Διαβάζοντας εξώφυλλα (της Μαρίζας Ντεκάστρο)

 

της Μαρίζας Ντεκάστρο

 

Κατά γενική ομολογία, η εικονογράφηση είναι το δυνατό χαρτί των ελληνικών βιβλίων για παιδιά!

Το εξώφυλλο αποτελεί μέρος της εικονογράφησης, ορίζει τη φυσιογνωμία του βιβλίου, είναι η ταυτότητά του και το πρώτο που το ξεχωρίζει από τα διπλανά. Η σύνθεση, τα χρώματα, ο τίτλος, τα γράμματα του τίτλου (συν το οπισθόφυλλο, το σχήμα, το μέγεθος, το χαρτί, κ.ά.) συστήνουν στους αναγνώστες το έργο, δημιουργούν ενδιαφέρον για το περιεχόμενο, τους επηρεάζουν και δημιουργούν προσδοκίες για το τι θα διαβάσουν.

 

Ειδικά στα βιβλία για παιδιά (τα οποία συνήθως δεν συγκρατούν ονόματα συγγραφέων), το εξώφυλλο έχει βαρύνοντα ρόλο. Τα οπτικά ερεθίσματα που δέχονται τα παιδιά είναι πολλά και ποικίλα και τα οδηγούν από νωρίς στη διαμόρφωση προσωπικών κριτηρίων. Ωστόσο η αναγνωστική τους εμπειρία είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένη και κρίνουν όπως κρίνουν. Έτσι, τα βλέπουμε να συμπεριφέρονται πολύ διαφορετικά από τους ενήλικους συνοδούς τους στα βιβλιοπωλεία ή σε κάποια βιβλιοθήκη: προτού ακόμα ξεφυλλίσουν το βιβλίο, αναζητούν στο εξώφυλλο την ερεθιστική εικόνα που θα τους μιλήσει, επιλέγουν με μια ματιά αυτά που τα κεντρίζουν και απορρίπτουν χωρίς δεύτερη κουβέντα όσα τους φαίνονται αδιάφορα.

*****

Επιλέγω ενδεικτικές δημιουργίες Ελλήνων εικονογράφων για το πώς συστήνουν τα βιβλία στους αναγνώστες τους, οργανώνοντας στο μέτρο του δυνατού μια συνοπτική τυπολογία.

 

 

Παρουσιάζουν τα  πρόσωπα του έργου

Το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας για παιδιά (Πετρούλα Κρίγκου-Χρήστος Δημόπουλος, Ψυχογιός, 2021).

Ελευθέριος Βενιζέλος (Θέντα Μιμηλάκη-Μάρω Βασιλειάδου, Διόπτρα, 2022)

Υπόσχεση (Ντανιέλα Σταματιάδη -Άννα Κονόμος, Ποταμός, ανατύπωση, 2022).

 

Εικονογραφούν τον τίτλο

Το μπλε αδιάβροχο ( Ίρις Σαμαρτζή- Θεοδώρα Γ. Κατσιφή, Ηλίβατον, 2022).

Ο Πινόκιο και το άγαλμα του Δισκοβόλου (Βασίλης Παπατσαρούχας-  Χρήστος Μπουλώτης, Ελληνικά Γράμματα, 2002).

 

Θέτουν ερωτήματα

Τι τρέχει με τον Μπαντου; (Φωτεινή Τίκκου-Άννα Μιχίδη, Ελληνοεκδοτική, 2016).

Δεν (Έφη Λαδά- Βαγγέλης Ηλιόπουλος, Πατάκης, 2017).

Το μεγάλο ταξίδι της κινέζικης πάπιας (Πέτρος Μπουλούμπασης-Βασίλης Παπαθεοδώρου, Καστανιώτης, 2014).

