της Μαρίζας Ντεκάστρο
Η μεγαλόφωνη ανάγνωση συνηθίζεται σε σχολικές τάξεις, βιβλιοθήκες, οικογένειες, ιδρύματα φιλοξενίας ηλικιωμένων, κλπ. ως τρόπος για την από κοινού απόλαυση της λογοτεχνίας,. Για τη σημασία της δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία! Συγκεκριμένα για το παιδικό κοινό που μας ενδιαφέρει, έρευνες αναφέρουν ότι η ακουστική εμπειρία αναπτύσσεται πριν από την αναγνωστική και ενδεχομένως είναι περισσότερο πρόσφορη η μεγαλόφωνη ανάγνωση για την καλλιέργεια της σχέσης τους με τα βιβλία.
Δανείζομαι λοιπόν τον τίτλο της καμπάνιας της «Κόκκινης Αλεπούς» για την προώθηση της μεγαλόφωνης ανάγνωσης στα παιδιά, την οποία θεωρώ αξιέπαινη και πολύ χρήσιμη!
Σκέψεις για πριν διαβάσουμε δυνατά:
- Η μεγαλόφωνη ανάγνωση αφορά όλους. Χαρίζει την απόλαυση της συν-ακρόασης, των σκέψεων και της συζήτησης που ακολουθεί. Περιλαμβάνει δυάδες, ομάδες τυχαίες ή σταθερές, ομάδες ηλικιακά σχετικά αμιγείς ή και μικτές (ενήλικοι-παιδιά).
- Ηλικία- αν και βολεύει να υπάρχει ένας μέσος όρος ακροατών ως προς την ηλικία, την ωριμότητα και τα ενδιαφέροντα, στην πραγματικότητα είναι ρευστός επειδή εξαρτάται από αρκετές παραμέτρους- την αναγνωστική συμπεριφορά της οικογένειας, το κοινωνικό/μορφωτικό επίπεδο, τις ατομικές ιδιαιτερότητες, κλπ.
- Κείμενα – επιλογή με βάση τα υποθετικά ή πραγματικά ενδιαφέροντα του συγκεκριμένου κοινού και την ποικιλία των τίτλων.
- Έκταση- τα παιδιά και οι έφηβοι είναι σαν τους ηλικιωμένους. Η υπομονή τους εξαντλείται γρήγορα και πρέπει να είσαι ο μάγος της μεγαλόφωνης ανάγνωσης ώστε να κρατήσεις το ενδιαφέρον τους για ώρα.
- Οι τρόποι της μεγαλόφωνης ανάγνωσης ποικίλουν ανάλογα με την έκταση του έργου και τον χρόνο: ανάγνωση ολόκληρου έργου ή ανάγνωση σε συνέχειες. Αν διαβάσουμε σε συνέχειες, πιθανόν να συμβούν τα εξής τινά: είτε χάνεται το παιχνίδι επειδή το περιεχόμενο δεν ενδιαφέρει, είτε, όταν πρόκειται για εκτενή έργα, διατηρείται το ενδιαφέρον αν κοπεί η ανάγνωση σε κομβικό σημείο της πλοκής, είτε από ένα σημείο κι έπειτα τη σκυτάλη παίρνουν οι ακροατές για ανάγνωση κατά μόνας.
- Ποικιλία – ειδών, θεματολογίας, στιλ, αλλά και εικονογραφήσεων, τυπογραφίας, σχήματος, μεγέθους.
- Τα βιβλία είναι στη μεγάλη πλειοψηφία τους πολυεπίπεδα. Άρα οι προεκτάσεις είναι ανάλογες με τις επιδιώξεις (back thoughts) του ενήλικου που αποφασίζει να τα διαβάσει δυνατά στο παιδικό/νεανικό κοινό.
- Χωρίς εθνική έξαρση, προσέχουμε την αναλογία μεταξύ εθνικής λογοτεχνίας και μεταφρασμένων βιβλίων (γι’ αυτό και σημειώνω τον αριθμό των ελληνικών βιβλίων στη συνολική πρόταση ανά ηλικιακή ομάδα). Επίσης προσέχουμε την αναλογία μεταξύ κλασικών και νεότερων έργων.
Μελέτησα ως βετεράνος μεγαλόφωνης ανάγνωσης (ομάδες ηλικιωμένων, παιδικές και μη βιβλιοθήκες, διαφορετικές τάξεις του δημοτικού, εγγόνια από 0 ετών)- τις λίστες βιβλίων της Κόκκινης Αλεπούς ( https://kokkinialepou.gr/vivlia-poy-diavazoyme-dynata/ ) ευελπιστώντας ότι τα σχόλια θα είναι χρήσιμα και θα φέρουν ξανά στην επικαιρότητα αυτή την τόσο σημαντική πλευρά της φιλαναγνωσίας.
