του Γιάννη Ν. Μπασκόζου
Είναι να απορεί κανείς γιατί βιβλία σαν αυτά του Στίβεν Κινγκ, του Μάικλ Κράιτον, του Κεν Φόλετ ή του Γκρίσαμ δεν απασχολούν τις κριτικές στήλες των εφημερίδων. Είναι ευπώλητα και δεν χρειάζονται μνεία; Ανήκουν σε μια λογοτεχνική κατηγορία που βρίσκεται εκτός του κανόνα; Είναι υποτιμητικό να γράψει κάποιος για τα best seller; Δεν ξέρω ποια από αυτά ισχύουν, ίσως όλα μαζί. Είναι ένα ερώτημα γιατί αυτά τα βιβλία έχουν τόσο μεγάλη απήχηση, γιατί συγκινούν ανεξαρτήτως εθνικότητας αναγνώστες, πώς καταφέρνουν να μιλούν για το χθες και το σήμερα και να γίνονται αντιπροσωπευτικά της ανθρώπινης κατάστασης σε διάφορες εποχές; Σίγουρα έχουν κάποια δικά τους προτερήματα.
O Τζον Γκρίσαμ από την στιγμή που «μετακόμισε» στα Ελληνικά Γράμματα ήρθε μαζί με την υπόλοιπη ξενόγλωσση λογοτεχνία για να πει προσέξτε με! Η προηγούμενη πλούσια εκδοτική μεταφορά του στην ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις Bell/ Χαρλένικ Ελλάς μπερδεμένη μέσα στα πολλά άλλα μπεστ σέλερ ήταν γνωστή περισσότερο στους ρέκτες του είδους.
Έχει ήδη κάνει την εμφάνιση του με τη νέα εκδοτική ταυτότητά του με το βιβλιοφιλικό Το νησί Καμίνο, το νεανικό Ρούστερ Μπαρ και το γουέστερν Το ξεκαθάρισμα. Τώρα εκδίδεται το πρώτο του βιβλίο Η ετυμηγορία, ένα αντιρατσιστικό/ δικαστικό θρίλερ, και είναι μια ευκαιρία να δει κανείς ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που τον κατέστησαν διακριτό και ευπώλητο σε παγκόσμια κλίμακα. Φυσικά ο Γκρίσαμ έγινε γνωστός και από τις μεγάλες επιτυχίες μεταφοράς των έργων του στη μεγάλη οθόνη, όπως το Pelikan Brief και το The Firm που γράφτηκαν μετά την Ετυμηγορία και εδραίωσαν τη φήμη του.
Η Ετυμηγορία που κυκλοφορεί σε νέα μετάφραση από τον Γιώργο Μπαρουξή είναι ένα αντιρατσιστικό, σκοτεινό, δικαστικό θρίλερ, αλλά πάνω από όλα είναι μια μεγάλη αφήγηση μιας εποχής και ενός κλίματος που για χρόνια κυριάρχησε στον αμερικάνικο Νότο παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις που φιλοδόξησαν να λύσουν το φυλετικό ζήτημα στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
O Τζον Γκρίσαμ είναι ικανός storyteller έτσι ώστε αν και το μυθιστόρημα του εκτείνεται σε 788 σελίδες εντούτοις δεν σε αφήνει ποτέ να χαλαρώσεις. Η ικανότητα να κινεί πολλούς χαρακτήρες, πλήθος κόσμου μέσα στον χρόνο και τον χώρο θυμίζει την αντίστοιχη ικανότητα των μεγάλων σκηνοθετών όπως των Ντ. Γκρίφιθ ή Γ.Γουάιλερ όταν γύριζαν ταινίες κινώντας πλήθη δευτεραγωνιστών. Η μεγαλύτερη ικανότητα του είναι φυσικά η σκιαγράφηση των βασικών πρωταγωνιστών/χαρακτήρων , αποδίδοντας τους με ενάργεια, τονίζοντας τις γκρίζες πτυχές της προσωπικότητας τους, τις αμφιθυμίες στις πράξεις τους και τις εσωτερικές αναδράσεις που τους κινούν μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία.
