση της Εδέμ πάντοτε καταλήγει σε δάκρυα. (…) Φυσικά, δεν υπάρχει ακριβές μέτρο για την υγεία μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας. Όμως μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι η Αμερική δεν θα ξαναγίνει μεγάλη υπό την διακυβέρνηση του Τραμπ. Όταν πέσει ο Τραμπ, θα κυριαρχήσει μια μοιραία αίσθηση προδοσίας και απογοήτευσης. Ποιος ξέρει πού μπορεί να οδηγήσει αυτό. Είναι ανακουφιστικό να υποθέτουμε, όπως πολλοί, ότι το σύστημα των ΗΠΑ απλώς θα επιστρέψει στην προ-Τραμπ εποχή. Όμως ο Τραμπ θα καταφέρει να ρίξει το φταίξιμο στις ελίτ, στους ξένους, στο Ισλάμ, στις μειονότητες, στη δικαστική εξουσία, σε άλλους βολικούς “σαμποτέρ των προσπαθειών του”, όπως θα τους ονομάσει. Έτσι λειτουργούν οι λαϊκιστές. Δεν υπάρχει κανένας νόμος που να λέει ότι οι λαϊκιστές εξαερώνονται. Τα μέσα που έχει ο Τραμπστη διάθεσή του, ως πρόεδρος, για να εκτρέψει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και να βάλει στο στόχαστρο τους εχθρούς του, προκαλούν ανατριχίλα. Και επιπλέον, οι συνθήκες που επέτρεψαν την άνοδό του σίγουρα θα επιδεινωθούν την περίοδο της προεδρίας του. Πρέπει να φοβόμαστε όχι μόνο τον Τραμπ, αλλά και το τι θα ακολουθήσει τον Τραμπ. Φανταστείτε πώς θα ήταν η κατάσταση με έναν ικανό και εκλεπτυσμένο λευκό εθνικιστή στον Λευκό Οίκο. Στα χρόνια που θα έρθουν πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου τα σοφά λόγια του Μπέντζαμιν Φράνκλιν: “Το τίμημα της ελευθερίας είναι η αιώνια επαγρύπνηση”. Οι φιλελεύθερες, δημοκρατικές ελίτ, ιδίως, πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να συνεχίζουν την άνετη ζωή τους και να νομίζουν πως κάνουν το χρέος τους υπογράφοντας από καιρού εις καιρόν κάποια διαμαρτυρία στο Facebook. Γιατί με τον Τραμπ ισχύει το εξής: αν δεν είσαι εναντίον του, είναι σαν να είσαι υπέρ του. Οι αντίπαλοι του Τραμπ πρέπει επίσης να μάθουν να διαχωρίζουν τον ίδιο από τον κόσμο που τον ψήφισε. Θα ήταν μοιραίο λάθος να συνεχίσουν να ξεγράφουν τη μισή κοινωνία ως στενόμυαλη ή κουτή. Κάποιος είπε κάποτε ότι η διαφορά μεταξύ ερωτικής και πορνογραφικής ταινίας βρίσκεται στους φωτισμούς. Υπάρχει μια αντίστοιχη θολή γραμμή μεταξύ ανελεύθερης δημοκρατίας και απολυταρχίας. Θα καταλάβουμε τη διαφορά, όταν την δούμε”.
info: Edward Luce: Τhe Retreat of Western Liberalism. Εκδόσεις Atlantic Monthly Press