Γνωρίζω ότι οι προτάσεις στις λίστες προέκυψαν από την εμπειρία συγκεκριμένων αναγνώσεων και πως ανανεώνονται τακτικά. Προσθέτω λοιπόν πού και πού ενδεικτικές προτάσεις.
Τονίζω επίσης ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος να θεωρηθούν οι προτάσεις της Κ.Α. βολικός τυφλοσούρτης, όπως οι δεκάδες λίστες του τύπου Τα καλύτερα βιβλία για….
Συγκεκριμένα
- ετών, δυαδική ανάγνωση, αναφέρονται 16 βιβλία, κανένα ελληνικό, επειδή προφανώς δεν υπάρχουν. Λείπουν τα βιβλία του πρώτου διδάξαντα Έρικ Καρλ (Μια Κάμπια πολύ πεινασμένη, 10 παπάκια, κ.ά.)
2-3 ετών, ως επί το πλείστον δυαδική ανάγνωση αλλά και σε ομάδα 2-3 παιδιών. Κανένα ελληνικό βιβλίο ανάμεσα στα 23 που προτείνονται. Αναμφίβολα υπάρχουν!
4-6 ετών– δυαδική/ομαδική ανάγνωση στο νηπιαγωγείο, σε βιβλιοθήκη, σε τυχαία ομάδα. 47 βιβλία, 12 ελληνικά. Λείπουν εντελώς τα παραμυθένια παραμύθια, παραδοσιακά ή έντεχνα!
6-8 ετών – δυαδική/ομαδική ανάγνωση. 33 βιβλία, 10 ελληνικά.
Κάποια από τα βιβλία της λίστας, όπως για παράδειγμα το φιλοσοφικό Η τύχη του Φάουστο (Ο. Jeffers), θα ενδιέφεραν ή θα αφορούσαν προβληματισμούς παιδιών μεγαλύτερων των 6-8 ετών.
9-11 ετών= 33 βιβλία, 6 ελληνικά. Μικρά μυθιστορήματα. Η δυαδική ανάγνωση έχει υποχωρήσει χωρίς να έχει εκλείψει εντελώς. Συνήθως έχουμε ομαδική ανάγνωση σε σταθερή ή και τυχαία ομάδα. Με την προσδοκία ότι οι ακροατές έχουν αποκτήσει αναγνωστική συνήθεια και έχουν δεθεί με τα βιβλία, αλλαγή πλεύσης: αρχίζω να διαβάζω εγώ και συνεχίζεις μόνος/μόνη σου. Παράδειγμα, λίγο ακραίο, η ανάγνωση του Τα Χρονικά του αγριόδασους (Κ. Μελόι, τρεις τόμοι από 600 σελ.)
Παρακάμπτω επίσης τα πολύ γνωστά κλασικά μυθιστορήματα, τα οποία ενδεχομένως θα διαβαστούν στο σχολείο, όπως για παράδειγμα Ο Θησαυρός της Βαγίας και Το καπλάνι της βιτρίνας (Σαρρή, Ζέη) και προτείνω τα δοκιμαστούν πολλά άλλα που δεν τα γνωρίζουν.
12-14 ετών = 7 βιβλία, 5 ελληνικά.
Στη λίστα περιλαμβάνονται μυθιστορήματα μεγάλης έκτασης. Ας έχουμε στο μυαλό μας ότι φορείς (π.χ. Γαλλία, Καναδάς, ΗΠΑ ) με εμπειρία στην προώθηση της μεγαλόφωνης ανάγνωσης συστήνουν σύντομα κείμενα. Τα διηγήματα προσφέρονται.
Η λίστα είναι δυσανάλογα μικρή και συντηρητική: 4 ιστορικά –Παλάτια της Κνωσού, Μέγας Αλέξανδρος του Καζαντζάκη, Μεγάλος περίπατος του Πέτρου, Κοντά στις ράγες της Ζέη, 1 φαντασίας- Ιστορία χωρίς τέλος (Μ. Έντε), 1 νεαρών ενηλίκων Κόκκινη μεταξωτή κορδέλα , 1 ενηλίκων Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, Ζέη.
Επίσης είναι άνιση. Προτείνω διεύρυνση της θεματολογίας. Έχοντας στο μυαλό μου συγκεκριμένους τίτλους, αναφέρω εντελώς ενδεικτικά ονόματα ελλήνων συγγραφέων: κοινωνικά μυθιστορήματα Μ. Κοντολέων, Γ. Παναγιωτάκης, Ε. Κατσαμά, Α. Μητσιάλη, Α. Δαρλάση, …, αστυνομικά Π. Κουτσάκης, Λ. Λυχναρά… σχέσεων και αναταράξεων της εφηβείας Φ. Μανδηλαράς, Β. Παπαθεοδώρου, Α. Αντωνίου, Θ. Κούκιας…
Θυμίζω επίσης το μοναδικό εκτενές μυθιστόρημα κοινωνικής αλληγορίας του Ευγ. Τριβιζά Η τελευταία μαύρη γάτα… και σταματάω!