Τα πουλιά (Βασίλης Κουτσογιάννης-Αναστασία Σταματοπούλου, Καστανιώτης, 2021

 

Προτείνουν ένα γρίφο ο οποίος λύνεται όταν διαβαστεί το μυθιστόρημα

Δυο στόματα (Μυρτώ Δεληβοριά- Κατερίνα Δημόκα, Μεταίχμιο, 2021).

 

Υπονοούν εποχές

Το κοτσύφι (Φωτεινή Στεφανίδη, Καλειδοσκόπιο, 2023) -Την άνοιξη συντροφιά με το τραγούδι του κότσυφα.

 

Τα μεγέθη των ηρώων της ιστορίας θέτουν ερωτήματα για τη σχέση τους

Ο Φοίβος και φάλαινα (Κέλλυ Ματαθία Κόβο- Άννα Κουππάνου, Πατάκης, 2021).

Η φάλαινα, το αγόρι και θάλασσα ανάμεσα… (Πέρσα Ζαχαριά, Καλειδοσκόπιο, 2018).

 

Έχουν χιούμορ

Φραντζ Κλάφτα (Κατερίνα Κρις, Πατάκης, 2018).

 

Πληροφορούν ευθέως για το περιεχόμενο

Το άτυχο δάχτυλο (Κατερίνα Σέρβη, Πατάκης, 2013)

 

Όλα τα παραπάνω εξώφυλλα είναι μοναδικά.

Ωστόσο υπάρχουν και εκείνα τα οποία έχουν συνάφεια, δηλ. παρόμοια φυσιογνωμία. Είναι εξώφυλλα που παρουσιάζουν στην εναρκτήρια εικόνα τις αντιθετικές καταστάσεις που ζουν οι ήρωες και την ορίζουν με ποικίλους τρόπους.

 

Κάθετος χωρισμός

 

 

 

 

Εξώφυλλα που χωρίζονται κάθετα και αξιοποιούν συγκεκριμένη χρωματική παλέτα.

Ας πάρουμε ως αναφορά το εικονογραφημένο Ο Πετίτ το τέρας (Isol, Μάρτης, 2014). Η συγγραφέας παίζει στον τίτλο (στα αγγλικά Petit the monster) με τη γαλλική λέξη petit (μικρός) και την κάνει κύριο όνομα.  Ο Πετίτ, όπως όλα δείχνουν στην ιστορία, ήταν ένα φυσιολογικό παιδί: κάποιες φορές τέρας, σε πράσινο φόντο με τον μικρό δράκο να φανερώνει τον κακό του εαυτό και άλλοτε καλό, σε πορτοκαλί  με ένα λαγουδάκι για συντροφιά.

 

Η εξωγήινη μαμά μου! (Έφη Λαδά- Αλεξάνδρα Μητσιάλη, Πατάκης, 2021), με τη μεταβολή των χαρακτηριστικών του προσώπου, η μητέρα του ήρωα από οικεία γίνεται ξένη . Παρόμοια χρώματα.

 

Ζαχρά και Νικόλας, Μαριόνα Καμπάσσα (Σοφία Πανίδου, Παπαδόπουλος, 2018). Η Ζαχρά ζει τον πόλεμο, ο ήλιος είναι θαμπός, τα χορτάρια καμένα. Ο Νικόλας ζει την ειρήνη, τα λουλούδια ανθίζουν, πολύχρωμα αστεράκια γύρω από το αγόρι.

 

Ανάλογη ιδέα στο εξώφυλλο του Όχι και τόσο μακριά, Ρένια Μεταλληνού (Βάνα Μαυρίδου, Διόπτρα, 2023). φωτεινό στο περιβάλλον της Ελληνίδας Ζωής, τα δέντρα θαλερά, τα περιστέρια (της ειρήνης) πετούν στον ουρανό, γκρίζο στης Ουκρανής Μάρτα με φωτιές και με τα περιστέρια να μετασχηματίζονται σε πολεμικά αεροπλάνα.

