Της Λίλας Κονομάρα.
Επόμενος σταθμός της περιήγησής μας στα βιβλιοπωλεία της Ελλάδας που με τον τρόπο τους αποτέλεσαν και αποτελούν φορείς πολιτισμού, προωθώντας το καλό βιβλίο και συμβάλλοντας στη δημιουργία αναγνωστών, το Ηράκλειο Κρήτης. Στο κέντρο της πόλης, σ’ ένα υπόγειο της πλατείας Δασκαλογιάννη, λειτουργεί από το 1994 το Αναλόγιο. Ο ιδιοκτήτης του, Ε. Παπουτσάκης, είναι ένας άνθρωπος που αγαπά και σχετίζεται με το βιβλίο από τα νεανικά του χρόνια: έχοντας δουλέψει στο παρελθόν σε μεγάλο βιβλιοπωλείο του Ηρακλείου, απέκτησε πολύτιμη εμπειρία μέσα από την οποία διαμόρφωσε τη θέση του για το πώς θα ήταν ένα σύγχρονο – για εκείνα τα χρόνια – βιβλιοπωλείο. Ο άνετος και φιλόξενος χώρος που επέλεξε ευνοεί την πραγματοποίηση των ποικίλων εκδηλώσεων που διοργανώνει μα και τις συνευρέσεις και ανταλλαγές απόψεων των βιβλιόφιλων.
Πώς ξεκίνησε η ιδέα του βιβλιοπωλείου; Υπήρχαν τότε πολλά βιβλιοπωλεία στο Ηράκλειο; Σήμερα πόσα είναι;
Η ενασχόληση μου με το βιβλίο άρχισε από τα φοιτητικά μου χρόνια, εννοείται σαν αναγνώστης, σαν επισκέπτης βιβλιοπωλείων και εκθέσεων –ακόμα κι αν δεν ήθελα ν’ αγοράσω- σαν συλλέκτης καταλόγων και σελιδοδεικτών. Τότε δεν φανταζόμουν πως θα βρεθώ μπλεγμένος επαγγελματικά στο χώρο του βιβλίου. Όταν όμως βρέθηκα να εργάζομαι σε μεγάλο βιβλιοπωλείο του Ηρακλείου σταμάτησα κάθε άλλο σχέδιο για το μέλλον. Τον Αύγουστο του 1994 ξεκινήσαμε το Αναλόγιο έχοντας πλήρη επίγνωση των δυσκολιών, του ρίσκου, αλλά και μια ικανοποιητική γνώση του χώρου. Υπήρχαν πολλά βιβλιοπωλεία στην πόλη και μάλιστα κάποια είχαν σημαντική ιστορία, ωστόσο πιστεύω πως η παρουσία μας υπήρξε διακριτή και μάλλον χρήσιμη. Δύο σημαντικά στοιχεία για εκείνη την εποχή: το πρώτο ήταν πως το Ηράκλειο αποτελούσε για πολλά χρόνια την πιο προχωρημένη αγορά βιβλίου της περιφέρειας, σε σχέση με τον πληθυσμό του. Διαπιστώσαμε πως ένα μεγάλο κομμάτι των βιβλιόφιλων, ακόμη και σήμερα, δεν προσκολλάται σε ένα βιβλιοπωλείο, αλλά περιδιαβάζει όλα τα βιβλιοπωλεία. Το δεύτερο σημαντικό στοιχείο ήταν πως δεν υπήρχε τότε βιβλιοπωλείο που να ανήκει σε αλυσίδα. Αντίθετα, σήμερα η αγορά έχει αλλάξει αρκετά στην πόλη –όχι μόνο στο χώρο μας- αφού τον τόνο δίνουν οι αλυσίδες.
Ποιο είναι το κοινό του βιβλιοπωλείου; Παρατηρείτε διαφοροποιήσεις σε σχέση με παλιότερα; (ποσοτικές, ηλικιακές κλπ.)