Σχόλια για τους δύο τίτλους:
- Ποιος/ποια έφηβος- προ-έφηβος θα παρακολουθήσει μεγαλόφωνη ανάγνωση της Αρραβωνιαστικιάς του Αχιλλέα, της Ζέη και θα καταλάβει τις πολιτικές/κομματικές καταστάσεις που έζησαν οι πολιτικοί πρόσφυγες στην Τασκένδη την εποχή της διάσπασης του ΚΚΕ; Χώρια που η γραφή της Ζέη είναι εξαιρετικά απαιτητική ακόμα και για ενηλίκους.
- Και ποιος/ποια το συγκλονιστικό Κόκκινη μεταξωτή κορδέλα (Λ. Άντλινγκτον), για τις μέρες μιας εφήβου στο Άουσβιτς; Αρκεί που η ηρωίδα έχει κοντινή ηλικία με εκείνους που θα ακούσουν το βιβλίο; Αν ενδιαφέρει το Ολοκαύτωμα, υπάρχουν πλέον πληθώρα ελληνικών και μεταφρασμένων μυθιστορημάτων για αυτές τις ηλικίες.
Γνώσεων= 13 βιβλία, 3 ελληνικά.
Τα βιβλία γνώσεων από τη φύση τους διασπούν το κείμενο σε πολλά παράθυρα και το σχολιάζουν με εικονογραφικό υλικό τεκμηρίωσης.
Επειδή στο μυαλό μου «διαβάζω δυνατά» σημαίνει διαβάζω λογοτεχνία, από τα εξαιρετικά βιβλία που προτείνονται, ξεχωρίζω τρία που περιλαμβάνουν και σύντομες ιστορίες: Ένα βιβλίο μεσ’ τη βρώμα, Η γη είναι φίλη μου και Δώσε μου μια μπουκιά. Διαφορετικά μένουμε στο «διαβάζω, δείχνω, εξηγώ» (Δέντρα, Μέλισσες, Έχω δικαίωμα, Ιστορία των λέξεων, μουσικής, εικόνων).
Χωρίς αμφιβολία η επιλογή για μεγαλόφωνη ανάγνωση εξαρτάται από τις προεκτάσεις που θα δώσουμε. Πώς θα διαβαστεί, για παράδειγμα, το Από εδώ μέχρι το άπειρο της Γιαγιόι Κουσάμα; Ως ψυχογράφημα της καλλιτέχνιδος ή ως αναφορά σε ένα είδος τέχνης;
Είδη
Αν και οι λίστες της Κ.Α. ανανεώνονται τακτικά, επισημαίνω ότι μελλοντικά θα ήταν σωστό να συμπληρωθούν με έργα
- ποίησης (δεν αναφέρομαι στα έμμετρα δήθεν ποιητικά). Παραδείγματα: Κ. Χαραλαμπίδης, Τα ποιήματα για μικρά παιδιά του Σεφέρη, Κ. Χαρίτος, Π. Παμπούδη…
- μυθολογικών/ιστορικών αφηγήσεων, φέρ’ ειπείν Η αληθινή ιστορία (του Λουκιανού) της Κ. Δημόκα, Δαίδαλος και Ίκαρος, Αργοναυτική εκστρατεία της Ε. Σβορώνου ή βιβλία όπου κάθε κεφάλαιο αναφέρεται σε διαφορετικό θέμα, όπως Τα Χρονικά του Ερμή, της M. Szac ή Ένα παιχνίδι με κανόνες, της Μ. Αγγελίδου…
- σιωπηλά βιβλία που αφηγούνται μέσω των εικόνων, δεξιότητα που αναπτύσσει τον οπτικό γραμματισμό, τη φαντασία, τη σκέψη και την έκφραση.
- τα εξαιρετικά πλούσια σε νοήματα crossover βιβλία που φέρνουν κοντά διαφορετικές ηλικίες.
Είναι ευτυχές το γεγονός ότι η ανάγνωση δυνατά, τουλάχιστον στις βιβλιοθήκες και σε πολλές σχολικές τάξεις, γίνεται αφορμή για περεταίρω ανακαλύψεις άλλων σχετικών βιβλίων και δημιουργικές δραστηριότητες.
Είναι όμως δυσάρεστο το γεγονός ότι λίγοι γνωρίζουν πώς να περιπλανηθούν στο πέλαγος των βιβλίων. Χρειάζεται λοιπόν σοβαρή επιμόρφωση (ποιος θα την αναλάβει;) ώστε παρόμοιες λίστες να μη θεωρηθούν πανάκεια και ακολουθηθούν τυφλοσουρτικά, όπως σημείωσα παραπάνω.