 

Οριζόντιος χωρισμός

 

 

 

Μέλη και Μελέκ, Ρένια Μεταλληνού (Βάνα Μαυρίδου, Διόπτρα, 2022). Ο γαλάζιος ουρανός στο 1/3 του εξωφύλλου και η γκρίζα γη στο υπόλοιπο υπονοούν  την καμένη γη στην οποία κατέληξε η Σμύρνη.

 

Στα εικονογραφημένα Το τέρας (Λίλα Καλογερή- Βασίλης Κουτσιαρής, Μίνωας, 2021) και

Είναι τέρας; (Αχιλλέας Ραζής, Καλειδοσκόπιο, 2022) οι δημιουργοί χρησιμοποιούν τη σκιά του ήρωα για να υποδείξουν την αντίθεση.

 

Παραδείγματα εξωφύλλων παιδικών βιβλίων με ίδια θεματολογία: η Μικρασιατική καταστροφή. Δεν ζωγραφίζεται η καταστροφή, όπως θα ήταν εύκολο, αλλά στοιχεία που την υποδηλώνουν, όπως σκούρα σύννεφα, τα καράβια της σωτηρίας…

 

 

Το πέρασμα, Κατερίνα Βερούτσου (Λιλή Λαμπρέλλη, Πατάκης, 2022). Η βάρκα ταρακουνιέται από τους αέρηδες των γεγονότων και της Ιστορίας και παίρνει μακριά την εστία-το σπίτι της προσφυγικής και ντυμένης στα μαύρα οικογένειας. Τα πράσινα φύλλα που παρασύρονται από τον άνεμο θα μαραθούν όπως μαράθηκε ο ελληνισμός της Ιωνίας.

 

Τζιέρι μου, 1922, Φωτεινή Στεφανίδη (συγγραφή της ίδιας, Καλειδοσκόπιο, 2022). Στο πορτρέτο του εξωφύλλου αποτυπώνεται η θλίψη της Μικρασιάτισσας γιαγιάς.

 

Για να ζούμε ενωμένοι, Χρήστος Κούρτογλου (Ελένη Σβορώνου, Μεταίχμιο, 2022). Στο κέντρο οι πρωταγωνιστές των γεγονότων, δεξιά και αριστερά σε μικρό μέγεθος, οι εικόνες που μαρτυρούν το περιεχόμενο του έργου.

 

 

Τα εξώφυλλα των μεταφρασμένων βιβλίων συνήθως διατηρούνται στην ελληνική έκδοση. Σε ορισμένες περιπτώσεις αλλάζουν. Δυο παραδείγματα νεανικών μυθιστορημάτων:

στο Μας μεγάλωσαν λύκοι, της Kimberly Brubaker Bradley, ο αγγλικός τίτλος Fighting words  δεν συνάδει με αυτόν που επέλεξε η μεταφράστρια, εξωφ. Φίλιππος Αβραμίδης (Παπαδόπουλος, 2022).

Ο εκδότης έκρινε ότι το πρωτότυπο εξώφυλλο του μυθιστορήματος Πρέπει να σε προδώσω, της Ruta Sepetys, παραπέμπει σε βιβλίο για ενηλίκους ιστορικού περιεχομένου με θέμα την επανάσταση στη Ρουμανία το 1989 (στο εξώφυλλο η ρουμανική σημαία, το Μέγαρο του Λαού). Διατηρήθηκε ο τίτλος (στα αγγλικά I must betray you), εξωφ. Βασίλης Κουτσογιάννης (Διόπτρα, 2022).

 

Τα εξώφυλλα είναι τέχνη, με τη σημειολογία τους διαμορφώνουν αισθητική και καλλιεργούν τον οπτικό γραμματισμό.

Παρθενογένεση δεν υπάρχει ούτε στην τέχνη ούτε πουθενά. Εκείνο που ψάχνω είναι οι δημιουργικές ιδέες και η εξέλιξή τους.