Το Αναλόγιο είναι αμιγές βιβλιοπωλείο. Δεν έχει χαρτικά, δεν έχει gadgets, δεν έχει ξενόγλωσσα και τα τελευταία δέκα χρόνια δεν έχει ούτε βοηθήματα. Αυτή υπήρξε μια τολμηρή επιλογή που δεν μας κλόνισε, αντίθετα δικαιώθηκε στην πορεία. Στηριχθήκαμε από την αρχή σε ένα κοινό με σχετικά χαμηλό μέσο όρο ηλικίας. Υπήρχε έντονο το νεανικό στοιχείο, κυρίως φοιτητές και νέοι εκπαιδευτικοί. Άλλωστε, η πόλη διαθέτει ένα πολύ σοβαρό Πανεπιστήμιο, ΤΕΙ, ένα διεθνούς φήμης Ερευνητικό Ίδρυμα, μια κοσμαγαπημένη, αξιοζήλευτη, αλλά τα τελευταία χρόνια περιφρονημένη από την Δημοτική Αρχή Βιβλιοθήκη –τη Βικελαία- διαθέτει Ιστορικό μουσείο και πλούσιο Αρχαιολογικό μουσείο, διαθέτει δύο μεγάλα νοσοκομεία, το ένα Πανεπιστημιακό. Άρα, ο επιστημονικός κόσμος της πόλης μπορούσε να συντηρήσει όλα τα βιβλιοπωλεία, αλλά και η παρουσία του σε αυτά αποτελούσε κίνητρο διαρκούς αναζήτησης και ανάγκης για ενημέρωση. Σήμερα υπάρχει πρόβλημα, καθώς υπάρχει αλλαγή καταναλωτικών προτύπων, ιδίως της νέας γενιάς. Με πολύ κόπο κρατάμε τον κόσμο μας, μεγαλώνουμε μαζί, χωρίς να ανανεώνεται ηλικιακά το κοινό μας όσο θα θέλαμε.
Η ύπαρξη του Πανεπιστημίου και ο τουρισμός συμβάλλουν στην αύξηση του αγοραστικού κοινού;
Εντάξει, για το Πανεπιστήμιο είπαμε. Η παρουσία του υπήρξε από σημαντική έως και καθοριστική για εμάς, αλλά ίσως και για άλλα βιβλιοπωλεία της πόλης. Ο εσωτερικός –και μόνο- τουρισμός βοηθούσε πολύ τους καλοκαιρινούς μήνες. Και οι αφικνούμενοι, αλλά και οι αναχωρούντες θεωρούσαν αναγκαίο να εφοδιαστούν με βιβλία για τις διακοπές τους. Σήμερα, όσοι πάνε διακοπές, προσπαθούν να κρατήσουν τις παλιές τους συνήθειες, ωστόσο έχει μειωθεί το καλοκαιρινό καλάθι. Προσπαθούν περισσότερο να καλύψουν τις ανάγκες για βιβλίο των παιδιών τους. Αυτοί μπορούν να βολευτούν όπως-όπως…
Τι διαβάζει ο κόσμος σήμερα περισσότερο;
Δεν μπορώ να πω τι διαβάζει σήμερα ο κόσμος. Μπορώ να μιλήσω μόνο για τον κόσμο του βιβλιοπωλείου μας. Άλλωστε, είναι γνωστό από διάφορα στοιχεία, όπως αυτά που παρουσίασε ο Γιάννης Μπασκόζος στον Αναγνώστη, ποιες είναι οι τάσεις. Αυτό που μπορώ να πω είναι: μέχρι και πριν από δυο-τρία χρόνια ποτέ στο Αναλόγιο η λογοτεχνία δεν είχε τον πρώτο λόγο. Το επιστημονικό δοκίμιο και οι μελέτες προηγούνταν και σε τοποθετήσεις και σε πωλήσεις. Τώρα αυτό δεν συμβαίνει. Βασικά, λόγω της κατάργησης της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου που «έσπρωξε» όλο το δοκίμιο στα εκπτωσάδικα, αλλά και λόγω της ατελείωτης κρίσης που στερεί από τους αναγνώστες απαραίτητες δυνάμεις που απαιτούνται για την ανάγνωση κειμένων με μεγαλύτερες απαιτήσεις. Παρόλα αυτά, επιμένουμε να κρατήσουμε –κατά το δυνατόν- το στίγμα μας. Να μην γίνουμε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε.
Κάποια ενδιαφέροντα περιστατικά, σχετικά με το βιβλιοπωλείο, που σας έμειναν στη μνήμη;
Ακόμα το θυμόμαστε και γελάμε. Ευγενικότατα και κάπως απολογητικά μια κυρία μας ζητάει «ένα βιβλίο που δεν θυμάμαι ούτε τον τίτλο του, ούτε το συγγραφέα, ούτε τον εκδοτικό οίκο. Σίγουρα είναι μπλε…». Ποιος μπορεί να πιστέψει πως το βρήκαμε στα ράφια χτενίζοντας τις μπλε ράχες των βιβλίων; Ούτε μια, ούτε δύο φορές μας ρώτησαν αν ένα συγκεκριμένο βιβλίο μπορούμε να το παραγγείλουμε με πράσινο ή καφέ εξώφυλλο. Το αποκορύφωμα –σχεδόν ντρέπομαι- ένας κύριος ρώτησε αν έχουμε χαρτί κουζίνας! Και δεν ήταν πλάκα από κάποιο φίλο…
Διοργανώνετε παράλληλες δράσεις; Συνεργάζεστε με άλλους φορείς;
Από την αρχή της λειτουργίας του το Αναλόγιο πραγματοποιεί παρουσιάσεις βιβλίων και συγγραφέων. Η πρώτη, θυμάμαι, ήταν για τον «Χορό των ρόδων» με τον Αντώνη Σουρούνη τον Μάιο του 1995.