Η Ετυμηγορία αρχίζει με μια ρεαλιστική σκηνή του χλευασμού, κακοποίησης και βιασμού μιας ανήλικης μαύρης, της Τόνιας, από δύο μεθυσμένους λευκούς αλήτες (ρέντνεκ- φτωχοί αμόρφωτοι αγρότες ρατσιστές). Ο πατέρας της μικρής Καρλ Λι προετοιμάζει την εκδίκηση του, βρίσκει ένα πολεμικό Μ1 από κάποιον πάμπλουτο φίλο του – ο οποίος του οφείλει τη ζωή του – και καταφέρνει να τους σκοτώσει μόλις βγουν από το δικαστήριο. Η ιστορία εξελίσσεται σε ένα μικρό επινοημένο χωριό του Νότου, το Κλάντον, στην πολιτεία του Μισισιπή, όπου οι αφροαμερικανοί κάτοικοι είναι η πλειονότητα. Παρά την ισχύ των νόμων περί φυλετικής ισότητας (βρισκόμαστε στη δεκαετία του ΄80) η διαμάχη λευκών και μαύρων διαιωνίζεται με πολλούς τρόπους. Κεντρικό πρόσωπο στην υπόθεση είναι ο νεαρός σχετικά δικηγόρος Τζέικ Μπρίγκαν που θα θελήσει να υπερασπιστεί τον πατέρα Καρλ Λι στο δικαστήριο εναντίον όλων των προβλέψεων ότι θα είναι μια χαμένη υπόθεση. Βοηθοί του θα είναι τρεις χαρακτηριστικοί τύποι: o πρώην δικηγόρος και αλκοολικός Λουσιέν Γουίλμπανκς, ο δικηγόρος διαζυγίων Χάρυ Βόνερ και η Έλεν Ρόαρκ φοιτήτρια, εμπνεόμενη από φιλελεύθερες ιδέες. Ο σερίφης Όζυ μυστικά βοηθάει τον φυλακισμένο πατέρα ενώ αντίπαλος στο δικαστήριο είναι ο διεφθαρμένος πληρεξούσιος της επαρχίας Ford County, Ρούφους Μπάκλει. Ο τελευταίος πιστεύει ότι μια καταδίκη του Καρλ Λι θα ενίσχυε την επανεκλογή του στο αξίωμα. Στο μεταξύ ο αδελφός ενός από τους δολοφονηθέντες ενεργοποιεί ένα παράρτημα της Κου Κλουξ Κλαν (ΚΚΚ) στην περιοχή ενώ αντίστοιχη κινητοποίηση κάνουν και οι θρησκευτικοί ιερείς των μαύρων. Αποτέλεσμα η δίκη να έχει αποκτήσει δημοσιότητα σε πανεθνικό επίπεδο και να παρακολουθείται από τηλεοπτικά κανάλια και δημοσιογράφους μεγάλων εντύπων. Οι ΚΚΚ απειλούν τον δικηγόρο Τζέικ, τους μάρτυρες αλλά κυρίως τους ενόρκους.
Τραγική φιγούρα ο συνήγορος υεράσπισης Τζέικ Μπρίγκανς, καθώς απειλείται ο ίδιος, η γυναίκα του και η κόρη του. Δέχεται επιθέσεις, καίγονται σταυροί έξω από το σπίτι του, δολοφονείται ο άντρας της γραμματέως του, κακοποιείται η βοηθός του Έλεν και τέλος πυρπολούν το σπίτι του. Ο ίδιος έχει αποφασίσει να δώσει τον δικαστικό αγώνα, όχι μόνον για το δίκιο του πελάτη του, αλλά και για τη δική του φήμη. Πολλές φορές αμφιταλαντεύεται, διακρίνεται από αμφιθυμίες, το ρίχνει κατά διαστήματα στο ποτό αλλά συνεχίζει «τρεκλίζοντας» ψυχικά για μια υπόθεση που πολλοί την προεξοφλούν χαμένη. Οι τελευταίες σελίδες με τους ενόρκους να άγονται και να φέρονται από αντικρουόμενα συναισθήματα, εσωτερικές και εξωτερικές πιέσεις, υπαρξιακές ταλαντεύσεις είναι από τις καλύτερες σκηνές που σκιαγραφούνται με πάθος θα έλεγε κανείς από τον Γκρίσαμ.
Η αφηγηματική εξέλιξη είναι ρεαλιστικά γραμμική αλλά με πολλές εναλλαγές, έτσι ενώ το αρχικό στόρυ (μια δίκη) φαντάζει στενό χρονικά πλουτίζεται με πάρα πολλά ενδιάμεσα επεισόδια αξεδιάλυτα συνυφασμένα με την υπόθεση ώστε να εξακτινίζεται σε πολλά πεδία: το νομικό πλέγμα και η σχέση του με την πολιτική εξουσία, η καπηλεία της θρησκείας με τις ποικίλες μαύρες αιρέσεις να άγονται από διεφθαρμένους ηγέτες, η αναβίωση βίαιων ρατσιστικών συμπεριφορών ενάντια στη θεσμοθετημένη φυλετική ισότητα, η παραδοσιακή κουλτούρα των αγροτικών πληθυσμών και η αδυναμία της να ακολουθεί τους σύγχρονους κοινωνικούς ρυθμούς, οι ιδιορρυθμίες της μαύρης κοινότητας, τα πρόσωπα και οι βαθύτερες επιδιώξεις τους. Ο ρυθμός της αφήγησης παραμένει σφικτός στο μεγαλύτερο μέρος, συνεκτικός ως προς τα επιμέρους στοιχεία, με αναπάντεχες αλλαγές και κορυφώσεις που δικαιώνουν τις επιλογές του συγγραφέα. Η γλώσσα του είναι στρωτή (πολύ καλή η μεταφορά της στην ελληνική από τον μεταφραστή Γιώργο Μπαρουξή), χωρίς στολίδια και άσκοπες παρεκτροπές. Ένα μυθιστόρημα από το οποίο νεότεροι λογοτέχνες θα είχαν πολλά να μάθουν κυρίως ως προς την αφηγηματική μέθοδο, την διαμόρφωση των χαρακτήρων , την κίνηση των δευτεραγωνιστών και τις εναλλαγές στην εξέλιξη της ιστορίας.
(*) Η Ετυμηγορία με τον πρωτότυπο της τίτλο A time to kill γυρίστηκε ταινία το 1966 από τον Τζόελ Σουμάχερ με τους Σάμουελ Τζάκσον, την Σάντρα Μπούλοκ και τον ΜάθιουΜαΚόναχυ στους βασικούς ρόλους.
info: Τζον Γκρίσαμ, Η Ετυμηγοαρία, μτφρ: Γιώργος Μπαρουξής, Ελληνικά Γράμματα
