της Αγγελικής Γιαννικοπούλου (*)
Το βιβλίο Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα! σε κείμενα Πάνου Χριστοδούλου και εικόνες Στέλλας Στεργίου είναι ένα βιβλίο για παιδιά που βασίζεται στα άρθρα της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, έτσι όπως υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 1989. Παρόλο που σκοπός του βιβλίου είναι οι αναγνώστες, παιδιά και ενήλικες, να γνωρίσουν τα δικαιώματα των παιδιών, ως μιας ιδιαίτερης και ευάλωτης κοινωνικής ομάδας, το βιβλίο σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί μια εικονογραφημένη αναπαραγωγή των άρθρων της Σύμβασης. Αυτή παρατίθεται σε μια απλουστευμένη εκδοχή της μόνο στο τέλος και στο κεφάλαιο που επιγράφεται Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια (σελ 36-39), ενώ η πλήρης εκδοχή της καθίσταται ηλεκτρονικά προσβάσιμη στον αναγνώστη μέσω QR code (σελ 39).
Στο βιβλίο δεν είναι πολλές οι φορές που αναπαράγονται αυτούσια κάποια από τα άρθρα της Σύμβασης –συμβαίνει στο πρώτο κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στο πρώτο άρθρο «Τι είναι παιδί». Άλλα άρθρα δεν διατυπώνονται καθαρά, αλλά υπαινικτικά. Για παράδειγμα το Άρθρο 19 που αναφέρεται στην προστασία των παιδιών από κάθε μορφή κακομεταχείρισης, παραμέλησης και εκμετάλλευσης, το Άρθρο 32 που εστιάζει στην απαγόρευσης της οικονομικής εκμετάλλευσης των παιδιών και της παιδικής εργασίας, αλλά και το Άρθρο 33 που ορίζει την προστασία από τα ναρκωτικά παρουσιάζονται στο βιβλίο με τρόπο κωμικό ως ουτοπικά εμβόλια (kidnastop, narcostop, antitrafficking και βιαπροτέκτ) που θα ήμασταν τυχεροί αν μπορούσαν κάποτε να παρασκευαστούν (σελ. 35)!
Το βιβλίο επιδιώκει να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι αναγνώστες ότι κάθε παιδί έχει δικαίωμα στη ζωή, στην υγεία, την προσωπική του ταυτότητα, την οικογένεια, την εκπαίδευση, το παιχνίδι και την ελεύθερη έκφραση. Κυρίως όμως ενδιαφέρεται να αναπτύξει έναν προβληματισμό για το αν και κατά πόσο ισχύουν τα δικαιώματα για όλα τα παιδιά της γης και όχι μόνο για κάποια τυχερά. Απολαμβάνουν όλα τα παιδιά τα ίδια δικαιώματα; Ενδεικτικές οι ερωτήσεις στο δισέλιδο (σελ. 12-13) που επιγράφεται Το Δικαίωμα να έχεις σπίτι: «Είναι το κοντέινερ/ η σκηνή/ η φυλακή σπίτι;». Σε αυτό το σημείο οι αναγνώστες καλούνται να περάσουν σε μια κριτική αντιμετώπιση των θεμάτων και ως ενεργοί πολίτες να αρχίσουν να αναρωτιούνται για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο.
Βασικό στοιχείο του βιβλίου είναι η πλουραλιστική παρουσίαση όλων των παιδιών της γης και όχι μόνο εκείνων που μας μοιάζουν. Αυτός ο σκοπός κυρίως υπηρετείται από την εικονογράφηση, που, υιοθετώντας το ύφος των κόμικς, αναλαμβάνει να παρουσιάσει μια ευρεία γκάμα παιδιών που διαφέρουν μεταξύ τους στο φύλο, το χρώμα του δέρματος, τη σεξουαλική ταυτότητα, την οικογενειακή κατάσταση και κάθε άλλο στοιχείο. Το βιβλίο προσφέρει ορατότητα σε άτομα με αναπηρία, πρόσφυγες και γενικά σε όσους συνήθως δεν βρίσκουν τη θέση τους στα παιδικά βιβλία μας, καθιστώντας σαφές ότι τα Δικαιώματα αφορούν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά.
Ειδολογικά το βιβλίο κατατάσσεται στα βιβλία γνώσεων, αφού δίνει πληροφορίες για θέματα που αφορούν την ίδια τη Σύμβαση αλλά και επιμέρους άρθρα της. Στο Δικαίωμα στην Εκπαίδευση (σελ. 14-17) μια σειρά από iconographs παρέχουν διεθνή στοιχεία αναφορικά με τη μη φοίτηση των παιδιών στο σχολείο και τα επίπεδα λειτουργικού αλφαβητισμού. Ο τρόπος που δίνονται οι πληροφορίες είναι ελκυστικός και ενδιαφέρων, ενώ Γλωσσάρια και παιγνιώδεις δραστηριότητες διευκολύνουν τον εμπλουτισμό και την εμπέδωσή τους.
Το βιβλίο Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα ενημερώνει για τα Δικαιώματα του Παιδιού και ενθαρρύνει τους αναγνώστες να υιοθετήσουν μια κριτική ματιά απέναντι στην κοινωνία. Παράλληλα τους δείχνει πώς μπορούν να περάσουν στην ανάληψη δράσης, όταν νιώθουν ότι δικαιώματα παραβιάζονται –στην προκειμένη περίπτωση των αδέσποτων ζώων (Το Δικαίωμα στην Ελεύθερη Έκφραση σελ.20-21). Με αυτόν τον τρόπο δεν διασφαλίζουμε μόνο ότι τα παιδιά γνωρίζουν τα δικαιώματά τους, αλλά παράλληλα δημιουργούμε και ενεργούς πολίτες με ευαισθησίες και διάθεση για διεκδικήσεις.
(*) Αγγελική Γιαννικοπούλου είναι Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθήνας.
Πάνος Χρστοδούλου, Έχω δικαίωμα; Έχω δικαίωμα! ,εικόνες Στέλλα Στεργίου , Μικρή Σελήνη