Πολλοί αγαπημένοι στο κοινό συγγραφείς έχουν περάσει από το βιβλιοπωλείο. Έχουμε συνεργαστεί συχνότερα με την Ένωση Φιλολόγων της πόλης μας, με Καλλιτεχνικά Εργαστήρια, με Πολιτιστικούς Συλλόγους και Επιστημονικά Σωματεία για εκδηλώσεις ή τοπικές είτε θεματικές εκθέσεις.
Ο δήμος ή άλλοι φορείς διοργανώνουν δράσεις για την προώθηση του βιβλίου και της φιλαναγνωσίας;
Το βιβλίο αποτελεί προνομιακό «πεδίο» δράσης φορέων και συλλόγων. Δεν γίνεται πάντα σε συνεργασία με τα βιβλιοπωλεία, αλλά ας δεχτούμε πως κάθε τέτοια εκδήλωση προάγει την αγάπη στο βιβλίο και την ανάγνωση. Σε ότι αφορά τον Δήμο τα πράγματα είναι θολά. Από την εποχή του Νίκου Γιανναδάκη, τελευταίου έφορου της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης έχουμε να δούμε συστηματική πολιτική βιβλίου από την Δημοτική Αρχή. Η βιβλιοθήκη παραμένει για πολλά χρόνια σε υπολειτουργία, οι σημαντικότερες συλλογές της βρίσκονται σε κούτες, αν δεν έχουν υποστεί ήδη ανήκεστο βλάβη, οι εκδόσεις του Δήμου αδυνατούν να φτάσουν στα παλιά ποιοτικά στάνταρ, οι δράσεις του Δήμου είναι εντελώς αποκομμένες από τα βιβλιοπωλεία. Ελπίζαμε πως η αλλαγή στα δημοτικά πράγματα θα ενέτεινε τη συνεργασία Δήμου και βιβλιοπωλείων, αλλά δυστυχώς…
Μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης με το βιβλίο, τι θα λέγατε ότι αποκομίσατε απ’ αυτήν την εμπειρία;
Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών ευνοούν τις αναθεωρήσεις. Οι δυσκολίες έχουν γίνει σαν βουνό. Ωστόσο, όσο κι αν το σκεφτόμαστε, πάντα καταλήγουμε στο ίδιο συμπέρασμα. Η δημιουργία του Αναλόγιου υπήρξε μια ορθή επιλογή. Αν οι καλές κουβέντες από φανατικούς φίλους αλλά και περιστασιακούς επισκέπτες, από εκδότες και συγγραφείς λογαριάζονταν στο εισόδημα μας, θα ήμασταν πλούσιοι. Αυτό δεν μπορεί να μας το πάρει κανείς! Ούτε η κρίση, ούτε οι τράπεζες. Τα βράδια με τους συγγραφείς, τα θερμά προεκλογικά πρωινά με τους πιστούς φίλους, την απίστευτη αγαλλίαση του ν’ ανοίγεις ένα κιβώτιο που περιέχει καινούργιες εκδόσεις. Αυτά δεν θα κατασχεθούν, ούτε θα ρυθμιστούν ποτέ. Μπορεί σήμερα η παρουσία των επιτήδειων –βλέπε αλυσίδες, εκπτωσάδες, εφημερίδες, παζαρτζήδες- να βρίσκονται στα πάνω τους, αλλά το βιβλίο δεν φταίει σε τίποτα. Όποιος κοιτάξει γύρω του και δει τη συνδικαλιστική πολυδιάσπαση του χώρου, την έλλειψη «θεσπισμένων» ποιοτικών κριτηρίων ίδρυσης και λειτουργίας των εκδοτικών οίκων και των βιβλιοπωλείων, την διαχρονικά παντελή απουσία επίσημης πολιτικής βιβλίου και πολλά άλλα, δεν πρέπει ν’ απορεί με την κατάσταση του κλάδου. Συνηθίζουμε να λέμε πως το βιβλίο δεν είναι ένα ακόμα εμπορικό προϊόν, αλλά πρωτίστως πολιτιστικό αγαθό. Ίσως αυτός ο χαρακτήρας του βιβλίου βοήθησε να υπάρχουμε τόσα χρόνια, χωρίς να το μετανιώνουμε.
